ජනාධිපති සිරිසේන මහතා මෙම ව්යවස්ථා ප්රතිසංස්කරණයේ මූලිකත්වය ගත් කෙනෙකි. එහෙත් ගැටලූව නම්, තමාම හඳුන්වා දීමට මුල්වූ ව්යවස්ථා ප්රතිසංස්කරණයක අර්ථය අගය කිරීමට එතුමාට අලූත් දේශපාලන හේතු නිසා, නොහැකි වීමයි.
විධායකය සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර නැවත වරක් විවෘත ගැටුමක් ඇතිවීම, සමහර පුද්ගලයන්ගේ තනි දේශපාලන න්යාය පත්රවලට ගැළපුණත්, පුරවැසියන් අපේක්ෂා කරන ස්ථාවර, ප්රජාතන්ත්රවාදී පාලන තන්ත්රයකට එයින් කිසිදු සේවයක් වන්නේ නැත.
මේ ගැන දන්නා දේශපාලනඥයන් සාමාන්යයෙන් දේශපාලන සහ මහජන ආයතන දුර්වල කිරීමට කටයුතු කරන්නේ නැත. තමන් ආයතනවලට වඩා ඉහළයැයි ඔවුන් සලකන්නේද නැත. ආයතන, තම පුද්ගලික න්යාය පත්රයට යට කරන්නේද නැත.
ගිය සතියේ අප රටේ දේශපාලන සාකච්ඡුාවේ තිබු ප්රධාන මාතෘකාවක් වූයේ ජනාධිපතිවරයා කැබිනට් මණ්ඩල රැුස්වීම් ‘වර්ජනය’ කිරීමයි. පාස්කු ඉරිදා සිද්ධිය පිළිබඳ පාර්ලිමේන්තු කාරක සභාවට, තමා යටතේ ඇති අමාත්යාංශවල නිලධාරීන් සාක්ෂියට කැඳවීම ගැන, එම කාරක සභාවත්, කතානායකවරයාත් සමග ඇතිවූ මතභේදය එම ‘වර්ජනයට’ හේතුව බව පෙනේ. මේ සතිය වන විට කරුණ තාවකාලිකව විසඳී ඇතැ’යිද වාර්තා වේ. මේ ලිපිය ලියන අඟහරුවාදා වන අද කැබිනට් මණ්ඩල රැුස්වීමක්, ජනාධිපතිවරයාගේ ප්රධානත්වයෙන් පැවැත්වීමට නියමිත බවටද ආරංචි වී තිබේ.
මෙම කරුණට සම්බන්ධ වැදගත් දේශපාලන ප්රශ්න දෙකක් තිබේ. පළමුවැන්න විධායකය සහ පාර්ලිමේන්තුව අතර ඇති ආයතනික සම්බන්ධයයි. දෙවැන්න, දේශපාලන සහ රාජ්යකරණ ආයතනවල ස්ථාවර පැවැත්ම පිළිබඳ ප්රශ්නයයි.
විධායකය හා පාර්ලිමේන්තුව
19වැනි සංශෝධනය යටතේ, විධායකයේ ප්රධානියා වන ජනාධිපති සහ පාර්ලිමේන්තුව අතර ඇති සම්බන්ධය, 1978 මුල් ව්යවස්ථාවත්, 18වැනි සංශෝධනයත් යටතේ තිබුණු සම්බන්ධයට වඩා මූලික වෙනසකට පාත්රවී තිබේ. එය නම්, ජනාධිපතිවරයාට ව්යවස්ථාදායකය මත තිබි ආධිපත්යය සහ ව්යවස්ථාදායකය වෙතින් තිබුණු ස්වාධීනත්වය අහෝසි කිරීමයි. එය සිදුවී ඇත්තේ, 19වැනි සශෝධනය යටතේ අලූතෙන් එකතු කර ඇති 33ඒ වගන්තිය යටතේය. ඒ අනුව, ව්යවස්ථාවෙන් හා වෙනත් නීතියකින් තමන්ට පැවරී ඇති බලතල, වගකීම් සහ කාර්යයන්, නිසි ලෙස ඉටුකරන්නේද නැද්ද යන්න ගැන පාර්ලිමේන්තුවට වගකිව යුතුය යන්නයි. මේ අනුව, පාර්ලිමේන්තු කාරක සභාව විසින්, ජනාධිපතිවරයා යටතේ ඇති අමාත්යාංශවල කටයුතු නිසි ලෙස ඉටුකර තිබේද යන්න ගැන පරීක්ෂා කිරීමට, පාර්ලිමේන්තුවට හෝ එහි කාරක සභාවට ඇති අයිතියෙන්, ජනාධිපතිවරයා හෝ ඔහු යටතේ ඇති අමාත්යාංශ සහ දෙපාර්තමේන්තුවල නිලධාරීන්ට මුක්තියක් නොලැබේ.
