ඔහු ගෝර්ඩන් ද සිල්වා ය. ඔහු මේ වෙද්දී දේශීය සිනමාව පිළිබඳව නිරවද්‍ය දත්ත ගබඩාවක් හා ශ‍්‍රව්‍ය දෘෂ්‍ය සන්නිවේදනයට අදාල උපකරණ එකතු කොට කෞතුකාගාරයක් නිර්මාණය කළ අයෙකි. ඔහුගේ ජීවිතයට එල්ලවූ හදිසි තර්ජනයකින් පසුව අපි ඔහුව මුණගැසුණෙමු.
දීර්ඝ කතාබහකින් පසුව අපි ඔහුව හඳුන්වන්නට වෘත්තිමය නාමයක් ඉල්ලූවෙමු. ජ්‍යෙෂ්ඨ මාධ්‍යරූප සජීවීකරණ හා අක්ෂර චිත‍්‍ර ශිල්පී ලෙස ඔහු තම වෘත්තිය නාමය කොළයක ලියා දුන්නේය. එහෙත් අප සමඟ කතාකරන අතරේ ඔහු තමන්ව තවත් එක් කෙටි නාමයකින්ද හඳුන්වාගත්තේය. ඔහුට වඩාත් ගැලපෙන නාමය එයදැයි විටෙක සිතෙයි. ඔහු තමන්ව හඳුන්වන්නට පාවිච්චි කළ ඒ කෙටි නාමය වන්නේ ‘පිස්සෙක්’ යන්නය.
සාමාන්‍යයෙන් ලංකාවේිපිස්සා’ යන වචනය යෙදෙන්නේ මානසික රෝගීන්ටම නොවේ. සාමාන්‍ය මිනිසුන් නොදකින අන්දමේ සිහින දකින පුද්ගලයන්ටය. තමන්ගේ ජීවිත කාලයම ගතකොට, අසීමිත විනයකින් හා කැපවීමකින් තමන්ව හික්මවාගනිමින් ඔහු කළ අසීරු කටයුත්ත ගැලපෙන්නේ කොළයක ලියාදුන් වෘත්තිමය නාමයට නොවේ. අර කටවචනයෙන් කී වෘත්තිමය නොවන නාමයටය. එය අප මෙහි ලියන්නේ ගෝර්ඩන් මහතාට අගෞරවයක් ලෙස නොවේ. ඔහු විසින් කෞතුකාගාරය වෙනුවෙන් එකතු කර තිබෙන භාණ්ඩ ප‍්‍රමාණයත්, සිනමා දත්ත ගබඩාව වෙනුවෙන් එකතු කර තිබෙන දත්ත ප‍්‍රමාණයත් දුටු කළ එය වැටුපක් පමණක් බලාපොරොත්තු වන අන්දමේ සාමාන්‍ය වෘත්තිකයෙකු විසින් කරන කැපකිරීමක් නොවන බව පැහැදිළිය.
පිස්සුවේ මුල
ගෝර්ඩන් මහතාගේ පිස්සුවෙහි සුලමුල සොයන්නට අපි ඔහුගේ ළමා කාලයට යන්නට කැමති වුණෙමු. ඔහු කැමැත්තෙන්ම අපව ඒ ගමන එක්කාගෙන ගියේය. එය අපූරු කතාවකි.
‘මම පුංචි කාලයේ ජීවත්වුණේ පිටකොටුවේ. ගෙදර වටේටම තිබුණේ දැවැන්ත ගොඩනැඟිලි. ඒ මැද්දේ අපි තනිවෙලා හිටියේ. මේක මහා හුදෙකලාවක්. ඒ හුදෙකලාවෙන් මිදෙන්නට තාත්තා අපව හැම සති අන්තයකම කොළඹ තියෙන ඉංග‍්‍රීසි චිත‍්‍රපටි පෙන්වන සිනමාහල් වලට එක්කාගෙන යනවා. අම්මා අපව සිංහල චිත‍්‍රපටි බලන්න එක්කාගෙන යනවා. මේ නිසා අපට සිනමාව හරිම සමීප වුණා.’
