අලුත් අවුරුද්ද සමරද්දීම මීතොටමුල්ල කුණුකන්ද කඩාවැටී වසර දෙකක් සම්පූර්ණ වීමත් සිදුවිය. නත්තලට සමගාමීව සුනාමිය සැමරූ ශ්‍රී ලංකාවේ අපට අලුත් අවුරුද්දට සමගාමීව වාර්ෂිකව මීතොටමුල්ල කුණුකන්ද කඩාවැටීමේ ඛේදවාචකයත් සමරන්නට සිදුවී තිබෙන්නේය. සුනාමිය ස්වාභාවික උවදුරකි. කුණුකන්ද කඩාවැටීම පැහැදිළිවම පාලකයන්ගේ අසාර්ථකත්වය නිසා සිදුවූ නින්දිත විනාශයකි. මීතොටමුල්ල ගැන වගකිවයුත්තෝ නිශ්චිතව සිටිති. එහෙත් කිසිවක් ගැන කිසිවෙක්ට අදාලව පියවර ගෙන තිබුණේ නැත.
කුණු කන්ද කඩාවැටී වසර දෙකක් සම්පූර්ණ වෙද්දී කොළඹ නගර සභාවේ කසළ කළමණාකරණය පිළිබඳව විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ විශේෂ වාර්තාව පිළිබඳව නැවත කතාබහක් ඇතිවී තිබේ. හිරු නාළිකාව එම විගණකාධිපති වාර්තාව පිළිබඳව ප්‍රවෘත්ති වාර්තාවක් පළ කර තිබුණේ අප්‍රේල් 14 හා 15 දින දෙකේ ප්‍රවෘත්ති විකාශයන් වලින්ය. ඉන්පසුව සිරස ටී.වී. නාළිකාව හා මව්බිම, දිවයින ආදී දිනපතා පුවත්පත් වලින් එම විගණකාධිපති වාර්තාව පිළිබඳව වාර්තා කර තිබුණි. දිනපතා ප්‍රවෘත්තිවල කොටසක් ලෙස අදාල විගණකාධිපති වාර්තාවේ කරුණු කිහිපයක් පමණක් උපුටා දක්වමින් එම ප්‍රවෘත්ති පළවී තිබුණි.
කුණු මාධ්‍ය
හිරු ටී.වී. වාර්තාව පළ වී තිබුණේ එක් මාධ්‍යවේදියෙකුගේ උනන්දුව නිසා බව හිරු ටී.වී. පැත්තෙන් අපට ඇසෙන කතාවය. විගණකාධිපති වාර්තාවේ කතාවට යන්නට පෙර ඒ ගැන කෙටි වචනයක් කිව යුතුය. කුණු කන්ද කඩාවැටී වසර දෙකක් ගතවීම නිමිත්තෙන් වුව සාම්ප්‍රදායික වාර්තාකරණයක නොයෙදී කරුණු සහිත වාර්තාවක් ඉදිරිපත් කිරීම පිළිබඳව හිරු ටීවී නාලිකාවේ ඉහත ප්‍රවෘත්තිය වාර්තා කළ හිරු ටී.වී. මාධ්‍යවේදියාව අගය කිරීම වටී. හිරු ටී.වී. වැනි ආයතනවල තමන්ට වැඩක් කරන්නට නිදහසක් නැතැයි හඬාවැටෙන මාධ්‍යවේදීන් බොහෝමයක් අතර වෙනස් යමක් කරන්නට උත්සාහ කරන මාධ්‍යවේදීන්ද සිටින බව හිරු ටී.වී. ප්‍රවෘත්ති වාර්තාවෙන් පැහැදිළි වෙයි. අලුත් අවුරුද්දේ දේශපාලන ප්‍රවෘත්ති හිඟයක් පවතිද්දී අනෙක් මාධ්‍ය වලින්ද කුණු කන්ද ගැන විගණකාධිපති වාර්තාවට ප්‍රමුඛතාවයක් දීම ගැන සතුටට පත්වෙන්නෙමු.
එහෙත් මේ විගණකාධිපති වාර්තාව ප්‍රසිද්ධ කළේ 2018දීය. මේ ලියුම්කරු අනිද්දා පුවත්පතෙන් විගණකාධිපති වාර්තාව ගැන ලීවේ 2018 සැප්තැම්බර් මාසයේදීය. මේ වාර්තාව ගැන පියවර ගත යුතු බව එදා අප ලීවත්, කවුරුත් එය ගණනකට ගත්තේ නැත.
විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුව නිතිපතා විගණකාධිපති වාර්තා ප්‍රසිද්ධ කරන්නේය. එම වාර්තාවල මීතොටමුල්ලේ ඛේදවාචකයට වගකිව යුත්තන් ගැන මෙන්ම, තවත් වැදගත් කරුණු බොහෝමයක් තිබෙන්නේය. විගණකාධිපති වාර්තාවලට පුවත්පත් මුල් පිටුවල හා රූපවාහිනී ප්‍රවෘත්ති විකාශයන්හි වැදගත් ඉඩක් නිතිපතා ලබාදෙන්නේ නම් එයම ලංකාවේ දැවැන්ත වෙනසකට හේතු වනු ඇත. අනෙක් අතට මීතොටමුල්ලට අද ලැබෙන වටිනාකම කුණුකන්ද කඩාවැටීමට පෙර ලබාදුන්නේ නම් අද අපට කතාකරන්නට ඛේදවාචකයක් ඉතිරි නොවන්නටත් ඉඩ තිබුණි.
කුණු ඇවිස්සීම යන්න ලංකාවේ මාධ්‍ය ආයතනවලට තිබෙන පොදු චෝදනාවකි. මිනිස්සුන්ගේ කඳුළු විකිණීමද මාධ්‍යවලට තිබෙන චෝදනාවකි. කුණු ඇවිස්සීම හා කඳුළු විකිණීම වෙනුවට මෙවැනි වාර්තා ගැන උනන්දු වන මාධ්‍යවේදීන් අවශ්‍ය බව අපි ලියා තබන්නෙමු. ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සමාගම, පිළිකා රෝගීන් සඳහා විකිරණ යන්ත්‍ර මිලදී ගැනීම, සෙමා ආයතනය ආදී මාතෘකා හා ආයතන රැසක් ගැන මෑත කාලයේදී විශේෂ විගණකාධිපති වාර්තා ප්‍රසිද්ධ කර ඇති බවත් සිහිපත් කරන්නෙමු.
කුණු කන්දේ කතාව
කොළඹ නගර සභාවේ 150වැනි සංවත්සරය සැමරීම සඳහා නගර සභාව වියදම් කර තිබුණු මුදල රුපියල් මිලියන 126කි. නගරයේ අලංකරණ කටයුතු සඳහා නගර සභාව වාර්ෂිකව විශාල මුදලක් වියදම් කරයි. එහෙත් කොළඹ නගර සභාව තමන්ගේ කුණු ප්‍රශ්නයට තවමත් විසඳුම් සොයාගෙන නැත. මහානගර හා බස්නාහිර සංවර්ධන අමාත්‍යාංශයෙන් කරනවායැයි කියන කසල රඳවන ආදිය පමණක් දැනට ඇත. එහෙත් මීතොටමුල්ල කුණු කන්ද බිහිවී, එය කඩාවැටුණේ කුණු ප්‍රශ්නයට කලින්ම විසඳුම් සෙවීමට නගර සභාවේ පරිපාලනයට වුවමනා නොවූ නිසාය. ඒ වෙනුවට කුණු බැහැර කිරීම කොළඹ නගර සභාවේ දැවැන්ත ජාවාරමක් බවට පත්ව තිබුණි. උක්ත විගණකාධිපති වාර්තාවෙන් හෙළිදරව් කර තිබුණේ ඒ ජාවාරමේ ගැනය.
එම වාර්තාව මුලින්ම පෙන්වාදෙන්නේ මීතොටමුල්ල කුණුකන්ද හැදුණු ආකාරයයි. මීතොටමුල්ලට පෙර කුණුකන්ද තිබුණේ බ්ලූමැන්ඩල්වලය. 2009 අප්‍රේල් මාසය දක්වා කොළඹ නගර සභාවේ කසළ බ්ලූමැන්ඩල් ප්‍රදේශයට බැහැර කළේය. එහෙත් බ්ලූමැන්ඩල් වෙත කුණු දැමීම ශේෂ්ඨාධිකරණය තහනම් කළේය. 2009 අප්‍රේල් 27 දිනයේ ශේෂ්ඨාධිකරණය තීන්දුවක් ලබා දී තිබුණේ මීතොටමුල්ලේ පොතුවිල් කුඹුර නම් ප්‍රදේශයට අක්කර 2 ක භූමි ප්‍රමාණයකට වසර දෙකක කාලයක් සඳහා පමණක් තාවකාලිකව කසළ බැහැර කරන ලෙසය. නාගරික සංවර්ධන අධිකාරියේ 2009 අප්‍රේල් 08 දිනැති අංක 10 / 02 / 316 දරන ලිපිය මඟින් එම ඉඩමට කුණු බැහැරකිරීමට නිල අවසරය ලබා තිබුණි. එහෙත් ඒ වසර දෙක තුළ කසළ කළමනාකරණ වැඩසටහනක් සකස් කළ යුතු විය. එවැනි වැඩසටහනක් සකස් නොකළ බව වාර්තාව පෙන්වාදෙයි. වසර 8ක් තිස්සේ මීතොටමුල්ලට කුණු දමා අක්කර 2ක් වෙනුවට මීටර් 50ක් උසැති අක්කර 23ක කුණුකන්දක් ගොඩගැසූ බවත් පෙන්වාදෙයි. මෙය පැහැදිළිවම ශේෂ්ඨාධිකරණ තීන්දුවක් නොසලකා හැරීමකි. මෙයට කොළඹ නගර සභාවේ හිටපු නගරාධිපතිවරයා ඇතුළු පරිපාලනය පැහැදිළිව වගකිව යුතුය.
