සුප‍්‍රකට ඉන්දීය ලේඛක කුෂ්වාන්ත් සිං වාසය කළ සුජාන් සිං උද්‍යානය පැත්තේ යා යුතු යැයි සිතුණේ අහම්බෙනි. ඒ වන විට අපි නව දිල්ලි නගර මධ්‍යයේ පිහිටි කෝනාට් පෙදෙස පසු කරමින් සිටියෙමු. අප හුන් තැන සිට සුජාං සිං උද්‍යානයට ඇත්තේ කෙටි දුරකි.
සුජාං සිං උද්‍යානයේ සුඛෝපභෝගී මහල් නිවාස පේළිය කවාකාරය. ‘ඇතුළුවීම’ – ‘පිටවීම’ පුවරු උද්‍යානය දෙකෙළවර තබා ඇත. නිවාස පේළිය ඉදිරිපිට කුඩා සෙල්ලම් පිටිටනියකි. මනාව ඇඳපැළඳ ගත් කුඩා ළමයි පිරිසක් ඒ වටේ වූ තුරුලතා සෙවණේ සෙල්ලම් කරති. සුදු දාර සහිත රතු ගල් අල්ලා තනන ලද නිවාස පේළියේ කිසියම් පාළු බවක් විණ. ඒ මෙහි විසූ සම්භාවනීය නිවැසියා නොමැතිවීම හේතුවෙනැයි සිත කුකුස් හටගති. ‘ඇතුළුවීම’ පුවරුව තිබුණු ගේට්ටුව ළඟ සිටි මහලූ සෙකියුරිටිකාරයාද ආගන්තුක අපගේ පැමිණීම ගැන එතරම් උනන්දු නොවූ සෙයකි.
සුජාං සිං උද්‍යානය ඉදිරිපිට පළල් පාර සුබ‍්‍රමානියම් භාරතී මාර්ග් නමි. ඉන් එහාට පෘත්වි රාජ් මාර්ග්ය. ඒ මාර්ගය ලෝදි උද්‍යානය දිහාවට යොමුවන්නකි. කුෂ්වාන්ත් සිං ලියූ අන්තිම නවකතාවට (ද සන්සෙට් ක්ලබ්) පසුතලය වනුයේ මේ විසල් ලෝදි උද්‍යානයයි. ලෝදි උද්‍යානයට යන මඟ කෙළවර ‘ඉන්ඩියා ඉන්ටර්නැෂනල් සෙන්ටර්’ නම්වූ නිකේතනය පිහිටා ඇත. මේ කුෂ්වාන්ත් සිං කෝපි කෝප්පයක් බොන්නට හැන්දෑවරුවේ ගොඩ වූ ස්ථානයයි. ඉතා දැකුම්කළු පරිසරයක පිහිටි මෙම නිවාඩු නිකේතනයේ මමද වතාවක දින කිහිපයක් ගත කෙළෙමි.
නගර මධ්‍යයේ මේ සුන්දර වටපිටාව දූවිලි ගහණ නව දිල්ලියේ ‘කොළඹ හත’ වැනිය. හිතන්නට බැරි තරම් නිස්කලංක පරිසරයකි. මග දිගට තුරුලතා සෙවණය. ගම්භීර ගොඩනැගිලිය.
නව දිල්ලියේ සුප‍්‍රකට කාන් මාර්කැට්ටුවේ ප‍්‍රධාන පිවිසුම ඇත්තේ කුෂ්වාන්ත් සිංගේ නිවස ඉදිරිපිට පාරෙන් එහා පැත්තේය. 1951දී පමණ ඉදිකෙරුණු කාන් මාර්කැට්ටුව මුල් කාලයේ ‘සරණාගතයන්ගේ මාර්කැට්ටුව’ ලෙස හඳුන්වන ලදි. අලූත්වැඩියා සහ නවීකරණය කරන ලද්දේ නමුදු එම මණ්ඩියේ ගොඩනැගිලි තවමත් ඇත්තේ ඒවායේ මුල් ස්වරූපයෙනි. එකිනෙකට ඈඳුණු කාමර සහිත දෙමහල් ගොඩනැගිලි සංකීර්ණයක ස්වරූපයෙන්ය.