ඔහුගේ ජීවිතයට බලපා තිබුණේ සිනමාව පමණක් නොවේ. සිනමා පේ‍්‍රමයක් හා යන්ත‍්‍රසූත‍්‍ර කෙරෙහි පේ‍්‍රමයක් එකිනෙකට එකිනෙකට පෑහුණේ පියා මුද්‍රණ ක්ෂේත‍්‍රයේ කටයුතු කළ නිසාය. තවත් හේතුවක් වී තිබුණේ පියා විසින් ගෝර්ඩන් කෙරෙහි අනුගමනය කළ දැඩි සෙල්ලම් බඩු ප‍්‍රතිපත්තියයි.
‘තාත්තා මට සෙල්ලම් බඩු දුන්නේ නැහැ. ඒ වෙනුවට තාත්තා කිව්වා, ඔයාට ඕනෑ සෙල්ලම් බඩුව ඔයා හදාගන්න ඕනෑ කියලා. ඒවා හදාගන්න අවශ්‍ය අමුද්‍රව්‍ය තාත්තා දුන්නා. ඉතින්, පුංචි කාලයෙ ඉඳන් මම සෙල්ලම් බඩු හදාගත්තා.’
ඒ අතර, සිනමා තිරයට රූප වැටෙන්නේ කෙසේදැයි දැනගැනීමට ගෝර්ඩන්ට ඇතිවූ කුතුහලය ඔහුගේ සිනමා පිපාසය වර්ධනය කිරීමට හේතු වී තිබුණි.
‘මම ප්‍රොජෙක්ටර් එකක් හදන්න පටන්ගත්තා. තාත්තා මට ඕනෑ බඩු ගෙනැල්ලා දුන්නා. නිශ්චල රූප ප්‍රොජෙක්ටරයක් අවුරුදු 13දී හැදුවා. පළවැනි චලන රූප ප්‍රොජෙක්ටරය මම හැදුවේ අවුරුදු 21 දී. මේකට ෆිල්ම් එකක් කරන්නත් මට ඕනෑ වුණා. මට හිතුණා කාටූන් චිත‍්‍රපටියක් කරන්න ඕනෑ කියලා.’
ගිවන්ත අර්ථසාද් සහ දිනේෂ් ප‍්‍රියසාද් විසින් ‘දුටුගැමුණු’ නමින් ලංකාවේ පළවැනි සජීවීකරණ නිර්මාණය හෙවත් කාටූන් නිර්මාණය පටන්ගෙන තිබුණේත් ඔය කාලයේය. මේ ගැන පුවත්පතක තිබුණු ලිපියක් දැක ගිවන්ත අර්ථසාද්ව සොයායෑමේ ආශාව ගෝර්ඩන්ට පහළ වී තිබුණි. තමන්ට කාටූන් නිර්මාණය කිරීම ගැන ඉගෙනගන්නට අවස්ථාවක් දෙන ලෙස ඉල්ලමින් ගිවන්ත අර්ථසාද්ට ඔහු ලිපියක් යවා තිබුණි. ඒත් එයට පිළිතුරක් ලැබී තිබුණේ නැත. ඔය අතරේ ශ‍්‍රී ලංකා රූපවාහිනී සංස්ථාවත් බිහිවිය. එයිනුදු පසුව පුවත්පතක දැන්වීමක් පළවී තිබුණේ සජීවීකරණය ඉගෙනගන්නට කැමති කැමති අයට පාඨමාලාවක් පටන්ගන්නා බවයි. ගෝර්ඩන් වහාම ඒ පාඨමාලාවට එක්වී තිබුණි. ගිවන්ත අර්ථසාද් ඒ වැඩමුළුවේ උගන්වා තිබුණි. තමන්ට ලියුමක් එවූ කොලූවා ලෙස අර්ථසාද් විසින් ගෝර්ඩන්ව හඳුනාගෙන තිබුණි. එතැනින් එහාට ගෝර්ඩන් සජීවීකරණය ගැන ඉදිරියටම අධ්‍යාපනය ලබන්නට පටන්ගෙන තිබුණි. කාටූන් චිත‍්‍රපටි නිර්මාණය කිරීම, විදේශ ශිෂ්‍යත්ව ලබාගැනීම දක්වා ඉදිරියට ගිය ඔහුගේ සජීවීකරණ දිවිය විසින් අද ඔහුගේ වෘත්තිය නිර්මාණය වී තිබුණි. ඔහු මේ වෙද්දීත් ලංකාවේ සජීවීකරණය ගැන ඉගැන්වීමට සිටින ප‍්‍රවීණතම ගුරුවරයෙකි. ඔහුගේ ඉගැන්වීම ගැනත් අපූරු කාරණාවක් ඔහුගේම වචනයෙන් ලියා තැබිය යුතුය.
