විදුලිබල අර්බුදය හා විකල්ප

1980 දශකයේ මහවැලි ව්‍යාපාරය ආශ්‍රිතව ජල විදුලි බලාගාර ආරම්භ වනවිට ජනප්‍රිය මතයක් වූයේ, රටේ විදුලි අවශ්‍යතාව සපුරාලීමට ප්‍රමාණවත් විදුලි ඒකක ප්‍රමාණය ඉක්මවා අතිරික්තයක් ජනනය කළ හැකි බවත්, එම අතිරික්ත විදුලියෙන් ඉන්දියාවටද යම් ප්‍රමාණයක් සැපයීමට හැකිවනු ඇති බවත්ය. එහෙත් 1990 දශකයේ මැදක් වනවිට මෙරට විශාල විදුලිය අර්බුදයක් නිර්මාණය විය. පසුව ඒ වකවානුවේ හදිසියේ ආරම්භ කල ඩීසල් බලාගාර හේතුවෙන් විදුලි අර්බුදයට තාවකාලික විසඳුමක් ලැබුණි. වර්තමානය වනවිට රටේ විදුලි ඉල්ලුම වැඩිවීමේ ප්‍රවණතාව වාර්ෂිකව මෙගා වොට් 150ක් පමණ වේ. එසේ ඉල්ලුම වැඩිවුවත් අවශ්‍ය විදුලි ඒකක ප්‍රමාණය ජනනය කිරීමේ විධිමත් සැලැස්මකට යාමට ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයට තවමත් හැකිවී නැත. රටේ සිදුවන ආයෝජන හා සමගාමීව විදුලිබල ක්‍ෂේත්‍රයේ සංවර්ධනය පිළිබඳව ප්‍රතිපත්තිමය තීරණයන් නිසි වේලාවට ගැනීමටත්, ක්‍රියාත්මක කිරීමටත් දේශපාලන අධිකාරිය සවිඥානික නොවීමේ ප්‍රතිවිපාකයට අද මුහුණ දෙන්නේ සාමාන්‍ය ජනතාවය.

ඉදිරිපත්ව ඇති දත්ත මගින් පෙන්වන්නේ, දහවල් කාලයේ විදුලි ඉල්ලුම මෙගාවොට් 2,350 ක් පමණ වන අතර රාත්‍රි කාලයේදී මෙගාවොට් 2,600ක් පමණ වන බවයි. මේ වනවිට කරන විදුලි කප්පාදුවට හේතුව වී ඇත්තේ, දහවල් කාලයේ විදුලි අවශ්‍යතාවෙන් මෙගාවොට් 400ක් පමණ හා රාත්‍රි කාලයේ අවශ්‍යතාවෙන් මෙගාවොට් 300ක් පමණ සැපයීමට නොහැකිවීමය.

1990 දශකයේ මැද භාගයේ ඇති වූ විදුලි අර්බුදයත් සමඟ, හදිසියේ ඩීසල් බලාගාර ආරම්භ කිරීම මගින් උපරිම විදුලි නිෂ්පාදනයක් ලබාගැනීම හැරෙන්නට, ඊළඟ පහසුම විකල්පය වූයේ ගල්අඟුරු බලාගාර ඉදිකිරීමය. එහිදී ඇතිවූ මහජන විරෝධතා මෙන්ම ආයෝජන ගැටලු හේතුවෙන් සාම්පූර්හි ගල්අඟුරු බලාගාරය නවතා දැමීමට සිදුවිය. එහෙත් මෙගාවොට් 900 විදුලි ජනන ධාරිතාවෙන් යුතු නොරොච්චෝලේ බලාගාරය ආරම්භ කිරීමට හැකිවීම නිසා රටට අවශ්‍ය ‘පදනම් බැර විදුලිය’ සැපයීමේ ගැටලුව පසුගිය වසර 4ක පමණ කාළය තුළ යම් ප්‍රමාණයකට විසඳා ගැනීමට හැකිවිය.