කාන් මාර්කැට්ටු පරිශ‍්‍රයට ඇතුළු වූ අපි පාර දෙපස සිට අලූත් මල් කිනිති- දොඩම් යුෂ- කුල්චා රොටි විකුණන වෙළෙන්දන්ද අයිස්ක‍්‍රීම්, සබ් වේ, ඔරලෝසු, සාරි, බෙහෙත් බඩු, ලිපි ද්‍රව්‍ය, විදුලි භාණ්ඩ වෙළෙඳ කුටිද පසු කර එහි මැද මිදුල වැනි වූ රිය ගාල අසළදී වෙන්වීමු. අප සමග සිටි ඇතැමෙකුට ගම්රටට ගෙනියන්නට සමරු භාණ්ඩ ගැනීමට අවශ්‍ය විය. තවෙකෙකුට සාරි ගැනීමට අවශ්‍ය විය. තවෙකෙකුට අවශ්‍ය වූයේ අගර්වාල් ස්වීට් පාර්සලයක් ගැනීමටය. වේලාව කළමනාකරණය කරගත යුතු වූයෙන් අපි පැය කිහිපයකට වෙන්වීමු.
කාන් මාර්කැට්ටුවේ හොඳ පොත් සාප්පු දෙකක් ඇත. ඒවා ප‍්‍රමාණයෙන් විශාල නැත. කුඩා ශාලාවක් වැනිය. හැබැයි, නැති පොතක් නැති තරම්ය. මින් එකක් ‘ෆකීර්-චාන්ද් සහ පුත‍්‍රයෝ’ නමි. අනෙක ‘බාරිසන්ස්’ය. මේ පොත් සාප්පු දෙකේ සුවිශේෂත්වය නම්, ඒවා ලිපිද්‍රව්‍ය, පෑන් පැන්සල්, කඩදාසි සහ පාසල් පොත් ආදිය නොව, සහිත්‍ය පොත් සහ සඟරා අලෙවි කරනු ලබන ස්ථාන වීමය.
මම මුලින්ම ‘චාන්ද්’ පොත් සාප්පුවට ගියෙමි. කලින් කීවාක් සේ මෙම ස්ථානය කුඩා ශාලාවක් වා ගේය. ඉහළට ඇදුණු බිත්ති රාක්කවලට අමතරව සාප්පුවේ හැමතැනම නෙක ශානරවලට අයත් සාහිත්‍ය පොත් අට්ටි ගසා තිබිණ. ඒ හේතුවෙන් එතැන එකවර දහ-දොළොස් දෙනෙකුට එහා මෙහා විය නොහැකි තරම් විය. විවේකීව පොතක් පතක් තෝරා ගැනීම මඳක් අසීරු වූවේ එබැවිනි. එසේ වුවත්, එහි සේවයේ නියුතු මව්-පුතු දෙදෙනා (පසුව දැනගත් පරිදි) පතපොත ගැන මනා දැනුම් ඇත්තෝ වූහ. අවැසි පොත් කිහිපයේ නම් සඳහන් කළ සැණෙන් ඒවා ලබා දෙන්නට තරම් කාර්යශූරත්වයක් ඔවුන් දැක්වූයේ එබැවිනි.
මගේ පොත් ලැයිස්තුවේ කුෂ්වාන්ත් සිංගේ පොත් දෙකක්ද අඩංගු විණ. අනූඅට හැවිරිදි වියේදී (2013* ඔහු පළකළ ‘ද ගුඞ්, ද බෑඞ් ඇන්ඞ් ද රිඩිකියුලස්’ කෘතිය ඉන් එකකි. කුෂ්වාන්ත්ගේ ඇවෑමෙන් පසු ඔහුගේ දියණිය මාලා දයාල් විසින් පළකරන ලද තම පියාගේ පුවත්පත් තීරු ලිපි එකතුවකි, අනෙක් කෘතිය. ඉල්ලූ සැණෙන් අත පත් එම පොත් කිහිපයේ පිටුවක් දෙකක් කියවා බලනු රිසියෙන් ඒ සඳහා තැනක් ඇද්දැයි බැලීමි. ඔව්. පොත් සාප්පුවට ඇතුළුවන තැන වූ ගෙවීම් කවුන්ටරය ළඟ පරණ පන්නයේ පුටුවක් තිබෙනු දැක එහි ඈඳිගතිමි. මේ ස්ථානයේ පිටස්තරයකුට ඉඳගන්නට කියා තැනක් තිබුණේ එතැන පමණි.
ජනප‍්‍රිය ඉන්දියානු ලේඛක චේතන් භගත්ගේ නවතම නවකතාව- 105 කාමරයේ හුන් යුවතිය- වෙළෙඳපොළට නිකුත්වී තිබුණේ මා මේ පොත් සාප්පුවට ගිය දවසේමය. මා එහි සිටියදී, එම නවකතාවේ පිටපත් දහයක් දොළහක් අලෙවි වනු දැකගත හැකි විය. ඒ සඳහා වැඩියෙන්ම පැමිණියේ මැදිවියේ කාන්තාවන්ය. ඔවුන් මේ පොත් සාප්පුව සමග නිරන්තරව ගනුදෙනු කරන උදවිය බව ආගිය කතාබහෙන් තේරිණි.