අපේ අවධානය යොමුවිය යුතු ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා මූලධර්ම දෙකක් 19 වැනි සංශෝධනයේ පොදුවේත්, 33ඒ වගන්තියේ විශේෂයෙනුත් තිබේ. එයින් පළමුවැන්න නම්, විධායකය සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර පැහැදිලි බලතල වෙන්කිරීමක් තිබීමයි. දෙවැන්න, ඒ දෙක අතර සම්බන්ධතාවේ සංවරණ හා තුලන ක්රමයක්ද පැවතීමයි. මේ දෙක බැලූ බැල්මට එකිනෙකට ප්රතිවිරෝධී දෙයකි. ව්යවස්ථාදයකය සහ විධායකය එකිනෙකට ස්වාධීනව පවත්නා සහ ක්රියාකරන බව පළමුවැන්නෙන් කියැවේ. දෙවැන්නෙන් කියැවෙන්නේ, ඒ දෙකට එකිනෙක තම බලය පාවිච්චි කිරීම හෝ නොකිරීම පිළිබඳ එකිනෙක පාලනය කිරීමේ බලයද තිබෙන බවයි. මෙය ඇමෙරිකානු ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවෙන් හඳුන්වා දෙන ලද ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාමය මූලධර්මයකි.
ඇමෙරිකානු ක්රමය තුළ එයින් අපේක්ෂා කරන ලද්දේ රාජ්ය බලය එක් ආයතනයක් වෙත කේන්ද්රගත වීම වැළැක්වීම සහ, එසේ වන විට, නැතහොත් එක් ආයතනයක් බලය අවභාවිත කිරීම මගින් පුරවැසි නිදහස සහ අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කරන විට, එම තත්ත්වය වැළැක්වීමයි. ඒ අනුව ව්යවස්ථාදායකය හා විධායකය අතර ඇතිවන සංවරණ හා තුලන සම්බන්ධතාවක අරමුණ විය යුත්තේ පුරවැසි අයිතිවාසිකම් සහ නිදහසයි. ඒ ආයතනවල නායකත්වය දරන පුද්ගලයන්ගේ අයිතිවාසිකම් හෝ ආත්මාඩම්බරය හෝ නොවේ.
පාර්ලිමේන්තු තේරීම් කාරක සභාව විසින් පාස්කු ඉරිදා ප්රහාරය සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපතිවරයා යටතේ ඇති ආරක්ෂක අමාත්යාංශය ක්රියාකළ ආකාරය පිළිබඳ විමර්ශනය කිරීමට, 19 වැනි සංශෝධනය යටතේ පාර්ලිමේන්තුවට ව්යවස්ථාමය අයිතියක් තිබේ. තේරීම් කාරක සභාව යනු ඒ සඳහා ව්යවස්ථාදායකය, එනම් පාර්ලිමේන්තුව සතු ආයතනමය යාන්ත්රණයයි. කතානායකතුමා ජනාධිපතිතුමාට දුන් පිළිතුරක, ඇමෙරිකාවේ කොංග්රසය සතු එම භාවිතය පිළිබඳ නිදසුන දක්වා තිබිණ. එය නිවැරදිය. මන්ද යත්, ලංකාවේ 19 වැනි සංශෝධනයද ව්යවස්ථාදායකය සහ විධායකය අතර සංවරණ සහ තුලන මූලධර්මය හඳුන්වා දී තිබෙන නිසාය. ජනාධිපති සිරිසේන මහතා මෙම ව්යවස්ථා ප්රතිසංස්කරණයේ මූලිකත්වය ගත් කෙනෙකි. එහෙත් ගැටලූව නම්, තමාම හඳුන්වා දීමට මුල්වූ ව්යවස්ථා ප්රතිසංස්කරණයක අර්ථය අගය කිරීමට එතුමාට අලූත් දේශපාලන හේතු නිසා, නොහැකි වීමයි.