අන්තිමේදී මරණ 32ක් ඇතුළු දේපළ හානි රැසක් මීතොටමුල්ල කුණු කන්ද කඩාවැටීමෙන් සිදුවූ බව වාර්තාව පෙන්වාදෙයි. එතැනින් පසුව 2018 ජනවාරි මාසයේ දෙවතාවක් මීතොටමුල්ල කුණු කන්ද ගිනිගත් බවත් එමඟින්ද විශාල පරිසර හානියක් සිදුව තිබුණු බවත් එහි සඳහන්ය.
කුණු එකතුකිරීම
ඊට අමතරව විගණකාධිපති වාර්තාව පෙන්වන්නේ කොළඹ මහනගර සභාවේ කුණූ එකතුකිරීමේ ගිවිසුම්වල අඩුපාඩු රැසක් ඇති බවය. වාර්තාවේ ඇති කරුණු හා එම වාර්තාවෙහි ඇමුණුම් ලෙස ඇති ලේඛණ කියවද්දී පැහැදිළිව වැටහෙන්නේ කුණු එකතුකිරීම මහාපරිමාණ ජාවාරමක්ව තිබුණු බවය. විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ වාර්තාවකට යා හැක්කේ එක් සීමාවකට පමණි. ජාවාරම හෙළිදරව් කරගන්නට නම් එක්කෝ ජනාධිපති කොමිෂමක් පත් කළ යුතුය. නැත්නම් අධිකරණයේ නඩු පැවරිය යුතුය. ඒ නිසා විගණකාධිපති වාර්තාවේ ඇත්තේ කුණු එකතු කිරීමේ කටයුත්ත ආයතනවලට බාර කරද්දී ගැටලු තිබුණු බව පමණි.
කොළඹ මහා නගර සභා බල ප්‍රදේශය වරිපනම් කොට්ඨාශ 47කට වෙන්කර ඇත. එම කොට්ඨාශ 47 හි කසළ කළමනාකරණ කටයුතු නියාමනය කිරීම සඳහා දිසා කාර්යාලය 06ක් පිහිටුවා ඇත. මේවායේ කුණු එකතුකිරීමේ වගකීම නගර සභාවට අමතරව අබාන්ස් හා කෙයාක්ලීන් යන පෞද්ගලික සමාගම් දෙකට බාරදී තිබුණි. එවැනි වගකීමක් බාරදිය යුත්තේ කොන්දේසි සහිතවය. නිසිපරිදි වෙන වෙනම කුණු එකතු කිරීම ඉන් ප්‍රධාන වගකීමකි.
එහිදී කොළඹ මහා නගර සභාව සහ අබාන්ස් එන්වයරමන්ටල් පෞද්ගලික සමාගම එක්ව දිසා 03කද, අබාන්ස් සමාගම තනිවම දිසා 02 කද, අබාන්ස් සමාගම සහ කෙයාක්ලීන් සමාගම එක්ව එක් දිසාවකද කසළ එකතු කිරීමට අදාළව ක්‍්‍රියාකිරීම සඳහා ගිවිසුම් ගතවී ඇත. එක් එක් ප්‍රදේශ සඳහා ඇතිකරගත් ගිවිසුම් එක් එක් කාලවල ඇතිකරගෙන තිබුණි. වාර්තාව නිකුත් වෙද්දී තිබුණු ගිවිසුම් 2015- 2016 කාලයේදී ඇතිකරගත් ඒවාය. ඒවා 2018 දෙසැම්බර් – 2020 අතර කාලයේදී කල් ඉකුත් වීමට නියමිතව තිබුණි. කුණු එකතුකිරීම පහසු ව්‍යාපාරයක් නොවේ. මෙම සමාගම් දෙක සමඟ ඇතිකරගෙන තිබෙන ගිවිසුම්වල වටිනාකමින් එය පැහැදිළි වෙයි. කුණු වලට මූල්‍යමය අගයක් ලැබෙන බව වැටහෙන්නේද එම ගිවිසුම්වල අගය දකිද්දීය. ඉහත කී සම්පූර්ණ කාල සීමා සඳහා මෙම සමාගම් දෙක සමඟ ගිවිසුම්වල මූල්‍යමය වටිනාකම්වල සමස්ත එකතුව රුපියල් 5,349,373,762 ක් හෙවත් රුපියල් මිලියන 5349 ක් විය.