සාමාන්‍යයෙන් ඕනෑම දිනයක, දිනය පුරා ඇතිවන සාමාන්‍ය අවම විදුලි ඉල්ලුමක් පවතිී. ඒ අතර උපරිම විදුලි ඉල්ලුමක් ඇතිවන අවස්ථා පවතී. එම සාමාන්‍ය අවම විදුලි ඉල්ලුම පවතින වේලාවේ දී ඉල්ලුම් කරන විදුලි ඒකක ප්‍රමාණය දවස පුරා අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යාම පදනම් බැර විදුලිය :ඊ්ිැ ඛද්ා ඡදඇර* සැපයීම වශයෙන් හඳුන්වයි. පදනම් බැර විදුලිය අඛණ්ඩව පැය 24 පුරා සැපයිය යුතු බැවින්, එය අඩු වියදමින් ජනනය කර ගැනීම අවශ්‍යය. උපරිම විදුලි ඉල්ලුමක් පවතින අවස්ථාවලදී කරන්නේ, ඇතිවන අතිරික්ත විදුලි ඉල්ලුම වැඩි පිරිවැයකින් විදුලිය ජනනය කරන ඩීසල් බලාගාරවලින් ලබාගැනීමය. වඩාත් අවම පිරිවැයක් සහිත ජල විදුලි මගින් පදනම් බැර විදුලිය අඛණ්ඩව සැපයීමට ජල විදුලි බලාගාර නිමැවුම ප්‍රමාණවත් නොවන බැවින් මීළඟට අවම පිරිවැයක් සහිත විකල්පය වන්නේ ගල්අඟුරු භාවිතයයි. 

රටේ විදුලිය අවශ්‍යතාව සපුරාලීමට, මෙම එක් එක් ප්‍රභවයන් කරන දායකත්වයද මෙහිදී සලකා බැලීම වැදගත්ය. දැනට රටේ පවතින විදුලි අවශ්‍යතාව සපුරාලීමට යාමේදී, පිරිවැය අඩුම විදුලි ප්‍රභවය වන ජල විදුලිය (ඒකකයක පිරිවැය රුපියල් 2.77) මගින් සපුරා ගැනීමට හැකිවන්නේ 24% කි. දෙවනුවට පිරිවැය අඩු ගල්අඟුරු තාපය (ඒකකයක පිරිවැය රුපියල් 9.74) මගින් සපුරාගන්නා විදුලිය ප්‍රමාණය 34.8%ක් හා ඩීසල් ඇතුළු ද්‍රව ඉන්ධන (ඒකකයක පිරිවැය රුපියල් 25.72) මගින් 34.4%කි. සාම්ප්‍රදායික නොවන පුනර්ජනනීය විකල්ප බලශක්ති ප්‍රභවයන්ගේ (ඒකකයක පිරිවැය රුපියල් 22 පමණ) දායකත්වය 10%කි. 

ඉන්ධන ආශ්‍රිත විදුලි ජනනයට විකල්ප ලෙස, පුනර්ජනනීය බලශක්ති ප්‍රභවයන් වෙත අප මාරු වුවද, නිෂ්පාදන පිරිවැය අඩුවීමේ සැලකිය යුතු වෙනසක් සිදු නොවන බව ඉහත මිල ගණන් සැසඳීමේදී පෙන්නුම් කරයි. එයට හේතුව විකල්ප විදුලි ප්‍රභවයන්ගේ විදුලි ඝනත්වය අඩුවීමයි. විදුලි ඝනත්වය යනු, යෙදවුම් ඒකකයකින් නිපදවිය හැකි විදුලි ඒකක ප්‍රමාණ වශයෙන් දැක්විය හැකිය. ඒ අනුව වැඩිම විදුලිය ඝනත්වයක් ඇත්තේ ඩීසල් හා ද්‍රව ඉන්ධන තුළය. සූර්යකෝෂ ආදියේ විදුලි ඝනත්වය අඩුය. එබැවින් ඉදිරි දශකයේ හෝ දෙකේ රටේ විදුලිය අවශ්‍යතාව සපුරාලීමට යාමේදී, සාම්ප්‍රදායික නොවන පුනර්ජනනීය විකල්ප බලශක්ති ප්‍රභවයන් වන සූර්ය බලය, සුළං බලය, ජෛව ස්කන්ධ වැනි විකල්පයන්ගේ දායකත්වය කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ ද, ඒ මගින් මුළු ඉල්ලුම සම්පූර්ණ කිරීමට නොහැකි වනු ඇත. එහෙත් බලශක්ති උපාංග නිෂ්පාදන ක්‍ෂේත්‍රයේ සිදුවන අවිච්ඡින්න තාක්ෂණික ප්‍රගතිය මත විකල්ප බලශක්ති ප්‍රභවයන්ගේ කාර්යක්ෂමතාව වැඩිවීම ඒවායේ විදුලි ඝනත්වය වැඩිවීමකට හේතුවේ.

