සංසාරේ දඩයක්කාරයා තමන්ගේ වින්දනය අනෙකා වෙත ආසාදනය කිරීමේ අපේක්ෂාවෙන් කළ නිර්මාණයකි.

70 වසරක් සපිරුණු ශ‍්‍රී ලාංකීය සිනමාව කලාවක් හා කර්මාන්තයක් ලෙස අනේකවිධ ගැටුම් හා පසුබෑම්වලට මුහුණ දෙමින් සිටින්නාවූ වත්මන් යුගයේ, ඒ සියලූ ගැටලූ පසෙකලා සිනමාත්මක පර්යේෂණයන් බදු නිර්මාණ බිහිකිරීමට වෑයම් කිරීම අතිශයින් අභියෝගාත්මක බැව් කිවයුතු නොවේ. විශේෂයෙන්ම සිනමාව වැනි දැවැන්ත ආයෝජනයක් ඇවැසි කලා මාධ්‍යයක් හා අදාලව මෙය අතිශයින් සංකීර්ණ තත්වයක් නිර්මාණය කරනු නොඅනුමානය. කලාව යනු රසිකයාගෙන් තොරව පැවතිය හැකි යමක් නොවන බව පැහැදිලිය. එහෙත් කලාකරුවා යනු තමාට නොව රසිකයාට පමණක් කිසියම් වින්දනයක් හා රස භාවයක් සංවේදනය කිරීමට උත්සාහ ගන්නෙකු සේ සැලකිය හැකිද? විශිෂ්ටතම නවකථාකරුවෙකු වන ලියෝ ටෝල්ස්ටෝයි අවධාරණය කළේ, කලාකරුවා යනු සිය නිර්මාණය විදින ප‍්‍රථමයා විය යුතු බවත්, ඉන් අනතුරුව තමා විදි රසභාවය අන් අය තුළ ආසාදනය කිරීමට : වෑයම් කරන්නෙකු ද විය යුතු බවත්ය. ඒ අනුව පැහැදිලි වන්නේ නිර්මාණකරුවාට රසවිදිය නොහැකි නම් ඒ කිසිදු නිර්මාණයක් රසිකයා තුළ ආසාදනය වීමක් අපේක්ෂා කිරීම නිරර්ථක වන බවයි. මගේ නිර්මාණය මට රසවිදිය නොහැකි නම් අන් අය එය රසවිදින්නේ කෙසේද?

මෙකී කියමන සිනමාව හා අදාලව අතිශයින් විවාදසම්පන්න වූවකි. එය එසේ වන්නේ පොතක් පතක්, කවියක් හෝ චිත‍්‍රයක් නිර්මාණය කිරීමේ දී මෙන් නොව ඒ සදහා දැවැන්ත ආයෝජනයක් කළ යුතුවීමයි. මේ අනුව බොහෝ සිනමාකරුවන් සිය පෞද්ගලික තෘප්තිමත්භාවය සාක්ෂාත් කරගැනීම පසෙකලා මුලින්ම සලකා බලනු ලබනුයේ ඉන් පේ‍්‍රක්ෂකයා වින්දනයක් ලබනු ඇතිද යන්නයි. සියල්ලෝම ‘දුවන චිත‍්‍රපට’ නිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ කරන්නේ මෙවන් පසුබිමක් යටතේයි. එහෙත් ගැටලූව පැනනගින්නේ දුවන චිත‍්‍රපට තැනීම පිළිබද සූත‍්‍රයක් කිසිදු සිනමා විශාරදයෙකු සතුව නොතිබීම නිසායි. එවැන්නක් ඇමෙරිකාවේ හොලිවුඞ් සිනමා මෝගුල්වරයෙකු සතුව පවා නොමැති බැව් සත්‍යයකි. මේ අනුව චිත‍්‍රපට තැනීම යනු එක්තරා ආකාරයක බියකරු, අවිනිශ්චිත ක‍්‍රීඩාවක (සූදුවක* නියැලීමක් බදු කටයුත්තක් බවට පත්වේ. මෙවන් අවිනිශ්චිත ව්‍යාපාරයකට ආයෝජනය කිරීමට කිසිවෙකු හෝ ඉදිරිපත් වේ නම් එය අතිශය විරල අවස්ථාවක් වනු නොඅනුමානය.