‘මම හැම පාඩමකටම අදාලව උපකරණයක් හදාගෙන තමයි උගන්වන්න යන්නෙ. සංකල්ප උගන්වනවාට වඩා ඒ පාඩමට අදාල උපකරණවල ක‍්‍රියාකාරීත්වය එක්කම ඉගැන්වීමෙන් වඩා ඉක්මනින් ඉගෙනගන්නට පුළුවන් බව මම හිතනවා.’ ඔහු එසේ කියයි.
කෞතුකාගාරය
‘මට කෞතුකාගාරයක් කිරීමේ අදහසක් මුලින්ම ආවේ ඉන්දියාවේදී. ඉන්දියාවේ බැංගලෝර් වල තියෙන යාන්ත‍්‍රික කෞතුකාගාරයකට මම ගියා. ලෝකයේ තියෙන විවිධාකාර යන්ත‍්‍ර, තිබුණු යන්ත‍්‍ර ආදිය ක‍්‍රියාත්මක වෙන හැටි බලන්න එතැනදී අවස්ථාව ලැබුණා. එතැනින් ලංකාවට ඇවිත් ටික කාලයකට පස්සෙ මට මාර්ටින් වික‍්‍රමසිංහ මහත්තයාගේ පොත්පත්වල පසු මුද්‍රණයන් වල පිටකවර යළි නිර්මාණය කරන්න අවස්ථාව ලැබුණා. ඒත් එක්කම මට කොග්ගල පිහිට මාර්ටින් වික‍්‍රමසිංහ අනුස්මරණ ජනකලා කෞතුකාගාරයට යන්න අවස්ථාව ලැබුණා. මේ සියල්ලෙන් පස්සේ මම කලින් කිව්වා වගේ සජීවීකරණය ගැන පාඩමක් උගන්වද්දී ළමයෙක් ප‍්‍රශ්ණයක් ඇහුවා. කෞතුකාගාරය ගැන අදහස පහළවුණේ හරියටම ඉන් පස්සෙයි.’
ඔහු විවිධාකාර උපකරණ රැුගෙන පන්තියට එද්දී, සිසුවෙක් අසා තිබුණේ මේ උපකරණ නැවත නරඹන්නට තැනක් තියෙනවාද යන්නය. ඒ දිනයේ පටන් සැබෑ ‘පිස්සෙකු’ මෙන් ලංකාවේ විවිධ තැන්වල ඇවිදිමින් පැරණි කැමරා, ප‍්‍රක්ෂේපණ යන්ත‍්‍ර, රූපවාහිනී ආදී උපකරණ එකතු කරන්නට පටන්ගෙන තිබුණි. ඒ 2004 සිටය.
‘මට එඞී ජයමාන්න, පී.යූ.ඞී. පෙරේරා වගේ අය තමන්ගේ ගෙවල්වල තිබුණ උපකරණ තෑගි දුන්නා. තවත් සමහර උපකරණ මම සල්ලි දීලා ගත්තා. ඒවා ඔක්කෝම එකතු කරලා 2009 නොවැම්බර් 20 වැනිදා මගේ උපන්දිනය දවසේ මගේ ගෙදර කෞතුකාගාරයක් බවට පත්කරලා ඒක විවෘත කළා. විවෘත කරන්න ආවේ සුමිත‍්‍රා පීරිස් මහත්මිය.’ ඔහුගේ හීනයක් එසේ සැබෑ වී තිබුණි.ිද මියුසියම් සිනෙමායා’ නමින් එම කෞතුකාගාරය නම් කළේය.