මේ අතර ඉදිරි අවුරුදු 20 සඳහා මහජන උපයෝගිතා කොමිෂන් සභාව අනුමත කර ඇති විදුලි ජනන සැලැස්ම තුළද අරමුණු කරන්නේ, අවම පිරිවැය සහිත විදුලිය නිෂ්පාදනයයි. ‘ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය සඳහා වන අවම පිරිවැය සහිත දිගුකාලීන විදුලි උත්පාදන විකාශන සැලැස්ම’ යනුවෙන් අනුමත එම සැලැස්ම 2018-2039 කාලසීමාවේ විදුලිය සැපයීම සඳහා වූ රාමුවකි. මෙම සැලැස්ම ක්‍රියාත්මක කිරීමට ආණ්ඩුව දැනටමත් කටයුතු කරමින් සිටියි. එම සැලැස්ම තුළ විශේෂත්වය වන්නේ මෙගාවොට් 4,800ක නිෂ්පාදන ධාරිතාවක් පවතින ‘ස්වාභාවික ද්‍රව වායු’ (එල්එන්ජී) බලාගාර ආරම්භ කිරීමය. ස්වාභාවික වායු අපට හිමි සම්පතක් නොවන අතර එය ආනයනය කිරීමේ දී ද්‍රවීකරණය කර ආනයනය කළ යුතුය. මහජන උපයෝගිතා කොමිසම අනුමත කරන විදුලිබල මණ්ඩලයේ යෝජනාව තුළින් අරමුණු කරන්නේ ද ස්වාභාවික ද්‍රව වායු බලාගාර හැකි ඉක්මනින් ආරම්භ කර විදුලිය නිපදවීමය. ඒ හා සමගාමීව මන්නාරම් ද්‍රෝණියේ ඇතැයි හඳුනාගෙන ඇති ස්වාභාවික වායු නිධිය අපට වාසිදායක ආකාරයෙන් ලබාගත හැකි නම් ද්‍රවීකරණය නොකර ස්වාභාවික වායු ආශ්‍රිතවම විදුලිය නිෂ්පාදනය කළ හැකි වනු ඇත. එබැවින් ස්වාභාවික ද්‍රව වායු බලාගාර මත වැඩි බරක් තැබීම සුදුසු වන අතර එහි ඇති අනෙක් වාසිය වන්නේ පරිසර දූෂණය අවම වීමක්ද ඒ තුළ පැවැතීමයි.

2017 මහ බැංකු වාර්තාව අනුව දැනට ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය රජය සතු බලාගාරවලින් ලබාගන්නා විදුලි නිෂ්පාදන ධාරිතාව සමස්ත නිෂ්පාදනයෙන් 72.9%ක් වන අතර ඉතිරිය පෞද්ගලික සැපයුම්කරුවන්ගෙන් මිලට ගනී. ඒ අනුව ඉදිරි වසර 20 සඳහා වූ සංවර්ධන වැඩසටහන මගින් ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලයට තමන් වෙත පැවැරී ඇති විදුලි ජනන ක්‍රියාවලිය ජයගැනීමට නොහැකි වුවහොත් සිදුවන්නේ තවදුරටත් පෞද්ගලික සැපයුම්කරුවන් මත යැපීමටය. එවැනි පරිසරයක් උදාවුහොත් 2020 වනවිට පමණක් මණ්ඩලයට සිදුවන පාඩුව රුපියල් බිලියන 50 ඉක්මවන බව සඳහන් කරයි. 

විකල්ප විදුලිබල ප්‍රභවයන් ගැන උනන්දුවක් දක්වන රටක් වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවට න්‍යෂ්ටික බලය පිළිබඳව සිතීමට ද පුළුවන. එහෙත්  ශ්‍රී ලංකාවේ මේ පිළිබඳව ප්‍රබල මතයක් නිර්මාණය වී නොමැත. එයට හේතුව, එක් අතකින් අනතුරුදායකත්වය නිසා ඇතිවිය හැකි මහජන විරෝධය ගැන ඔවුන් කල්පනා කිරීම විය හැකිය. අනෙක එවැනි බලාගාරයක ආයෝජන පිරිවැය ගැන කල්පනා කරනවා විය හැකිය. 

ශ්‍රී ලංකාවේ න්‍යෂ්ටික විදුලි බලාගාරයක් පිහිටුවීමෙන් ඇතිවන අනතුරේ බිය ගැන කථා කිරීමෙන් ඵලක් නැත. හේතුව එම අනතුරත්, බියත් යන දෙකම දැන් ගෙයි දොරකඩටම පැමිණ තිබීමය. ඒ ඉන්දියාවෙන්ය. දකුණු ඉන්දීය ප්‍රදේශයේ විදුලිය අවශ්‍යතාව සපුරාලීමට ඇති න්‍යෂ්ටික බලාගාර දෙකක්ම පිහිටවා ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවට ආසන්නයේය. එහි එක් බලාගාරයක් පිහිටා ඇත්තේ ත්‍රිකුණාමලය, මුලතිව් කෙලින් උතුරට වන්නට ඉන්දියාවේ චෙන්නායි නගරය ආසන්නයේය. අනෙක් බලාගාරය පිහිටා ඇත්තේ ශ්‍රී ලංකාවට ආසන්න ඉන්දියාවේ පහළම කොටසේය. එනම් මන්නාරමට ආසන්නයේ, ඉන්දියාවේ කුණ්ඩල්කුලම්හිය. ඉන්දියාවේ මෙම බලාගාර දෙකෙන් කවරක හෝ අනතුරක් සිදුවුවහොත් එහි බලපෑමට ශ්‍රී ලංකාවද ලක්වේ. 

