2015 ජූලි මස ඉරානය හා එක්සත් ජාතීන්ගේ ස්ථිර ආරක්ෂක මණ්ඩල සාමාජිකයන්, එනම්, ඇමරිකාව, බි්රතාන්යය, ප්රංශය, චීනය, රුසියාව සහ ජර්මනිය සමග අත්සන් කළ ගිවිසුම ප්රකාරව න්යෂ්ටික අවි නිෂ්පාදනයට අවශ්ය යුරේනියම් නිෂ්පාදනය සහ සාරවත් කිරීම්වලින් ඉරානය වැළකී සිටියේය.
න්යෂ්ටික අවි ප්රවර්ධනය පිළිබඳව සූක්ෂ්මව ඇස ගසාගෙන සිටින ජාත්යන්තර මුරබල්ලා ලෙස හැඳින්වෙන අයිඒඊඒ (ජාත්යන්තර න්යෂ්ටික බලශක්ති නියෝජිතායතනය* සංවිධානය කියා සිටින්නේ ඉරානය දැනටමත් ඉතා රහසිගත ලෙස යුරේනියම් සාරවත් කිරීමේ ක්රියාදාමයක යෙදීසිටින බවයි. නතාන්ස් නගරයේ සිට කිලෝමීටර් 30ක් වයඹින් ඇති පොළව මට්ටමේ සිට අඩි 26ක් ගැඹුරෙන් පිහිටි බංකරයක මෙම යුරේනියම් නිෂ්පාදන කටයුතු සහ ඒවා සාරවත් කිරීමේ කටයුතු කරගෙන යන බව නිරීක්ෂණය කර ඇත.
2015 ගිවිසුම අනුව, යුරේනියම් කිලෝග්රෑම් 300කට වඩා තබා නොගැනීමටත්, ඒවා සියයට 4කට වඩා සාරවත් නොකිරීමටත්, ඉරානය පොරොන්දු වී තිබේ.
ඇමරිකාවේ හිටපු ජනාධිපති බරක් ඔබාමා සහභාගි වෙමින් අත්සන් කරන ලද මෙම ගිවිසුමෙන් පසුව ඇමරිකාව ඉරානයට පනවා තිබූ සම්බාධක ඉවත් කෙළේය. එහෙත්, නව ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප්ගේ අදහස වූයේ මෙම ගිවිසුමෙන් ඉරානයට පැනවූ කොන්දේසි ලිහිල් වැඩි බවයි.
2018 මැයි මාසයේදී ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් මෙම ගිවිසුමෙන් ඒකපාක්ෂිකව ඇමරිකාව ඉවත්කර ගනිමින් නැවතත් පැරණි සම්බාධක පැනවූවා පමණක් නොව, නව සම්බාධකද පැනවූයේය. ඉරානයට එරෙහිව දැනට සම්බාධක 1000කට වඩා පනවා ඇති අතර, ඉරානය හා වෙළඳ සබඳතා පවත්වන රටවලටද සම්බාධක පැනවෙමින් තිබේ. 2015 න්යෂ්ටික කටයුතු පාලන ගිවිසුමට අත්සන් කළ චීනය සහ රුසියාව ඇමරිකාවේ නව තහංචි පිළිබඳව අසතුට ප්රකාශ කරන්නේය. ගල්ෆ් කලාපයේ ඇමරිකා හමුදා මැදිහත් වීමෙන් දැනටමත් යුදමය වශයෙන් රත්වී ඇති වාතාවරණයක් තුළ, යුද්ධ භටයන් 1000ක් මෙම ප්රදේශයට එවීමෙන් ඇමරිකාව කර ඇත්තේ ‘විනාශකාරී පෙට්ටගමක් * විවෘත කිරීමක් බව රුසියාව මෙන්ම චීනයද කියයි.
ගල්ෆ් කලාපය යුදමය තත්ත්වයකට තල්ලූවීම සඳහා කුපිත කිරීම් නොකරන ලෙස සියලූම පාර්ශ්වයන්ගෙන් ඉල්ලා සිටින බවත්, විශේෂයෙන් 2015 න්යෂ්ටික පාලන ගිවිසුමෙන් ඉවත් නොවන ලෙස ඉරානයෙන් ඉල්ලා සිටින බවත්, චීන විදේශ ඇමති වැන් යී ප්රකාශ කෙළේය. විශේෂයෙන් ඛනිජ තෙල් ගනුදෙනු පිළිබඳව චීනය ඉරානය සමග පවත්වන්නේ සමීප සම්බන්ධයකි. වෙනත් රටවලට ඉන්ධන විකිණීම පිළිබඳව ඇමරිකාව ඉරානයට කරන තර්ජනාත්මක බලපෑම් පිළිබඳව චීනය තම අසතුට ප්රකාශ කර ඇත.