සිනමාව, කලා මාධ්‍යයක් ලෙස වර්ධනය වීමේ මූලික ගැටලූව පැන නගින්නේ මේ හේතුව නිසායි. මෙකී පූර්විකාව ඉදිරිපත් කිරීමට සිදුවූයේ පසුගියදා අප නැරඹූ අපූරු චිත‍්‍රපටයක් නිමිති කොටගෙනයි. ඒ ප‍්‍රසන්න ජයකොඩි අධ්‍යක්ෂණය කළ ‘සංසාරේ දඩයක්කාරයා’ නම් චිත‍්‍රපටයයි. සිනමා මාධ්‍යයට සම්බන්ධ වී සිටියද මා සිනමා විචාරකයෙක් නොවේ. මගේ මේ ලියැවිල්ල සිනමා විචාරයක්දැයි යන්න මම නොදනිමි. මන්ද යත් කිසිදිනෙක මා එවැන්නක් කර නොතිබීමයි. කෙසේ වෙතත් චිත‍්‍රපටය නැරඹීමෙන් අනතුරුව ඒ පිළිබද යම් අදහසක් ප‍්‍රකාශ කළයුතුයැයි මට හැගී ගියේ මෙවන් දුර්ලභ නිර්මාණයක් වෙනුවෙන් අපට කළ හැකි එකම දෙය එය වන නිසායි. සිනමාව කලා මාධ්‍යයක් සේ සලකා කටයුතු කිරීමේ අවදානම් සහගත කටයුත්තේ නියැලි ලොව වෙනත් සිනමාකරුවෝද කිසියම් අර්බුදයකට මුහුණ දී සිටිති. ඒ පේ‍්‍රක්ෂකයාත්, නිර්මාණකරුවාත් අතර නිරතුරුවම පවතින්නාවූ මෙකී හිඩැස පියැවීමේ ගැටලූව නිසායි. අප කැමැති චිත‍්‍රපටයක් කිරීමට නම් සියලූදෙනාම මෙම හිඩැස විසින් ඇතිවිය හැකි ප‍්‍රතිඵලය පිළිබද වූ භීතිය අත්හළ යුතුවේ.

‘සංසාරේ දඩයක්කාරයා’ වචනයේ පරිසමාප්ත අර්ථයෙන්ම සිනමාකරුවාගේම නිර්මාණයක්ය යන්න මගේ වැටහීමයි. එය මෙරට පේ‍්‍රක්ෂාගාරය කෙරෙහි පරිපූර්ණ විශ්වාසයකින් කළ, එමෙන්ම දුවන චිත‍්‍රපටයක් කිරීමේ එනම්; පේ‍්‍රක්ෂකයාගේ මුදල් පසුම්බියට ආලවන්තභාවයකින් කළ නිර්මාණයක් නොවේ. මුලින් සදහන් කළ ආකාරයෙන් ම එය තමන්ගේ වින්දනය අනෙකා වෙත ආසාදනය කිරීමේ අපේක්ෂාවෙන් කළ නිර්මාණයකි. එය, කලාත්මක ලේබලය අලවාගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් වර්තමානයේ තැනෙන ව්‍යාජ නිර්මාණයක් නොවන බව ද මගේ විශ්වාසයයි. ‘සංසාරේ දඩයක්කාරයා’ සුලබ ආඛ්‍යාන ආකෘතිය :අනුගමනය කළ සිනමා කෘතියක් නොවේ. ආඛ්‍යාන ආකෘතිය යන්න කතාන්දරයක් පාදක කරගත්, ලොව පුරා බහුතරයක් සිනමා නිර්මාණ සදහා පාදක වන්නාවූ සිනමා ආකෘතියකි. එය පේ‍්‍රක්ෂකයාට වඩාත් හුරුපුරුදු ආකෘතියයි. එය එසේ වී ඇත්තේ මිනිසා ස්වභාවයෙන්ම කතන්දර ඇසීමට රුචිකත්වයක් දක්වන්නෙකු වීම නිසායි.