‘මං මේ ආවෙ පුතාව අරගෙන යන්න ඉස්කෝලෙට ආපු ගමන’යි ඉන් එකියක ගෙවීම් කවුන්ටරයේ සිටි මැදිවියේ කාන්තාවට කීවාය.
‘චේතන්ගේ අලූත් පොතක් නිකුත් වුණා කියන ආරංචිය ලැබුණු ගමන් මම තකහනියක් ටක්-ටක් එකක් අරගෙන මෙහාට ආවා’ තවත් එකියක කියනු ඇසිණ.
මා මහත් උනන්දුවෙන් කුෂ්වාන්ත් සිංගේ පොත්වල පිටු පෙරළනු පොත් සාප්පුකාරිය දකින්නට ඇති. එහෙයිනි, ඇය, ‘කුෂ්වාන්ත් ලියපු තවත් පොත් ගණනාවක් අපි ළඟ තියෙනවා’ කියා කීවේ.
‘ස්තුතියි, මං හිතන්නේ ඒ හැම පොතක්ම වාගේ මම මිලදී ගෙන තියෙනවා කියා’යි මමද ඉංග‍්‍රීසියෙන් පිළිතුරු දුනිමි.
‘එහෙනම් එඔබ කුෂ්වාන්ත් සිං පාඨකයෙක්. එහෙම නේද? ඔබ දන්නවාද කුෂ්වාන්ත් සිං පදිංචි වෙලා හිටියේ මේ පාරෙන් එහා පැත්තේ තියෙන සුජාං සිං පාර්ක් එකේ කියලා.’
‘ඔව්. මම මෙතැනට එන්න කලින් එහේ ගියා, නිකමට වාගේ තැන බලන්න. මීට කලිනුත් මම එහේ ගිහින් තියෙනවා.’
‘ඔබට කියන්න, අවුරුදු ගණනාවක් තිස්සෙ දවස ගාණෙම වාගෙ ඔය මහ පාර පැනලා කුෂ්වාන්ත් සිං මෙහාට ආවා පොත් කියවන්න. ඒක එයාගෙ දෛනික පුරුද්දක්. පහු කාලෙදි හැරමිටිය අතින් අරගෙනත් ආවා. ඒ ඇවිත් වාඩිවෙන පුටුවේ තමා දැන් ඔබ ඔය වාඩිවෙලා ඉන්නේ. ඒ ආපුවාම හුඟක් බැලූවේ සඟරා වාගෙ වාර ප‍්‍රකාශන. ඒ වගේම නොන්-ෆික්ෂන් පොත් ගැනත් උනන්දුවක් තිබුණා.’
‘ඇයි මෙතැනට ආගිය කාන්තාවන් දිහා ඔහු බැලූවේ නැද්ද?’ මම සිනාසෙමින් ඇසීමි.
‘ඔබ එහෙනම් කුෂ්වාන්ත් සිං ගැන හොඳට දන්නවා.’ එසේ පැවසූ ඇය තමන්ගේ පොත් සාප්පුව ගැනද යමක් කීවාය. මේ නම් කවදාහරි දවසක කතාවක් ලියන්නට වටිනා අත්දැකිමක් යැයි මට සිතුණි. එහෙයිනි, මා සාක්කුවේ තිබු නෝට් පොතත් පෑනත් අතට ගෙන තවත් කරුණු විමසුවේ. තවත් කාරණාවක්ද ඊට බලපෑවේය. ඒ මෙතැනින් මිලදී ගන්නා පොත් තුළ බහාලන පොත් සලකුණ-බුක් මාර්කයයි. එම කහ-රතු පොත් සලකුණේ ලොකු ඉංග‍්‍රීසි අකුරෙන් ‘මම ටජ්මහලටද නව දිල්ලියේ කාන් මාර්කැට්ටුවේ ෆකීර්-චාන්ද් සහ පුත‍්‍රයෝ පොත් සාප්පුවටද ගොස් ඇත්තෙමි’ යන අරුතැ’ති වැකියක් සඳහන්ව තිබේ.
මෙම පොත් සාප්පුවේ කාර්ය මණ්ඩලය සමන්විත වන්නේ දෙදෙනකුගෙනි. ඒ ඉදිරිපස කවුන්ටරයේ සිටි මැදිවියේ කාන්තාව සහ ඇගේ පුතණුවන්ය. ඔවුහු මේ ස්ථානයේ මුල් අයිතිකරු වූ ෆකීර්-චාන්ද් පරම්පරාවෙන් පැවත එන්නෝ වූහ.