කෙසේ වෙතත් මේ සමාගම්වලට මිලගණන් කැඳවීමත් කුතුහලය දනවන කාරණයක්ව තිබුණි. මිල ගණන් කැඳවීමේදී මහා නගර සභාවේ මිල ගණන්වලට වඩා 8% ක වැඩිවීමේ සිට 53% දක්වා මිලවැඩිවීම් ටෙන්ටර්කරුවන්ගේ තමන්ගේ මිල ගණන් වලින් ඉදිරිපත් කර තිබුණි. ප්‍රසම්පාදන මාර්ගෝපදේශන සංග්‍රහයේදී අනුගමනය කළයුතු බව දන්වා තිබෙන ආකාරයට ලංසු විවෘත කිරීමේ කමිටුවක් පත් කර නොතිබුණි. ලංසුකරුවන් හෝ නියෝජිතයන් ඉදිරිපිටදී ලංසු විවෘත කළ බවට සාක්ෂි තිබුණේත් නැත. මිලියන පන්දහසක ගිවිසුම් ඇතිවෙන්නේ ඒ ආකාරයේ විනිවිද නොවන ආකාරයකිනි.
ගිවිසුමෙහි සඳහන් වූ ආකාරයට සේවාවන් සැපයීමටද අබාන්ස් ඇතුළු ආයතන පෙළඹී තිබුණේ නැති බවත් විගණකාධිපති වාර්තාව කියයි. නගර සභාව ගිවිසුමට පිටින් ගොස් අබාන්ස් ආයතනය ඉටු කළ සේවාවන් වෙනුවෙන් පමණක් මුදල් ගෙවා තිබුණි. ඉටු නොකළ සේවාවන්ට මුදල් නොගෙවීම යහපත් එකක් බව බැලූ බැල්මට පෙනෙයි. එහෙත් පොදු සේවාවන් සපයන සමාගමක් යම් සේවාවක් ඉටු නොකරන්නේ නම් කළ යුත්තේ නොකළ කටයුත්ත වෙනුවෙන් මුදල් නොගෙවීම නොවේ. ගිවිසුම් කොන්දේසි කඩකිරීම පිළිබඳව දඩ අයකිරීම හෝ ගිවිසුම අවලංගු කිරීමයි. ගිවිසුම්ගතව සිටින අය යම් සේවාවක් ඉටු නොකළොත් අවසානයේදී ඒ සේවාව නගරවැසියන් වෙත ඉටු වෙන්නේ නැත.
කුණු නීති
විගණකාධිපති වාර්තාවේ තවත් වැදගත් කාරණයක් වන්නේ කුණු බැහැරකිරීම පිළිබඳව තිබෙන නීති පද්ධති නොතකා හැරීමය.කුණු බැහැරකිරීම රජයකට හිතුමතේ කළ හැක්කක් නොවේ. කුණු බැහැරකිරීම පිළිබඳව පිළිගත්, විධිමත් නීති පද්ධතියක අඩුවක් ඇත. එහෙත් අඩුපාඩු ඇතිව වුව කුණු බැහැරකිරීම පිළිබඳව නීතිරීති ඇත. 2008 ජුලි 30 දිනැති අංක 1560 / 06 දරණ ගැසට් පත්‍රය හා බස්නාහිර පළාතේ 2008 අංක 01 දරණ නාගරික ගණ අපද්‍රව්‍ය කළමණාකරණ නීතිවල 03 ඡේදයේ අපද්‍රව්‍ය බැහැරකිරීම පිළිබඳ නීති සඳහන්ව ඇත. මීතොටමුල්ලට කුණු බැහැර කළේ ඒ නීති කඩමින්ය. ඒ ගැනත් නගර සභාව වගකිව යුතුය. බැහැර කරන කුණු වර්ග, ඒවා බෙදා වෙන්කිරීම ආදිය එසේ නොතකා හැර තිබුණි. දැවැන්ත කුණු කන්දක් හැදුණේ ඒ විදියටය.