තමා යටතේ සිටින රහස් ඔත්තු සේවා නිලධාරීන් පාර්ලිමේන්තු කාරක සභාවට කැඳවීමට විරුද්ධ වීමෙන්, තම නිලධාරීන්ට පාර්ලිමේන්තුවට වගකීමෙන් මුක්තිය ඉල්ලා සිටීමක් ජනාධිපතිවරයා කර ඇත්දැයි පුරවැසියෝ නොදනිති. එයට හේතුව, ජනාධිපති සහ කතානායක අතර මේ කරුණ ගැන ලිපි හුවමාරුවක් සිදු වූයේ නම් ඒ ලිපි ප්රසිද්ධ නොකිරීමයි. එසේ ලිපි තිබේ නම් ඒවා ප්රසිද්ධ කරන ලෙස ඉල්ලීමට පුරවැසියන්ට අයිතියක් තිබේ. මන්ද යත්, ගිය අවුරුද්දේ ඔක්තෝබර් මාසයේ සිට මේ දක්වා අප රටේ ජනාධිපති සහ පාර්ලිමේන්තුව අතර ඇති සම්බන්ධය ගැටුම්කාරී සහ ව්යාකුල එකක් බවට පත්වී තිබෙන නිසාය. ඒ ගැන වරින්වර පළකරන මාධ්ය වාර්තාවලිනුත්, ජනාධිපතිවරයාගේ සමහර ප්රකාශවලිනුත් පෙනෙන්නේ, ජනාධිපතිවරයාගේ පැත්තෙන් 19 වැනි සංශෝධනයේ ව්යවස්ථාමය නියමයන් ගැන එතරම් භක්තියක් නොදක්වන බවයි. විධායකය සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර නැවත වරක් විවෘත ගැටුමක් ඇතිවීම, සමහර පුද්ගලයන්ගේ තනි දේශපාලන න්යාය පත්රවලට ගැළපුණත්, පුරවැසියන් අපේක්ෂා කරන ස්ථාවර, ප්රජාතන්ත්රවාදී පාලන තන්ත්රයකට එයින් කිසිදු සේවයක් වන්නේ නැත.
පැහැදිලි කිරීම
මේ පිළිබඳව තත්ත්වය පුරවැසියන්ට පැහැදිලි කිරීම, කතානායකවරයාත්, කාරක සභාවේ සභාපතිවරයාත් සතු වගකීමක්ද වෙයි. එයට හේතුව නම්, දැනට විධායකයේ ප්රධානියා සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර ඇති ගැටුම් සහ මතභේදවල පක්ෂවාදී දේශපාලන පසුබිමක් තිබෙන නිසාය. ව්යවස්ථාදායකයද දැඩි ලෙස බෙදී තිබේ. එහි බහුතරය සහ ජනාධිපතිවරයා ඇතර ඇත්තේ, ඔවුනොවුන්ගේ මුහුණවත් නොබලන තත්වයේ පුද්ගලික හා දේශපාලන සම්බන්ධතා බිඳවැටීමකි. පාර්ලිමේන්තුවේ සුළුතරයට අයත් අනෙක් පාර්ශ්වය, ඔක්තෝබර් 26 වැනිදා සිදුවූ ව්යවස්ථාමය කුමන්ත්රණයට සම්බන්ධ, ජනාධිපතිවරයා සමග තාවකාලික දේශපාලන සන්ධානයක යෙදී සිටින පිරිසකගෙන් සමන්විතය.