‘අපේ කට්ටිය මෙතැනට- මේ කාන් මාර්කැට්ටුවට ආවේ හරියට 1951දී.’
තවත් ගනුදෙනුකරුවන් කිහිප දෙනෙකු පැමිණි බැවින් මව්-පුතු දෙපල කාර්ය බහුල වූහ. කතාව අතරමග නතර විණ.
තවත් සුළු වේලාවකට පසු අර කාන්තාව ගුරු පැහැති පිට වැස්මකින් යුත් පොතක් මා අත තබමින් මෙසේ කීවාය. ‘මේ මීට දවස් දෙක තුනකට කලින් නිකුත් වූ අලූත් පොතක්. මේකේ අන්තිම කතාව තියෙන්නේ අපේ පරම්පරාව ගැන. ඔබට දැනගන්නට ඕනෑ මේ පොත් සාප්පුවේ ඉතිහාසය ගැනනෙ. ඒ ගැන විස්තර ටිකක් මේ පොතේ තියෙනවා. පොඞ්ඩක් කියවල බලන්න. එතකොට මේ පොත් සාප්පුව ගැන අදහසක් ඇතිකර ගන්ට පුළුවනි.’
ෘසඩසාැා ඉහ ඡු්රඑසඑසදබ ඹබසඑැා ඉහ ඍැිසකසැබජැ නම් වූ එම කෘතිය මල්ලිකා අහ්ලූවාලියා විසින් සංස්කරණය කරන ලද්දකි. මේ නම් මහ අපූරු පොතකැ’යි එහි පිටවැස්මේ සඳහන් දෑ කියවූ සැණෙන් මට සිතුණි. මෙය ඉන්දියාව 1947දී දෙකඩ වූ අවස්ථාවේ ඇතිවූ මහා ගැටුම් සහ කලකෝලාහල හේතුවෙන් පීඩා විඳි- උන්හිටිතැන් අහිමිවූ එහෙත් ඉන් නොසැලී තම තමන්ගේ ජීවිතවලට නව වටිනාකමක්-නව මානයක් එක්කර ගන්නට සමත්වූ අසාමාන්‍ය ගණයේ ධෛර්යමත් පුද්ගලයන් 21 දෙනෙකුගේ සත්‍ය අතීතාවර්ජන රැුසක කතා එකතුවකි. මේ සියල්ලෝම තම ජන්ම භූමියේ ජනජීවිතය කැළඹුණු අවස්ථාවක ඉන් පසුබට නොවී ස්වකීය අපරිමිත උත්සාහයෙන් ජීවිතය ගොඩනගා ගත්තෝ වෙති. මෙහි කතානායකයන් හැමෝම පාහේ ඉන්දියාව මතු නොව මුළු මහත් ලෝකයේම නම් දැරූ අය වීම සුවිශේෂ කරුණකි. මංමෝහන් සිං, එල්.කේ. අද්වානි, ගුල්සාර්, ගෝවින්ද් නිහලානි, කුල්දීප් නායර්, මිල්කා සිං, අජීත් කෝර්, රාමා ජෙත්මලානි. මේ නම් ලැයිස්තුව තව දිගට සඳහන් කළ හැකිය.
මෙහි සඳහන් කථන සියල්ලක්ම එකකට එකක් වෙනස් ස්වරූපයක් ගනී. ඒ මෙම කතානායකයන් භාරතයේ විවිධ ප‍්‍රදේශ-ප‍්‍රාන්ත- ජාතීනට අයත්, එමෙන්ම විවිධ සමාජ පසුබිම් සහිත උදවිය වීම හේතුවෙනි.
පොත් සාප්පුකාරිය මට කියවන්නැ’යි ඇරියුම් කළ කතාවට මම යොමුවීමි. මෙහි කතානායකයා වෙද් මර්වා(හ්* නමැත්තෙකි. ඔහු මෙම පොත් සාප්පු නාමය හිමි තැනැත්තාගේ පුත‍්‍රයෙකි. දැනට පාකිස්තානයට අයත් පෙෂාවොර් නගරයේ 1932දී උපත ලද වෙද් මර්වා(හ්* පසු කලෙක දිල්ලියේ පොලිස් කොමසාරිස් ධුරය හෙබවීය. ඉන්දියාවේ ප‍්‍රාන්ත තුනක ආණ්ඩුකාරධුරය ලද හෙතෙම පද්ම ශ‍්‍රී සම්මානයෙන් පිදුම් ලද්දෙකි.