වාහන
විගණකාධිපති වාර්තාවේ තිබුණු තවත් කාරණාවක් වන්නේ කුණු බැහැරකිරීම සඳහා වාහන කුලියට ගැනීමේදී සිදුකළ වංචාවයි. 2010 – 2016 කාලය තුළ මීතොටමුල්ල කුණු කන්දේ කසළ තුනී කිරීම සඳහා වාහන කුලියට ගැනීමට වියදම් කර තිබුණු සම්පූර්ණ මුදල 678, 999, 665 ක් හෙවත් මිලියන 678 ක් විය. ඒ වියදමෙන් කොළඹ නගර සභාවට අදාළ යන්ත්‍ර මිලදී ගැනීමේ හැකියාව පවා තිබුණි. එහෙත් ඒ වෙනුවට නිසි ටෙන්ඩර් ක්‍රමවේදයක් නැතිව වාහන මිලදී ගෙන, ඒවාට දැවැන්ත මුදලක් වියදම් කර තිබුණි. විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුව තම සීමාවන් යටතේ වාර්තාව ඉදිරිපත් කර ඇති නිසා මේ ගණුදෙනු පසුපස කොමිස් තිබිය හැකි බව ඒ වාර්තාවේ නැත. එහෙත් සබුද්ධික පුරවැසියන් ලෙස ඒ ගණුදෙනු පසුපස කොමිස් ඇති බව සැක කළ හැකිය. ඒවා ගියේ කාගේ සාක්කු වලටදැයි සෙවිය යුත්තේ අධිකරණ විභාගයකිනි.
2010 වර්ෂයේදී අවශ්‍ය යන්ත්‍ර ප්‍රමාණය මිලදී ගැනීමට රුපියල් මිලියන 43 ක් වෙන්කර තිබුණි. එහෙත් වෙන්කළ මුදලින් යන්ත්‍ර මිලට ගෙන තිබුණේ නැත. ඒ වසරේදී වාහන කුලී පදනමින් ලබාගැනීමට වියදම් කළ මුදල රුපියල් මිලියන 42 කි. 2016 වර්ෂයේදී වාහන මිලදී ගැනීමට වෙන්කර තිබුණු මුදල රුපියල් මිලියන 264ක් විය. එහෙත් යන්ත්‍ර මිලට ගත්තේ නැත. ඒ වසරේදී මිලියන 237ක් පෞද්ගලික සමාගම්වලට පුදදෙමින් වාහන කුලියට ලබාගෙන තිබුණි.
කුණු ප්‍රශ්නය දිගටම
විගණකාධිපති වාර්තාවෙන් පෙන්වාදෙන තවත් කාරණයක් වන්නේ වාර්තාව නිකුත් කරද්දීත් කුණු බැහැර කිරීමෙහි අඩුපාඩු තිබුණු බවය. එක් ප්‍රධාන අඩුපාඩුවක් වන්නේ කුණු බෙදා වෙන් නොකිරීමය. ඒ අනුව මීතොටමුල්ලේ ඛේදවාචකයෙන්වත් කුණු ප්‍රශ්නයට විසඳුම් ලැබී නැත. මිනිස් ජීවිත 32ක් හා දේපල සංහාරයකින් පසුව මෙවැනි විශේෂ විගණකාධිපති වාර්තාවක් නිකුත් වීමෙන් පසුව වුව කුණුකන්ද ගැන වගකිවයුත්තන්ට දඬුවම් ලැබීමේ ක්‍රියාවලියක ආරම්භයක්වත් පෙනෙන්නට නැත. විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ වාර්තාවක් යන්නේ පාර්ලිමේන්තුවටය. අඩු තරමේ මේ විශේෂ වාර්තාව ගැන පාර්ලිමේන්තු විවාදයක්වත් නැත. මීතොටමුල්ලට අවුරුදු දෙකක් පිරෙන තෙක් මාස අටක පමණ කාලයක් තිස්සේ ඒ වාර්තාව නොවැදගත් ලියවිල්ලක්ව තිබුණි. දැන් මාධ්‍ය සියල්ල ඒ වාර්තාව ගැන කතාකළේය. එදා අනිද්දා පුවත්පත මේ ගැන ලියද්දී ගණනට නොගත් අය දැන්වත් මේ වාර්තාව ගැන පියවරක් ගන්නේ නම් යහපත්ය.
