සති ගණනක දේශපාලන කලබැගෑනියකින් පසුව පපුවා නිව් ගිනියාහි අගමැති පීටර් ඕ’නීල් පසුගිය මැයි 30 වැනිදා එරට අගමැති ධුරයෙන් ඉල්ලා අස්වූයේය.
එරට පාර්ලිමේන්තුවේ 101ට 8 ලෙස වැඩි ඡුන්දයකින් නව අගමැතිවරයා ලෙස තෝරා පත්කර ගත්තේ, අගමැති ඕ’නීල් සහ ඔහුගේ ආණ්ඩුව තදින් විවේචනය කරමින් මුදල් අගමැතිකමෙන් පසුගියදා ඉල්ලා අස්වූ තාරි පෝරි ජේම්ස් මරාපේය.
එම පාර්ලිමේන්තුවේ කතානායක ජොබ් පොමැට් විසින් නව අගමැතිවරයා ලෙස මරාපේ මැයි 30වැනි දින ප‍්‍රකාශයට පත්කරනු ලැබීය. මරාපේ වටකරගත් මන්ත‍්‍රීවරු පොරකමින් ඔහුට සුබපැතුම් ප‍්‍රකාශ කළෝය. මරාපේ එරට අටවැනි අගමැතිවරයාය. එහිදී අදහස් දැක්වූ ජේම්ස් මරාපේ නව ආණ්ඩුව ¥ෂණයෙන් තොරව විනිවිදබවෙන් යුක්තව රට නිවැරදි දිසාවට ගෙනයන බවට ශපථ කලේය.
පපුවා නිව්ගිනියා විශ්වවිද්‍යාලයෙන් 1993දී ශාස්ත‍්‍රපති උපාධිය දිනාගත් මරාපේ 2000දී පරිසර විද්‍යාව පිළිබඳ ආචාර්ය උපාධිය එම විශ්වවිද්‍යාලයෙන්ම ලබාගත්තේය.
ඕ’නීල් ප‍්‍රථමයෙන් ප‍්‍රකාශ කළේ, තමා අගමැති තනතුරෙන් ඉල්ලා අස්වී ඒ සඳහා රටේ ගෞරවනීය නායකයකු වූද, හිටපු අගමැතිවරයකු වූද, ශ‍්‍රීමත් ජුලියස් චෑන් පත්කරන බවය. ඕ’නීල්ගේ යටි අරමුණ තමාගේ අතේ නැටවෙන රූකඩ ආණ්ඩුවක් බිහිකිරීම බව ඉවෙන් තේරුම් ලත් ජුලියස් චෑන්, නව අගමැතිවරයකු පත්කිරීමට ඕ’නීල්ට නීත්‍යනුකූල බලයක් නැතැ’යි පවසමින් එම ඉල්ලීම ප‍්‍රතික්‍ෂෙප කළේය.
2011දී බලයට පත් ඕ’නීල්ට එරෙහිව ¥ෂණ චෝදනා පදනම් කරගනිමින් විශ්වාස භංග යෝජනාවක් එරට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට ඉදිරිපත් කිරීමට විපක්‍ෂය සූදානම් වීම ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීමට ආසන්නතම හේතුව බව පෙනේ. ඕ’නීල් ඕස්ටේ‍්‍රලියානු පුරවැසිභාවය ලබාගෙන තිබීමද තවත් එක් ප‍්‍රබල චෝදනාවකි.
ජෙම්ස් මරාපෙ මුදල් ඇමතිකමෙන් ඉල්ලා අස්වීමට තවත් එක් ප‍්‍රබල හේතුවක් වූයේ එරට ස්වාභාවික ගෑස් නිෂ්පාදන වැඩපිළිවෙළක් පිළිබඳව අත්සන් කිරීමට සූදානම් කර තිබූ ගිවිසුමක්ය.
ප‍්‍රධාන පෙළේ ප‍්‍රංශ තෙල් සමාගමක් වූ ‘ටෝටාල්’ සමාගම සහ ඇමරිකාවේ ප‍්‍රමුඛ පෙළේ තෙල් සමාගමක් වූ ‘එක්ස්ඔන් මොබයිල්’ සමාගම සමග ඇමරිකන් ඩොලර් බිලියන ගණනක් වටිනා ගිවිසුමක් ඇතිකර ගැනීමට එරෙහිව පැනනැගුණු ජනතා විරෝධතා මධ්‍යයේ තනතුරෙන් ඉල්ලා අස්වීම හැරුණු විට වෙනත් විකල්පයක් ඕ’නීීල්ට නොවීය.
එම ස්වාභාවික ගෑස් නිෂ්පාදනය පිළිබඳ යෝජිත ගිවිසුම අනුව, එරට ගෑස් නිෂ්පාදනය හා අපනයනය දෙගුණයක් වීමට නියමිතව තිබුණි. එහෙත් ඉන් ලැබෙන ප‍්‍රතිලාභ රටේ පොදු ජනයාට ලැබේදැයි කුහුලක් හා මැසිවිල්ලක් ජනතාව අතර විය.
ඕ’නීල්ට එරෙහි තවත් දැඩි විරෝධතාවක් වූයේ 2013දී ඕස්ටේ‍්‍රලියාව සමග අත්සන් කරන ලද බෝට්ටුවලින් පැමිණෙන සරණාගතයන් පැපුවා නිව් ගිනියාවට අයත් මේනුස් ¥පතේ රැුඳවීම සඳහා වූ එකඟතා ගිවිසුමයි. ඕස්ටේ‍්‍රලියාවට බෝට්ටුවලින් පැමිණෙන ශ‍්‍රී ලාංකිකයන්ද රඳවා තැබෙන්නේ මෙම මේනුස් ¥පතේය.