‘අගෝස්තු 14දා (1947* අපි අපේ රටේ කොඩි ඔසොවා බි‍්‍රතාන්‍ය පාලනයේ අවසානය සැමරුවා. ඒ වෙලාවේ අපි හිතුවේ නැහැ රටේ දෙකඩවීම අපටත් බලපාවි කියා. ඒත් අපටත් උන්හිටිතැන්වලින් පිට වෙන්නට සිදුවුණා’ යි ඔහු කියයි.
ඒ වන තෙක් ඔහුගේ පවුල පෙෂාවෝර්හි සුඛෝපභෝගී ජීවිතයක් ගතකර ඇත. පියා ෆකීර් චාන්ද් මර්වා(හ්* ‘ඔරියන්ටල් බුක් ෂොප්’ නමින්වූ පොත් සාප්පුවේ අයිතිකරු විය. ඉන්දියාව දෙකඩවීම හේතුවෙන් ඇතිවූ ජනවාර්ගික ගැටුම් සාමකාමී වාතාවරණයක් පැවැති පෙෂාවෝර් නගරය කරා විහිදෙතැ’යි චාන්ද් පවුලේ ඇත්තෝ බලාපොරොත්තු නොවූහ. ඔවුන් සිතුවේ, මේ කලහකාරී තත්ත්වය දවසකින්, දෙකකින් එහෙමත් නැතිනම් සතියකින් හමාරකින් සමනය වෙතැ’යි කියාය. නගරය අතැ’ර යන්නට ඔවුන් අදිමදි කළේ එහෙයිනි. එහෙත් තවදුරටත් පොලිස් ආරක්‍ෂාව සැපයිය නොහැකි බව ඔවුන් දන්නා හඳුනන පොලිස් කොමසාරිස්වරයකු දැන්වූ විට මේ තත්ත්වය මුළුමනින්ම වෙනස් විය.
‘උන්හැටියේ අපි දිල්ලියට අවේ අතේ සතේ නැතිව. මුලදි අපට ඉතා කටුක ජීවිතයක් ගතකරන්නට සිදුවුණා. නතර වෙලා උන්නු තැන බිම නිදාගත්තෙ. අපිට අපේ ජීවිත අඩියෙන් අඩිය නැවත ගොඩනගා ගන්නට සිදුවුණා. මේ කාලෙදී මට ලිපිකාර රස්සාවක් ලැබුණා. පඩිය මාසෙකට රුපියල් සීයයි.’
ඔහු පවසන ආකාරයට නව දිල්ලි නගර මධ්‍යයේ කාන් මාර්කැට්ටුව ඉදිකරනු ලබන්නේ 1951 වසරේදීය. එමෙන්ම එය සරණාගතවූවන්, විශේෂයෙන් සරණාගත වෙළෙඳ ව්‍යාපාරිකයන් පුනරුත්ථාපනය කරනු වස් ඉදිකරන ලද්දකි. මෙහි බිම්මහල කඩසාප්පු සඳහාද ඉහළ මහල නේවාසික භාවිතය සඳහාද වෙන් කෙරිණ. ඒ අනුව මුලින් මේ ස්ථානයේ කඩසාප්පු 154ක්ද ඉහළ මහලේ නිවාස 74ක්ද තිබී ඇත.
පෙෂාවෝර් සිට දිල්ලියට සංක‍්‍රමණය වූ ෆකීර් චාන්ද් මර්වා(හ්ට බිම්මහලේ කඩසාප්පුවක් සහ ඉහළ මහලේ නිවාස ස්ථානයක්ද ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීම සඳහා රජයෙන් දුන් රුපියල් තුන්දහසක ණය මුදලක්ද හිමිවිණ. ඔහු දැනසිටි එකම වෙළෙඳාම පොත්පත් විකිණීම පමණ.ි එහෙයින් ඔහු තමාගේ නමින් එම ස්ථානයේ පොත් සාප්පුවක් විවෘත කළේය. ‘ෆකීර්-චාන්ද් සහ පුත‍්‍රයෝ’ නමින් හැඳින්වෙන සුප‍්‍රකට පොත් සාප්පුවේ ආරම්භය එයයි. ‘ඒ කාලෙ නව දිල්ලිය දැන් වගේ ඝෝෂාකාරී තැනක් වුණේ නැහැ. සමහර දවස්වල මම කෝනාට් පෙදෙසට හරි, ජන්ත මන්තර් හරි ගිහිල්ල බංකුවක වාඩිවෙලා පාඩම් කරනවා. වටාපිටාව එච්චර නිස්කලංකයි. මේ කාන් මාර්කැට්ටුවේ තිබුණේ පොඩි කඩ පේළියක්.