ලෝකයේ පළමු ගෘහස්ථ ප්‍රොජෙක්ටරය, ලොව පළමු ගෘහස්ථ කැමරාව ආදී උපකරණ රැුසක් ඔහුගේ කෞතුකාගාරයට එක්ව තිබුණි. කෞතුකාගාරය විවෘත කිරීමෙන් පසුවද අලූත් භාණ්ඩ කෞතුකාගාරයට එක්ව තිබුණි. ඇතැම් ඒවා ඊබේ හරහා ගෙන්වාගෙන තිබුණි.
සිනමාව, නිශ්චල ඡුායාරූප, ගුවන් විදුලිය, මුද්‍රණ ශිල්පය හා රූපවාහිනිය යන සන්නිවේදන ක්ෂේත‍්‍ර පහටම අදාල උපකරණ ඔහුගේ කෞතුකාගාරයට එක්වී තිබුණි. කොටස් වශයෙන් ඔහු සතුව ඇති උපකරණ බෙදා තිබුණි. මේ කෞතුකාගාරය නරඹන්නට නම්, මුලින් වෙලාවක් වෙන් කරවාගත යුතු විය. නිවෙසේ පිහිටි කෞතුකාගාරයක් වීමත්, කෞතුකාගාරය නරඹන්නන්ට අදාල ක්ෂේත‍්‍රය ගැන දැනුම ලබාදිය යුතු වීමත් නිසා වෙලාව වෙන්කරගැනීමේ අවශ්‍යතාවය තිබී ඇත. කෙසේ වෙතත් තමන්ගේ කාලය, මුදල් හා ශ‍්‍රමය වැය කරමින් ගෝර්ඩන් ද සිල්වා කර තිබූ කැපකිරීම අපගේ මුව අයවන තරම් විස්මජයනක බව කිව යුතුය.
සිනමා විශ්වකෝෂය
වසර ගණනාවක් මේ කෞතුකාගාරය නඩත්තු කළ ඔහු ඒ කෞතුකාගාරය පවත්වාගෙන යන අතරම තවත් සිහිනයක් දකින්නට පටන්ගෙන තිබුණි. ඒ ශ‍්‍රී ලාංකික සිනමාව සඳහා නිරවද්‍ය දත්ත තිබෙන දත්ත ගබඩාවක් ආරම්භ කිරීමය. සිනමා නාමාවලියක්, ඒ ඒ නිර්මාණවල කටයුතු කළ ශිල්පීන්ගේ නාමාවලියක්ද සකස් කිරීම ඔහුගේ සිහිනය වී තිබුණි. ඒ කටයුත්තටද අතගැසූ ඔහු මේ වෙද්දී දැවැන්ත දත්ත ගබඩාවක්ද නිර්මාණය කොට හමාරය.
ඔහු කුඩා දරුවෙක් මෙන් අපට ඒ දත්ත ගබඩාව පෙන්වන්නට පටන්ගත්තේය. ඒ දත්තවල තිබෙන විධිමත් බව හා පිළිවෙල පමණක් නොව, නිරවද්‍යභාවය පුදුම සහගතය. 1936 තිරගත වූ පළිගැනීම නම් පළමු චිත‍්‍රපටියත්, පළමු කතානාද චිත‍්‍රපටිය වූ කඩවුණු පොරොන්දුව චිත‍්‍රපටියත් ඇතුලත්ව මේ දක්වාම සිනමාවට අදාල තොරතුරු ඒ දත්ත ගොනුවට ඇතුලත්ය. එපමණක් නොව, යම් දත්තයක් ඔහු ඉදිරිපත් කරන්නේ කුමන මූලාශ‍්‍රය මත පදනම්වද යන්නත් පැහැදිළිව දැකගත හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස ඇතැම් දත්ත ඔහු කෙළින්ම චිත‍්‍රපටියේ නාමාවලියෙන් ගත් ඒවාය. එහෙත් ඇතැම් චිත‍්‍රපටිවල පිටපත් නැති නිසා, ඒවා වෙනත් මූලාශ‍්‍රවලින් ගත් ඒවාය.