න්‍යෂ්ටික විදුලි බලාගාරයක් ඉදිකිරීම සම්බන්ධයෙන් ආයෝජන ගැටලුව විසඳා ගැනීමට සුදුසුම විකල්පය වන්නේ ඉන්දියානු ආයෝජනයක් ලෙස න්‍යෂ්ටික බලාගාරයක් ආරම්භ කිරීමය. න්‍යෂ්ටික බලය සම්බන්ධයෙන් ඉන්දියාව ලබා ඇති ප්‍රාගුණ්‍යය මෙහිද භාවිත කිරීමට හැකිවනු ඇත. 2018 මාර්තු වනවිට ඉන්දියාවේ මෙගාවොට් 6,780ක ධාරිතාවක් ලබාගත හැකි න්‍යෂ්ටික බලාගාර 7ක් ස්ථාපනය කර විදුලිය ලබාගන්නා අතර, තවත් බලාගාර 5ක ඉදිකිරීම් සිදුවෙමින් පවති. මේ අතර තවත් මෙගාවොට් 39,800ක් ලබාගත හැකි බලාගාර 10ක් සැලසුම් කර ඇත. එබැවින් ඉන්දියාව සතු අත්දැකීම්ද සැලකිල්ලට ගෙන ඉන්දියානු සෘජු ආයෝජනයක් ලෙස න්‍යෂ්ටික විදුලි බලාගාර ව්‍යාපෘතියක් ආරම්භ කිරීම සඳහා අවකාශ සැකසීම වැදගත්ය.

විදුලි ඉල්ලුමේ සාපේක්ෂ වර්ධනය සැලකිල්ලට ගැනීමේදී, ඉදිරි දශක දෙකට අදාළව ඉදිරිපත් කර ඇති විදුලි ජනන සැලැසුම් ප්‍රමාණවත් වුවද වැදගත් වන්නේ ආරම්භ කිරීම කඩිනම් කිරීමය. ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය මෙම ඉලක්ක සම්පූර්ණ කිරීමට ප්‍රමාදවන තරමට සිදුවන්නේ ස්වාධීන සැපයුම්කරුවන්ගෙන් විදුලිය මිලට ගැනීමය. ඒ සඳහා වන පිරිවැය ඉතා ඉහළ අගක් ගනී. එමෙන්ම විදුලිබල මණ්ඩලය ලැබිය යුතු ලාභය පිටතට ගලායාමක් සිදුවනු ඇත. දැනට රාජ්‍ය වාණිජ ව්‍යාපාරවලින් වැඩිම පාඩුව ලබන්නේ විදුලිබල මණ්ඩලයයි. 2018 මුල් කාර්තු තුනේදී විදුලිබල මණ්ඩලයට සිදුව ඇති පාඩුව පමණක් රුපියල් මිලියන 35,141 කි. එම පාඩුව අවම කරගැනීමට ඉදිරි අවුරුදු 20 සඳහා වූ ජනන සැලැස්ම සාර්ථක කරගනු ලැබූහොත් හැකිවනු ඇත. එමෙන්ම ඉදිරි වසර 10 තුළවත් න්‍යෂ්ටික බලය කෙරෙහි යොමුවීමට හැකි නම් එයද වැදගත් තීරණයකි. මේ සඳහා දැනට අත්දැකීම් ඇති ආයෝජකයන් ආකර්ෂණය කර ගැනීමටත්, ඔවුන්ට බලාගාර ඉදිකර පවත්වාගෙන යාමටත් අවස්ථාව ලබාදීම සලකා බැලිය යුතුය. න්‍යෂ්ටික බලය මගින් මෙගාවොට් 5,000ක් පමණ නිපදවීමට හැකි වන්නේ නම් ගල්අඟුරු, ඩීසල් හෝ ස්වාභාවික වායු සඳහා දරන විදේශ විනිමය විශාල ලෙස ඉතිරි කරගැනීමට හැකිවනු ඇත. පරිසර සංරක්ෂණයට විශාල දායකත්වයක් සැපයිය හැකිවනු ඇත. අඩු පිරිවැය විදුලිය සැපයීම තුළ රටේ ආයෝජන අවස්ථා පුළුල් වීමේ වාසිය ද අවසානයේ සමස්ත ජනතාවටම හිමිවනු ඇත.

සරත් හේවගේ