ගනුදෙනුකරුවන් හිටියෙත් ටික දෙනයි. ඒත් අද? මේ පරිශ‍්‍රය අද මුළු ඉන්දියාවේම තිබෙන වටිනාම දේපලක් හැටියට සලකනවා.’ 2015දී ‘ද ටයිම්ස් ඔෆ් ඉන්ඩියා’ පුවත්පතේ පළවූ ලිපියකට අනුව, කාන් මාර්කැට්ටුවේ මුල් නිවැසියන් 74 දෙනාගේ පවුල්වලින් දැන් එහි සිටිනුයේ පවුල් දහයකටත් අඩු ප‍්‍රමාණයකි. එමෙන්ම මෙම ස්ථානයේ පිහිටුවූ මුල් කඩසාප්පු අතරින් චාන්ද් සහ පුත‍්‍රයෝ, බාරිසන්ස් සහ ආනන්ද් ස්ටේෂනර්ස් වැනි ව්‍යාපාර කිහිපයක් පමණි, අද එහි ඇත්තේ. මෙදවස චාන්ද් පොත් සාප්පුව පවත්වාගෙන යනුයේ එහි මුල් අයිතිකරුවූ ෆකීර් චාන්ද් මර්වා(හ්ගේ මුණුපුරු පරම්පරාව විසිනි. මා මේ ස්ථානයේ වැඩි වේලාවක් අසුන්ගෙන සිටීම නොමනායැ’යි සිතුණු බැවින් හුන් අසුනෙන් නැගිටින්නට සිතා වටපිට බැලීමි. මව සහ පුතා ගනුදෙනුකරුවන් පිරිසක් සමග ලොකු කතාබහකය. මා සිටින තැන ගැන තැකීමක් ඔවුනට නැත. ලද අවසරයෙන් ෘසඩසාැා ඉහ ඡු්රඑසඑසදබ ඹබසඑැා ඉහ ඍැිසකසැබජැ කෘතියේ තවත් කතා කිහිපයක් කියැවීමි. ගුල්සාර්ගේ කතාව ඉන් එකකි.
කවියකු, ප‍්‍රබන්ධකරුවකු, ගීත රචකයකු, චිත‍්‍රපටි ශිල්පියකු, ගත් කතුවරයෙකු මෙන්ම ෆිල්ම් ෆෙයාර් සම්මාන 20කට වැඩි ගණනක් දිනූ පිළිගත් කලාකරුවෙකු වූ ඔහු දැනට පාකිස්තානයට අයත් දිනා දිස්ත‍්‍රික්කයේ උපත ලද්දෙකි. ඉන්දියාව දෙකඩවූ අවස්ථාවේ ලද ඛේදනීය අත්දැකීම් ඔහු තරමට තම නිර්මාණ සඳහා යොදා ගත් තවත් ඉන්දීය කලාකරුවකු නොමැති තරම්ය.
අද ගුල්සාර් කියා හැඳින්වුවද ඔහුගේ ජන්ම නාමය සාම්පූරන් සිං කල්රාය. උපන් ගම හැරදා බොම්බායට එන්නට සිදුවන ගුල්සාර්ගේ මුල් රැුකියා ස්ථානය මෝටර් කාර් ගරාජයකි.
ඉන්දියාව බෙදුණු අවස්ථාවේදී තමා ලද අත්දැකීම් ස්වකීය කෙටිකතා ගණනාවකට පසුතලය වූ ආකාරය ඔහු මේ කෘතියේදී සවිස්තරාත්මකව ගෙනහැර දක්වයි. ඔහුගේ ‘බට්වරා’ නම්වූ කෙටිකතාවද එවැනි සත්‍ය සිදුවීමක් ඇසුරු කර ගත්තකි. ‘මේ කතාවේ තියෙන්නෙ එක්තරා වැදගත් මහත්මයෙක් ඇත්තටම මා ඔහුගේ නැතිවූ පුතාය කියා එල්බගත් මතයේ රැුඳී සිටීම. මෙය දිග කතාවක්. ඒ දේවල් ඇත්තටම සිදුවූ ආකාරයටම මා මේ කතාව රචනා කළා. කොටින්ම මෙහි එන නම් ගම් පවා ඇත්ත ඒවා’යි ගුල්සාර් කියයි.