මෙම පසුබිම තුළ, ජනාධිපති සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර ඇති සම්බන්ධය ඉතා තියුණු ලෙස දේශපාලනීකරණය වී තිබේ. එබැවින් ලංකාවේ වර්තමාන ආණ්ඩුක්රමික ව්යුහයට අලූත් සංකල්පයක් වන 33ඒ වගන්තියේ ඇති ‘ජනාධිපතිවරයා තම බලතල හා වගකීම් පාවිච්චි කිරීම සම්බන්ධයෙන් පාර්ලිමේන්තුවට වගකීම’ පිළිබඳ විධිවිධානයට, 19 වැනි සංශෝධනයේ සංකල්පමය රාමුව තුළ සිදුකරන පැහැදිලි කිරීමක් අත්යවශ්ය වේ. දැනට ජනාධිපතිවරයා සහ කතානායකවරයා අතර ඇති ගැටුම නිරාකරණය කළ හැක්කේද එවැනි පැහැදිලි කිරීමක් පදනම් කොටගෙනය. ව්යවස්ථාදායකයේ බහුතරය අපේක්ෂා කරන, විධායකයෙන් ලබන ස්වාධීනතාව පිළිබඳ කරුණ නිරාකරණය කරගැනීමටද අවශ්යය.
අවසාන විග්රහයේදී මෙම කරුණ ගැබ්වී තිබෙන්නේ, 19වැනි ව්යවස්ථා සංශෝධනය විසින් ලංකාවේ ආණ්ඩුක්රමික ව්යුහයට හඳුන්වා දී ඇති ‘ව්යුහාත්මක ප්රතිසංස්කරණය’ පිළිබඳ ප්රශ්නයද යළි මතක් කර ගැනීම, පැහැදිලි කරගැනීම තුළය. ලංකාවේ දැනට තිබෙන්නේ තනිකර ජනාධිපති ආණ්ඩුක්රමයක් හෝ වෙස්ට්මිනිස්ටර් ආකෘතියේ පාර්ලිමේන්තු-කැබිනට් ආණ්ඩුක්රමයක්ද නොවේ. ඒ දෙකෙන් සම්මිශ්රණය වූ හයිබි්රඞ් ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාවකි. ඒ තුළ විධායකය සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර සම්බන්ධය පිළිබඳව දැනට පවතින්නේ, අප ඉහතදී දුටු පරිදි නව අත්හදා බැලීමකි. එහෙත්, අප ඉදිරියේ ඇති එක් කනගාටුදායක අභියෝගයක් වන්නේ, මේ අත්හදා බැලීම වෙතින් මතුවන ගැටලූ විසඳා ගැනීමට සිදුවී තිබෙන්නේ විධායකය හා ව්යවස්ථාදායකයේ බහුතරයත්, ඒ නිසාම ව්යවස්ථාදායකයත්, කැබිනට් මණ්ඩලයත් අතර ඇති සම්බන්ධතා බලවත් අර්බුදයකට පාත්රවී තිබෙද්දීය.
එවැනි අවස්ථාවක, ව්යවස්ථාව අර්ථකථනය කිරීම සඳහා ශ්රේෂ්ඨාධිකරණයේ මැදිහත්වීම ඉල්ලීමට අයිතිය ඇත්තේ එම ආරාවුලේම කොටස්කරුවකු වන ජනාධිපතිවරයාටය. එම ආරාවුලෙන් පීඩා විඳින පුරවැසියන්ට එම අයිතිය නැත. ලංකාවේ වෙනම ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථා අධිකරණයක්ද නැත. ලංකාවේ අනාගත ව්යවස්ථා සංශෝධන සහ ප්රතිසංස්කරණ ගැන සිතන ප්රජාවගේ අවධානය මේ කරුණටද යොමුවිය යුතුය. විධායකය සහ ව්යවස්ථාදායකය අතර දැනට තිබෙන ගැටුම පිළිබඳ සාකච්ඡුාව ගැඹුරු කළ යුත්තේද එබැවිනි.
ආයතන ආරක්ෂා කිරීම
මේ අතර, කැබිනට් මණ්ඩලය සම්බන්ධව පැනනැගී ඇති අර්බුදය වෙතින්, මතුවන තවත් දේශපාලන ප්රශ්නයක් තිබේ. එනම්, දේශපාලන ව්යාකුලත්වය සහ අස්ථාවරභාවය දිගින් දිගටම පවතින පසුබිමක් තුළ ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩුකරණයේ ආයතන, විශේෂයෙන්ම සිවිල් ආණ්ඩුකරණ ආයතන, දුර්වලවීමෙන් සහ බිඳවැටීමෙන් ආරක්ෂා කිරීමේ අභියෝගයයි.