චිත‍්‍රපටයක පමණක් නොව චිත‍්‍රයක, නාට්‍යයක පවා කථාවක් ඇතිදැයි සොයාබැලීමට පේ‍්‍රක්ෂකයා උත්සුක වෙයි. වරක් සිනමාවේදී තිස්ස අබේසේකර කී කථාවක් මෙහිදී මට සිහිවේ. එක්තරා දිනෙක සිය නිවසට පැමිණි හිතවතෙකු එහි විසිත්ත කාමරයේ බිත්තියක එල්ලා තිබූ කිසියම් අමූර්ත ශෛලියේ :්ඉිඑර්ජඑ* චිත‍්‍රයක් දෙස දිගු වේලාවක් බලා සිටීමෙන් අනතුරුව, එකී චිත‍්‍රයෙන් කියැවෙන කථාව කුමක්දැයි තමාගෙන් අසා සිටි බවත්, එහිදී තමා නිරුත්තර වූ බවත් ඔහු කියා සිටියේය.

සෘජු කතන්දර නොකියැවෙන එකම කලා මාධ්‍යය සංගීතය බැව් බොහෝ දෙනාගේ විශ්වාසයයි. පණ්ඩිත් අමරදේව වරක් ප‍්‍රකාශ කළේ සංගීතය හරහා උදෑසන, සිංහල අවුරුද්ද හෝ වෙසක් උත්සවය ගැන කථාවක් කීමට උත්සාහ කිරීම නිරර්ථක වෑයමක් බවයි.

‘සෑම කලාවක්ම සංගීතයේ ස්වභාවයට සමීප වීමට උත්සාහ ගන්නා බවත්, සංගීතය ලලිත කලාවන් අතර ප‍්‍රමුඛතම කලාව : ( Every art aspire towards the condition of music and music is the finest of fine arts)  බවටත් වෝල්ටර් පේටර් කළ ප‍්‍රකාශය උපුටා දක්වමින් හෙතෙම එසේ සදහන් කළේය. තමා විසින් අතීතයේ දී නිර්මාණය කරන ලද ‘සන්නාලියනේ’ නම් වූ ගීයේ සංගීත නිර්මාණය පිළිබදව එල්ලවූ කිසියම් විවේචනයක් අලලා හෙතෙම එකී අදහස ඉදිරිපත් කළ බැව් මගේ මතකයයි. සන්නාලියනේ ගීයේ එන උපත, විවාහය හා මරණය වැනි අවස්ථා සියල්ල එකම නාද රටාවක් හරහා ඉදිරිපත් කිරීම දුර්වලකමක් බැව් කියැවුණු එකී විවේචනය අරබයා අමරදේවයන් සදහන් කළේ, සමස්ත ගීතය තුළ කිසියම් ශෝකී මනෝභාවයක් ඇතැයි සිතුණු බැවින් තමා එවැනි තනි සංගීත රටාවක් ඉදිරිපත් කළ බවයි. සිනමාව සුලබ ආඛ්‍යාන ආකෘතියෙන් ඔබ්බට ගෙනගොස් එය කවියත්, සංගීතයත් අතර ස්ථානයක රැුදවීමට උත්සාහ කළ සිනමාකරුවන් අතර සිටි ප‍්‍රමුඛතම සිනමාකරුවා වූයේ රුසියානු ජාතික අන්ද්‍රේ තර්කොව්ස්කි බැව් කියැවේ. එවැනි උත්සාහයක නියැලෙන සිනමාකරුවන් ඇත්තේ අතලොස්සකි. ආඛ්‍යාන ආකෘතියක ඇලී ගැලී සිටින පේ‍්‍රක්ෂාගාරයක් හමුවේ එවැනි අත්හදාබැලීම් කිරීම අතිශයින් අවදානම් සහගත කටයුත්තකි.