ඉරානයට දකුණු දෙසින් පර්සියානු බොක්කත්, ඕමාන මුහුදු බොක්කත් අතර ඇති හෝර්මුස් සමුද්ර සන්ධිය ඉතා වැදගත් උපායමාර්ගික මුහුදු මාර්ගයකි. ලෝකයේ තෙල් ප්රවාහනයෙන් පහෙන් එකක් ගමන් කරන්නේ මේ මාර්ගය හරහාය. මෙම මාර්ගයේ ගමන් කළ නැව් 6කට පසුගිය මැයි මාසයේ සිට ප්රහාර එල්ල විය. එක්සත් අරාබි එමිරේටයේ සිට තායිවානය දක්වා ගමන් කරමින් සිටි ‘ෆ්රන්ට් අල්තේර්’ නෞකාවටත්, සෞදි අරාබියේ සිට සිංගප්පූරුව බලා ගමන් කරමින් සිටි ‘කොකුකා කරේජස්’ නෞකාවටත් ජුනි 13 වැනිදා ප්රහාර එල්ල විය. මෙම ප්රහාර පිළිබඳව ඇමරිකාව ඉරානයට ඇඟිල්ල දික්කළ අතර, ඉරානය එම චෝදනා ප්රතික්ෂෙප කෙළේය.
ජුනි 20 වැනිදා ඉරාන හමුදා විසින් ඇමරිකා ඩ්රෝන යාත්රාවක් වෙඩි තබා බිම හෙළන ලද්දේය. ඉරානය පැවසුවේ එම යානාව අනවසරයෙන් සිය ගුවන් කලාපයේ පියාසර කළ බවයි. එහෙත් ඇමරිකාව චෝදනා කරන්නේ, එම ඩ්රෝන යාත්රාව ජාත්යන්තර ගුවන් කලාපයේ පියාසර කරමින් තිබියදී ප්රහාරයට ලක්වුණු බවයි. ඒ පසුබිමෙහි සිට ඇමරිකාව තීරණය කෙළේ, ප්රහාරක ගුුවන් යානා යොදා, ඉරානයේ මර්මස්ථානවලට පහර දීමටය. ප්රහාරයට විනාඩි 10කට කලින් ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප් තම අදහස වෙනස් කර, ඉරානයට සයිබර් ප්රහාරයක් දියත් කිරීමට තීරණය කෙළේය. එසේ නොවූවා නම්, දැනටමත් ගල්ෆ් කලාපයේ ඇවිළෙන යුදගිනි දැකගැනීමට ලෝකයට සිදුවනු ඇත.
යුද රස්නය ඇවිළුණේ ඇමෙරිකානු භටයන් 1000කින් යුත් බලඇණියක් ඒ ප්රදේශයට යැවීම, න්යෂ්ටික බලය සහිත බී52 වර්ගයේ බෝම්බ හා ඉහළ තාක්ෂණික ප්රහාරක ජෙට් යානා යැවීම ආදි ක්රියාවන් නිසාය. ඉරානය විසින් මෙහෙයවනු ලබන, යේමනයේ සිටින හුති සටන්කරුවන් ලවා සෞදි අරාබියේ ඛනිජ තෙල් නළවලට කළ පහරදීම්ද එක් හේතුවකි.
න්යෂ්ටික අවි නිෂ්පාදන ඉලක්ක කරගත් වැඩපිළිවෙළට තිරිංග දැමීම සඳහා එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, යුරෝපා සංගමය හා ඇමරිකාව දැමූ සම්බාධක නිසා, 2012 සිට 2016 වසර දක්වා ඉරානයට දරාගැනීමට සිදුවූ ආර්ථික අවාසිය ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 160ක් පමණ වී ඇතැ’යි ගණන් බලා තිබේ.
දැනට ඇමරිකාව පනවා ඇති සම්බාධකවලින් ඉරාන ආර්ථිකයට දරාගත නොහැකි මට්ටමේ පහර වැදී ඇති බව පෙනේ. මේ අවුරුද්දේ ඉරානයේ ආර්ථික උද්ධමනය සියයට 50 ඉක්මවනවා ඇතැ’යි අපේක්ෂිතය. එමෙන්ම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය සියයට 6කින් පහළ වැටී ඇත. ඉරානයේ තෙල් නිෂ්පාදනය දිනකට බැරල් මිලියන 2.5ක සිට 300,000 දක්වා පහත වැටී තිබේ.