1970 අගභාගයේ පන්ජාබයේ ජනතා පක්‍ෂ ආණ්ඩුවක් තිබුණු සමයේ හර්බජන් සිං නමින් ඇමතිවරයෙක් විය. ඔහු ගුල්සාර් තමාගේ නැතිවූ පුතා බව අනුමාන කළේය. ඊට හේතුවක් තිබේ. ඉන්දියාව 1947 දෙකඩ වූ කාලයේ දන්නා කියන ඉඩම් හිමියකුගේ ගෙදර රහසේ නවාතැන් ගෙන තවත් පිරිසක් සමග ඉන්දියාවට පැමිණි අවස්ථාවේ තමාගේ බාල පුතා සහ දියණිය ඔවුනගෙන් මඟ හැරී නැතිවීමය. ඔවුන් සොයා ගැනීමට වසර ගණනාවක් මුළුල්ලේ දරන ලද උත්සාහය ඵල රහිත විය. මේ අතර, හර්බජන් සිංට 1970 මැද හරියේ නැවත පාකිස්තානයට යාමට අවස්ථාවක් ලැබිණ. ඒ ගිය ගමනේ වුව ඔහු උත්සාහ කළේ නැතිවූ තම දරුවන් දෙදෙනා ගැන හෝඩුවාවක් -ආරංචි මාත‍්‍රයක් සොයා ගන්නටය. පලක් නොවිණ. අවසානයේ ඔහු පාකිස්තානයෙන් පිටත්වූයේ කලකෝලාහල සමග තමාට රහසේ නවාතැන් දුන් ඉඩම් හිමියාටත් ඔහුගේ පුතාටත් මේ බව කියා උදව් ඉල්ලා ලියුම් කඩදහි දෙකක් යොමුකරමිනි.
වසර කිහිපයක් ඇවෑමෙන් එම ලිපියට ප‍්‍රතිචාර ලැබිණ. පාකිස්තානයේ සිටි ඉඩම් හිමියාගේ පුතා මියගිය අවස්ථාවේ ඔහු සන්තකයේ තිබුණු එම ලියුම සොයාගන්නා ලදු, ඒ පිළිබඳව මියගිය තැනැත්තාගේ පුතා විසින් අවමංගල්‍යයට පැමිණි තම ඥාතියකු දැනුවත් කර ඇත. එම ඥාතියා නැතිවූ කාන්තාව ගැන දැනසිටි අයෙකි. ඔහු ගත්කටටම කියා සිටියේ ඒ කාන්තාව මේ මළගෙදර සිටිනු තමා දුටු බවය. මේ ගැන හර්බජන් සිංට දැනුම් දුන්නෙන් ඔහු නැතිවූ තම දියණිය මුණගැසෙන්නට තකහනියක් පාකිස්තානයට ගොස් ඇත. ඔහුගේ දියණිය ඒ වන විට තරුණ දරුවන් දෙදෙනකුගේ මවක් වූවාය. එක් දරුවකු ගුවන් හමුදාවේ සේවයේ නිරතව සිටි අතර, අනෙකා වෙළෙඳ ව්‍යාපාරිකයෙක් විය. එදා මෙදා තුර අවුරුදු තිහක තරම් කාලයක් ගතවී තිබුණත් ඇයට තමාගේ ජන්ම නාමය-සත්‍යා-හොඳට මතක තිබිණ. ඒ වාගේම එදා සිදුවූ සිදුවීමත් ඇයට හොඳට මතක තිබිණ. වැඩිහිටි පිරිස ගමනට ලෑස්ති වන තෙක් තමා ඩිංගක් නිදා ගත් බවත්, ඇහැ ඇරී බලන විට කරත්ත පේළිය පිටත්ව ගොස් තිබුණු බවත් ඇයට මතක තිබිණ.
දශක කිහිපයක් ඇවෑමෙන් වුව තම දියණිය සොයාගන්නට හැකිවීමේ ප‍්‍රීති ප‍්‍රමෝදයෙන් සිටි හර්බජන් සිං නැතිවූ තම බාල පුතා සොයාගන්නටද හැකි සෑම උත්සාහයක්ම දැරීය.