‘සංසාරේ දඩයක්කාරයා’ නිර්මාතෘ ප‍්‍රසන්න ජයකොඩි නියැලී ඇත්තේ ද එවන් උත්සාහකයැයි මට සිතේ.
අන්ද්‍රේ තර්කොව්ස්කිගේ සිනමාව පිළිබද විවරණයක නියැලෙන ඇන්තෝනියස් පැපායිටොනියෝව් (Antoniou s Papaitoniov) නම් විචාරකයා පැවසුවේ එකී සිනමාව, භාවාත්මීය සිනමාව (Cinema of Feeling) යනුවෙන් හැදින්විය හැකි බවයි. එකී සිනමාවේ මූල සික්කාව වන්නේ කිසියම් රූපමය මාතිකාවන් (Visual Motifs) සමූහයක් ගොඩනැගීමයි. මෙහිදී ඒවායේ අරුත වටහාගැනීමට නොහැකිවන පේ‍්‍රක්ෂකයා තම තමන්ටම අනන්‍ය අරුත් සොයා පාදා ගැනීමට උත්සාහ කරයි. එබැවින් එකී රූපාවලිය වෙතින් දෑස් ඉවතට ගැනීමට අපට නොසිතේ. කිසියම් විස්මයජනක යමක් සිදුවන තුරු අපි බලා සිටිමු. එතුළ මොහොතින් මොහොත වෙනස්වන කිසියම් ආකාරයක බහුඅරුත් ජනනය කරවන ඉන්ද්‍රජාලික ගුණයක් ගැබ්වී ඇතැයි ඔබට හැඟීයයි. සෑම රූප ඛණ්ඩයක්ම කැමරාව, නළු නිළියන්, පසුතල, රංග භාණ්ඩ, ආලෝකය හා අදුර අතර සංධ්වනියක් සේ හැගී යයි. සියල්ල ඒකාබද්ධ වී ඇත්තේ භාව ස්ඵන්දනීය ලයමානයකිනි. එය කිසියම් භාවමය සංවේදීතාවන් ප‍්‍රවාහයක් බවට පත්වන බැව් අන්තෝනියස් පවසයි.

කිසිවක් බුද්ධිමය පර්යාලෝකයක සිට පැහැදිලි කළ හැකි නොවේ. ඒවා ඒ ඒ රසිකයාගේ පෞද්ගලික දෘෂ්ටීන් හා සංවේදීතාවන් මත රදා පවත්නා, අපගේ ඇතුළු හදවතට ප‍්‍රබල සංවේදනයක් ගෙන එන නිර්මාණ සේ සැලකිය හැක්කේ එබැවිනි. ඒවා ඔබට තේරුම් ගැනීමට නොහැකි වුවද ඒවා ඔබට දැනෙනු ඇත.

කිසියම් උසස් නවකථාවක් පාඨකයන් දහසක් අතරේ නවකථා දහසක් බවට පත්විය හැකියැයි ලියෝ ටෝල්ස්ටෝයි කළ ප‍්‍රකාශය මෙවන් සිනමාවක් අරබයා ද සත්‍යයක් බවට පත්වේ.

කිසියම් තනි රූපයක් හෝ රූප මාලාවක් වියමන් කිරීම හරහා යම් ආකාරයක භාවයන් සමූහයක් රසිකයාගේ චිත්ත අභ්‍යන්තර තුළ සටහන් කිරීම එකී ෂානරයේ සිනමා කෘතීන්හි අපේක්ෂාවයි. එය හරියටම කිසියම් සංගීත ඛණ්ඩයකට සවන් දෙන්නාක් වැනිවූ අත්දැකීමක් ගෙන එයි.