පැපුවා නිව්ගිනියාවට භූමිකම්පා, සක‍්‍රිය ගිනිකඳුවලින් අඩුවක් නැත. එමෙන්ම ඉතා උස් සාගර ජලගැලීම්ද නිරන්තරයෙන් ඇතිවේ.
පැපුවා ¥පත ලොව විශාලතම ¥පත් අතරින් දෙවැන්නය. මෙම දිවයිනෙන් බටහිර භාගය ඉන්දුනීසියාවේ පාලනය යටතේය. එහි නැගෙනහිර කොටසය, පැපුවා නිව් ගිනියා ලෙස සැලකෙන්නේ. මෙම ¥පත්වලට මානවයා සංක‍්‍රමණය වූයේ ක‍්‍රිපූ 60,000ටත් ප‍්‍රථමය. ඕස්ටේ‍්‍රලියාවට මානවයා සංක‍්‍රමණය වූයේත් මෙහි සිටය. දිවයිනේ සිටින සමහර ගෝත‍්‍රිකයන් මිනී මස් කන්නේයැයි පැවසේ.
මෙරටට මුලින්ම පැමිණි යුරෝපියානු ජාතිකයා වූයේ පෘතුගීසි ජාතික ජෝග් ද මෙනසස් ය. ඒ 1526දීය. ඔහු මෙම දිවයින ‘ඉල්හස් දෝස් පපුවාස්’ ලෙස නම් කෙළේය. එහි තේරුම වූයේ බොකුටු හිසකේ ඇති මිනිසුන්ගේ රට යන්නය. 1546දී එරටට පැමිණි ස්පාඤ්ඤ ජාතික දේශ ගවේෂක ඒටින් ඩි රෙනෙසේ විසින් නිව් ගිනියා ලෙස නැවත නම් කරන ලද්දේය. එසේ කළේ මෙහි පාරම්පරික ජනයා අප‍්‍රිකාවේ ගිනියා රටේ මිනිසුන්ගේ පෙනුම හා සමාන වූ නිසාය.
1884දී බි‍්‍රතාන්‍යයන් දිවයිනේ ගිනිකොණ දිග කොටස් අල්ලාගත් අතර, උතුරු කොටස ජර්මානුවන් විසින් අල්ලා ගන්නා ලදි. 1906දී බි‍්‍රතාන්‍යය පාලනය කළ කොටස ඕස්ටේ‍්‍රලියාවට ඈඳන ලද්දේය.
පුළුල් ජනතාවට සහභාගි විය හැකි පළමු මැතිවරණය පවත්වන ලද්දේ 1961දීය. 1975දී ඕස්ටේ‍්‍රලියාවෙන් පූර්ණ නිදහස ලබාගත් පැපුවා නිව් ගිනියාවේ ප‍්‍රථම අග‍්‍රාමාත්‍යවරයා වූයේ ශ‍්‍රීමත් මයිකල් සොමාරේය. රත්රං, තඹ හා ඛනිජ තෙල් ආදි සම්පත්වලින් පොහොසත් මෙරට අභ්‍යන්තර භූමියට සමාජීය ප‍්‍රශ්නවලින් අඩුවක් නැත්තේය.
ජනගහනය මිලියන හතහමාරකි. ජනතාවගෙන් සියයට අසූවකට වඩා ජීවත් වන්නේ ඇත පිටිසර ග‍්‍රාමීය පෙදෙස්වලය. කඳුකර ප‍්‍රදේශවල අපමණ ගෝත‍්‍රික කොටස් ජීවත්වන්නේය. බොහෝ විට එම ගෝත‍්‍රිකයන් අතර අන්‍යොන්‍ය සම්බන්ධතාද නැත්තේය. භාෂා 700කට වැඩි ප‍්‍රමාණයක් භාවිත වෙයි. කෝපි, තෙල්, කොකෝවා, කොප්පරා, තේ, රබර්, සීනි, දැව හා ධීවර නිෂ්පාදන ප‍්‍රධාන ආනයන ද්‍රව්‍යයන්ය. 2017දී එරට නිර්යාත ආදායම ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 8.522කි. ඒක පුද්ගල ආදායම අමෙරිකානු ඩොලර් 2830කි. දළ දේශීය නිෂ්පාදන වර්ධන වේගය සියයට 1.1කි. විරැුකියාව සියයට 6.2කි. රැුකියා ඇතත් රැුකියා සඳහා ග‍්‍රහණය කරගත නොහැක්කේ පුහුණු ශ‍්‍රමය නොමැති නිසාය. පුහුණු හා තාක්‍ෂණික දැනුම ඇති ශ‍්‍රම බලකායක් බිහිකිරීම සඳහා පැහැදිලි වැඩපිළිවෙළක් ඇති බවද පෙනෙන්ට නැත.
ජේම්ස් මරාපේගේ නව ආණ්ඩුව යටතේද ආණ්ඩුවේ ප‍්‍රතිපත්තිවල පැහැදිලි වෙනසක් අපේක්‍ෂා නොකෙරේ. බලශක්ති නිෂ්පාදන ප‍්‍රතිපත්ති හා ඕස්ටේ‍්‍රලියාව සමග ඇති දේශපාලන හා ආර්ථික ප‍්‍රතිපත්ති පිළිබඳ වෙනස්කම් කිරීමට බලාපොරොත්තු වන බවට ඉඟි නම් මතුවී ඇත.x
x සී.ඒ. ජගත් චන්ද්‍ර