ගුල්සාර් කියනාකාරයට: ‘ඔන්න දවසක් මට ඇමතුමක් ආවා හර්බජන් සිං ඇමතිතුමා මුණ ගැසෙන්නටය කියා. ඊට පස්සේ තවත් අය මේ ගැන මට කතාකළා. ඔවුන් මගේ පැටිකිරිය විමසුවා. මට තේරුණා මෙතන මොකක් හරි පටලැවිල්ලක් සිදුවී ඇති බව. ‘නැහැ. නැහැ. ඒ මම නෙවි. මගේ දෙමව්පියෝ කව්ද කියා මා දන්නවා. අනෙක ඉන්දියාව බෙදෙන වෙලාවෙ මම උන්නෙ දිල්ලියේ.’ කියා උත්තර දුන්නත් ඒ අය උත්සාහය අත්හැරියේ නැහැ. බැරිම තැන මම ඔවුනගේ ඉල්ලීම මත හර්බජන් සිං පවුලේ කට්ටිය මුණගැසුණා. මම කෙලින්ම ඇහුවා මොන හේතුවකටද මා ඔයගොල්ලන්ගේ පවුලේ දරුවකු කියා නිගමනය කළේ කියා. එතකොට ඒ කට්ටිය මගෙන් අහනවා මගේ නම. ‘සාම්පූරන් සිං.’ ‘හරියට හරි. සාම්පූරන් සිං තමා අපේ නැතිවූ බාලපුතාගේ නම.’ මොන පටලැවිල්ලක්ද මේ? හැබැයි මේ මුළු කතාබහේදීම හර්බජන් සිංගේ බිරිඳ මා දෙස එකඑල්ලේ බලා උන්නා මිස වචනයක්වත් කතාකළේ නැහැ. ‘ඔබ මගේ පුතෙක් කියා නිකමට හරි පිළිගන්නට ඔබට බැරිකමක් නැහැ නේදැ’යි කතාව යන අතරතුර ඇය බොහෝම ළෙන්ගතුව මගෙන් ඇහැව්වා. තම පුතා තවමත් ජීවතුන් අතර සිටිනවාය කියන හැඟීම ඇගේ මුහුණේ කෙටී තිබුණා. තවත් වසර කිහිපයකට පසු හර්බජන් සිං මියගියා. ඒ අවස්ථාවේ මට ඔහුගේ පුතෙකුගෙන් ලියමනක් ලැබුණා. ‘අම්මා කීවා ඇගේ බාල පුතාටත් මේ සෝක පණිවුඩය දන්වා යවන්න කියා.’ එහි සඳහන් වූවා.’
මේ කතාව අවසානයේ ගුල්සාර් මෙසේ ප‍්‍රශ්න කරයි.
‘ඇත්තෙන්ම ජීවිතය හැදෙන්නෙ මේ වගේ කතාවලින්, අත්දැකීම්වලින්. ඉතින් ජීවිතය කියා කියන්නෙ එක්තරා විදිහක කතා එකතුවක් නේද? අනෙක, රට රටවල් බෙදන්නට පුළුවනි. භූමිය බෙදන්නට පුළුවනි. පාරවල් බෙදන්නට පුළුවනි. එහෙම වුණත්, මිනිසුන්වත්, ඔවුන්ගේ සංස්කෘතික අනුගතවීම්වත් වෙන් වෙන් කරන්නට පුළුවන්ද? දේශසීමා මායිමේ ගසක සෙවණැල්ල උදේ වරුවේ එක පැත්තකටත්, හවස් වරුවේ අනෙක් පැත්තටත් වැටෙනවා. ඒ සෙවණැල්ල බෙදා වෙන්කරන්නට කාටවත් පුළුවනිද?’
අත රැුඳි පොතෙන් දෑස මෑත්කර මම පොත් සාප්පුකාරිය දෙස බැලීමි.
‘අපේ පොත් සාප්පුව ගැන ඔබට දැනගන්න ඕනෑ විස්තර සේරම ඔය පොතේ තිබුණා නේද?’
‘ඔව්. ඓතිහාසික තැනකටනෙ මම මේ ඇවිත් ඉන්නෙ.’යි මම පිළිතුරු දුනිමි. ‘පොත් සාප්පුව ගැන විතරක් නෙවි. ගුල්සාර් ගැනත් හුඟක් දේ දැනගත්තා. නියම පොත.’
මට කියවන්නට දුන් ගුරු පැහැති පිටවැස්ම සහිත පොත පසෙකින් තබා පොත් සාප්පුකාරිය මගේ පොත් ඇණවුම සඳහා බිල්පත පිළියෙල කරන්නට වූවාය. ගනුදෙනුව අවසානයේ මම පොත් පාර්සලය රැුගෙන සාප්පුවෙන් එළියට බසින්නට පය තැබුවා පමණි. පොත් සාප්පුකාරිය නැවත මා ඇමතුවාය.
‘මේ අලූත් පොත චාන්ද් පොත් සාප්පුවෙන් ඔබට තෑග්ගක්’යි පැවසූ ඕ තොමෝ ‘මම ටජ්මහලටද නව දිල්ලියේ කාන් මාර්කැට්ටුවේ ෆකීර්-චාන්ද් සහ පුත‍්‍රයෝ පොත් සාප්පුවටද ගොස් ඇත්තෙමි’ කියා සඳහන් පොත් සලකුණ අර ගුරු පැහැති පිට වැස්මෙන් යුත් පොත තුළට දමා එය මට පිළිගැන්වූවාය. x