තර්කොව්ස්කිගේ චිත‍්‍රපට පිළිබද පරිපූර්ණ විශ්ලේෂණයක් කළ හැකි ජගතෙකු සිනමා විශාරදයන් අතර සිටීදැයි තමා නොදන්නා බව ඩොනාටෝ තතාරෝ :ෘදබ්එද ඔ්ඒරද* නම් විචාරකයා වරක් පැවසීය. එහෙත් අපි ආරම්භයේ සිට අවසානය දක්වාම එකී රූපාවලිය දෙස දෑස් යොමා බලා සිටිමු. එකී වියමන භාවමය වශයෙන් අප මුසපත් කරයි. එය කිසියම් ආකාරයකින් භාවනාවකට සමවැදීමක් මෙනි. ඩොනාටෝ පවසන්නේ ඒවායේ දී කැමරා භාවිතය, කැමරාව චරිත හසුකරගන්නා ආකාරය, ආලෝකකරණය, චලනය හා හඹා යන කාලය (passage of time)  වැනි රූප රාමුව තුළ සිදුවන සියල්ලෙහි ගතිකත්වයන් (dynamics of happenings) මත රස භාවය ජනිතවන බවයි. ’සංසාරේ දඩයක්කාරයා’ චිත‍්‍රපටය සයිමන් නවගත්තේගම විසින් රචිත ‘දඩයක්කාරයාගේ කථාව’ හි එන පළමුවන පරිච්ෙඡ්දය ඇසුරෙන් කළ නිර්මාණයක් යැයි කියැවේ. එකී නවකථාවේ එන මූලික සංකල්පය මෙම චිත‍්‍රපටය නිර්මාණය කිරීම කෙරෙහි තමා උත්තේජනය කළ බව අධ්‍යක්ෂවරයා පවසයි.

’සංසාරේ දඩයක්කාරයා’ චිත‍්‍රපටය එක්තරා ආකාරයකින් මිනිසා හා පරිසරය පිළිබද අදහසක් ගෙන එන අතර, යථාර්ථය හා මායාව අතර දෝලනය වන ශෛලියක් අනුගමනය කරන චිත‍්‍රපටයක් බවට ද පත්වේ. එය අප මුළුමනින්ම ග‍්‍රහණය කරගත් විස්මිත රූපමය වියමනක් බවට පත්වන්නේ නිරායාසයෙනි. වනාන්තරය. ඉර, හද, අහස, පොළොව, සතා සීපාවා හා මිනිස් චරිත එකී වියමන තුළ ඓන්ද්‍රීය අංගෝපාංග බවට පත්වී ඇත. ඒවා අප මේ දකින්නේ ජීවිතයේ පළමු වතාවට වැනි හැගීමක් සිත තුළ ඇතිවේ. එහිදී කැමරාව සියල්ල ඉතා සුපරීක්ෂාකාරී ලෙස නිරීක්ෂණය කරයි.
එකී රූපාවලිය අපට සන්නිවේදනය කරන්නේ කුමක්ද?

‘ඔබ ජීවත්වන ලෝකය දෙස හොදින් බලන්න, ජීවිතයේ සැබෑ ස්වරූපය ඔබට වටහා ගත හැකිවන්නේ එවිටයි ’ වැන්නක් අපට පැවසීමට සිනමාකරුවා උත්සාහ ගන්නේ ද? සිනමා ඡුායාරූපකරණය, සංස්කරණය, සංගීතය හා හඩ සංයෝජනය මෙන්ම සමස්ත මිසෝන් සේන් :පසි ැබ ිජැබැ* ක‍්‍රියාවලිය මනා ඒකාග‍්‍රතාවකින් මුසුවී තිබීම මා කෙතරම් ආස්වාදයට පත්කළේද යත් එකී රූපාවලිය තුළින් දෑස් ඉවතට ගැනීමට කිසිවිටෙකත් මට නොහැකිවිය. එය කිසියම් ආකාරයක සුන්දර සිහිනයක් දුටුවාක් වැනි වූ අත්දැකීමකි.
එහෙත් ඒ කිසිවක් නිශ්චිතව පැහැදිලි කිරීමට මට හැකියාවක් නැත.

‘කලාව හරහා යම් අරුතක් ප‍්‍රකාශවනු ඇතැයි බොහෝ දෙනා අපේක්ෂා කිරීම මට නම් වටහා ගත නොහැක්කකි. මන්ද යත් ජීවිතය ද එවන් නිශ්චිත අරුතක් ගෙන එන්නේ නැති නිසයි ’ යනුවෙන් ඬේවිඞ් ලින්ච් නම් විශිෂ්ට සිනමාකරුවා කළ ප‍්‍රකාශය කෙතරම් සත්‍යයක් ද?

එම්.ඞී.මහින්දපාල