මීට අමතරව හෝර්මුස් සමුද්ර සන්ධිය හරහා තෙල් නැව් ගමනාගමනය අවහිර කිරීමටද පසුබට වන්නේ නැති බවට ඉඟි පළවී තිබේ. ඉරානය න්යෂ්ටික අවි ශක්තිය අත්පත් කරගැනීම ඇමරිකාවට ඉතා බලවත් අභියෝගයකි. මැද පෙරදිග කලාපයේ ඇමරිකානු සුරතලා වූ ඊශ්රායලයද මෙම න්යෂ්ටික ආයුධ හමුවේ බලවත් අපහසුතාවට පත්වන බව පැහැදිලිය.
ජුලි 4 වැනිදා ඉරානයට අයත් සුපිරි ඛනිජ තෙල් නෞකාවක් ජිබ්රෝල්ටා සමුද්ර සන්ධියේදී අත්අඩංගුවට ගැනීම බි්රතාන්ය මැරින් භටයන්ගේ සහභාගිත්වයෙන් සිදුවිය. ඒ මෙම නැව මගින් සිරියාවට තෙල් අපනයනය කරන්නේයැයි චෝදනා කරමිනි. එය සම්බාධකවලට පටහැණිය. ස්පාඤ්ඤයේ වැඩ බලන විදේශ කටයුතු ඇමති ප්රකාශ කෙළේ, ගේ්රස් 1 නමැති මේ නෞකාව අත්අඩංගුවට ගත්තේ ඇමරිකාවේ ඉල්ලීම මත බවය.
මෙයට ප්රතිචාර ලෙස ඉරානය, සිංගප්පූරුවේ සිට සෞදි අරාබිය දක්වා ගමන්ගත්, ‘ද පැසිෆික් වොයාශර්’ නමැති නෞකාව හෝර්මුස් සමුද්ර සන්ධියේදී අත්අඩංගුවට ගෙන ඇත්තේය.
මේ අර්බුදය ලෝක ආර්ථිකයට අයහපත් ලෙස බලපාන බව අලූතෙන් කිවයුතු නොවේ. විශේෂයෙන් බල ශක්ති සඳහා ඛනිජ තෙල් මත යැපෙන අප වැනි රටවලට මේ තත්ත්වය බෙහෙවින් අයහපත් වනු ඇත. මැද පෙරදිග ශ්රී ලාංකිකයෝ 750,000කට වඩා රැුකියාව කරන්නෝය. යම් හෙයකින් යුද ගිනි ඇවිළ ගියහොත්, ඔවුන් කෙරෙහිද අනාරක්ෂිත බව පැතිරෙනු ඇත.
මැදපෙරදිග විශාලතම බැලස්ටික මිසයිල ශක්තිය දැනට ඇත්තේ ඉරානය සතුවය. එමෙන්ම පර්සියානු මුහුදු බොක්කේ නෞකා නාශක මිසයිල විශාල ප්රමාණයක් රහසිගතව එක්රැුස් කර ඇතැයිද විශ්වාස කෙරේ.
කිසියම් අමෙරිකානු යුද කඳවුරකට හෝ ඇමෙරිකානු දේපළකට ප්රහාර එල්ල කළහොත්, අනුකම්පා විරහිතව ප්රතිචාර දක්වන බව ජනාධිපති ට්රම්ප් පසුගියදා ප්රකාශ කෙළේය. සමහර විට ඩොනල්ඞ් ට්රම්ප්ගේ අපේක්ෂාව වන්නේ, ඉරානයේ පාලන බල පෙරළියක් විය හැකිය. එහෙත් එය ඒ තරම් පහසු නොවේ. උතුරු කොරියාව සමග ඇතිකරගත් විරසකයේදී එක කකුලක් පස්සට ගන්නට ට්රම්ප්ට සිදුවුණු බව අමතක නොකළ යුතුය. එහෙත් යම් හෙයකින් මහා පරිමාණ ගැටුමක් මේ මොහොතේ ඇවිළී ගියහොත්, ඒ ගැටුමෙන් ඉවත්ව සිටීම කාටත් පහසු නැත. ඒ අනුව කිසිදු පාර්ශ්වයක්, මේ ගැටුම යුදමය තත්ත්වයක් දක්වා වර්ධනය වනවා දකින්නට කැමැත්තක් නැති බව ඇත්තකි. විශේෂයෙන් අධිඅභිමානයෙන් හා බලහත්කාරී ස්වභාවයෙන් තීරණ ගැනීමට පුරුදුවී සිටින ට්රම්ප්ට තම ක්රියාකාරකම් පිළිබඳ හැරී බලා සාධනීය ලෙස තීරණ ගැනීමට කාලය එලැඹ ඇති බව සැලකිය යුතුය.x
x සී ඒ ජගත් චන්ද්ර
පැරිසියේ සිට