ලංකාවේ දේශපාලනයේ පසුගිය දශක කිහිපය තුළම ප්රකාශයට පත්වූ එක් ප්රවණතාවක් නම් දේශපාලන සහ මහජන ආයතන දුර්වලවීම සහ පරිහාණියට පත්වීමයි. පාර්ලිමේන්තුව, කැබිනට් මණ්ඩලය, අධිකරණය, රාජ්ය සේවය, රාජ්ය පරිපාලනය, විශ්වවිද්යාල, පාසල් අධ්යාපනය සහ ජනමාධ්ය යන සෑම ක්ෂෙත්රයකම සිදුවූ ආයතනික පරිහාණිය සහ බිඳවැටීම වැළැක්වීමත්, ආයතන ප්රතිසංස්කරණය කරමින්, පුනරුජ්ජීවනයට පත්කිරීමත්, 2014-15 යහපාලන පරිවර්තන පොරොන්දු පත්රයේ අංගයක්ද විය. ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩුකරණයට, ආයතන, නීති පද්ධතිය සහ පටිපාටි අත්යවශ්යය. මන්ද යත්, එය වනාහි පුද්ගලයන්ගේ පාලනයක්ම නොව ආයතනවල පාලනයක්ද වන ආණ්ඩුකරණ රාමුවක් වන හෙයිනි. ‘පාලකයෝ එති, යති. එහෙත් ආයතන සහ පටිපාටි පවතියි.’ යනු ප්රජාතන්ත්රවාදී ආණ්ඩුක්රම සම්බන්ධව ඇති පිරුළකි.
මේ ගැන දන්නා දේශපාලනඥයන් සාමාන්යයෙන් දේශපාලන සහ මහජන ආයතන දුර්වල කිරීමට කටයුතු කරන්නේ නැත. තමන් ආයතනවලට වඩා ඉහළයැයි ඔවුන් සලකන්නේද නැත. ආයතන, තම පුද්ගලික න්යාය පත්රයට යට කරන්නේද නැත. මන්ද යත්, ආයතන දුර්වල කිරීම යනු ප්රජාතන්ත්රවාදයද දුර්වල කිරීමක් වන බව ඔවුන් දන්නා නිසාය. එහෙත් අප රටේ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව ආරක්ෂා කර රැුකබලා ගැනීමට දිවුරා පොරොන්දු වී සිටින නායකයන් මේ කාරණය ගැන ඒ තරම් තැකීමක් ප්රකාශ කරන්නේ නැත. ආයතන ආරක්ෂා කිරීමේ සම්ප්රදායක් අප රටේ මෑත කාලීන ඉතිහාසයේ නැත. ජේආර් ජයවර්ධනගේ සිට රටේ නායකත්වය දැරූ නායකයන් කෙළේ ආයතන තම න්යාය පත්රයට අවශ්ය ලෙස මෙහෙයෙහි යොදාගැනීමට උත්සාහ ගැනීමය. ආයතනවල පරිහාණිය ලංකාවේ දේශපාලන පරිහාණියේම කොටසක් ලෙස 1978න් පසු කාලය තුළ මතුවූයේ එබැවිනි.
ලංකාවේ අද පවතින්නේ බහුපැතිමානීය දේශපාලන අර්බුදයකි. ප්රජාතාන්ත්රික ආණ්ඩුකරණ ක්රියාවලියේ හරයේම ඇති හරයාත්මක ආයතන දෙකෙන් එකක් වන කැබිනට් මණ්ඩලය (අනෙක පාර්ලිමේන්තුවයි* ගිය සතියේ පත්වූ අර්බුදය, සමකාලීන ලංකාවේ දේශපාලනික ආයතනවල පරිහාණියේ කතාවේ එක් පරිච්ඡෙදයකි.
දේශපාලන ආයතන සම්බන්ධව, ඉතිහාසයෙන් ලැබෙන එක් පාඩමක් තිබේ. ඒවා විනාශ කිරීම එක් දිනකින් පුළුවන. එහෙත් ඒවා ගොඩනැගීමට, දශක ගණන් අවශ්ය වේ.