ලොව පිළිගත් සිනමා කර්මාන්තවලට අදාලව නිරවද්‍ය දත්ත ගබඩාවක් ඇත. එහෙත් ලංකාවේ එවැනි දත්ත ගබඩාවක් නැත. දැනට තිබෙන සිනමා නාමාවලි වල වුව තිබෙන ඇතැම් කරුණු අඩුපාඩු සහිත බව ගෝර්ඩන් පෙන්වන්නේය. ඒ වෙනුවට චිත‍්‍රපටිවල නාමාවලින්ම ගත් තොරතුරු ඇතුලත් දත්ත ගබඩාවක් ඔහු නිර්මාණය කර ඇත. ඊට අමතරව සම්මුඛ සාකච්ඡුා, විචාර ආදියද ඔහු එකතු කර තිබෙන්නේය. කඩවුණ පොරොන්දුව ගැන ලියැවුණු මුල්ම සිංහල විචාරය පවා ඔහුගේ එකතුවෙහි තිබෙන්නේය. මේ සියළු තොරතුරු තිබෙන්නේ මෘදුකාංගයක් ලෙසය.
‘පොතක් මුද්‍රණය කරන්න පුළුවන්. ඒත් එහෙම වුණොත් මට අලූතෙන් ලැබෙන දත්ත ඒකට ඇතුලත් කරන්න බැරි වෙනවා. පරිගණක වැඩසටහනක් ඕනෑ තරම් අලූතෙන් අප්ඬේට් කරන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් විදියට ඉස්සර කඩවුණු පොරොන්දුව චිත‍්‍රපටියේ තිර පිටපතක් තිබුණේ නැහැ. ඒත් අවුරුදු පහකට කලින් පිටපතක් හම්බවුණා. ඒ වගේ චිත‍්‍රපටිවලට අදාල තොරතුරු බොහොමයක් අලූතෙන් හම්බවෙනවා. ඒවා මේ දත්ත ගබඩාවට අලූතෙන් එකතු කරන්න ඕනෑ.’ ඔහු කියයි.
බිය හා කළකිරීම
මේ සියල්ල අප සමඟ බෙදාගන්නට ඔහුට සිදුව තිබුණේ එක් වැදගත් කාරණයක් නිසාය. හරියටම කීවොත් එක් වැදගත් බියක් නිසාය. ඒ ඔහු මේ දත්ත ගබඩාව නඩත්තු කරමින් හැමදාම ජීවත්වීමට නොහැකි බවට වන කටුක යථාර්තය ඔහුගේ ඉදිරියට පැමිණී නිසාය.
‘මම බරපතල විදියට රෝගාතුර වුණා. අසනීපයෙන් ගොඩ ආ විගස මම තේරුම් ගත්තෙ, මම කරපු මේ සියළු දේ මගේ ජීවිතය නැතිවුණොත් අපතේ යන බව. මම මේ කිසිදෙයක් කළේ ආණ්ඩුවෙන් උදව් ඉල්ලලා නෙවෙයි. ආණ්ඩුව මට උදව් කරන්න ඕනෑත් නැහැ. මොකද මට මේ වැඬේ බාරදුන්නේ ආණ්ඩුවෙන් නෙවෙයි. දැනුත් මම කාගෙන්වත් මට කියලා මොනාවත් ඉල්ලන්නෙ නැහැ. ඒත් මම කරපු වැඩකටයුතු අනාගතයට ඉතිරි කරන්න කියලා ඉල්ලන්න සිද්ධවෙනවා. මේ වෙද්දී ජාතික ලේඛණාරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුව එක්ක මම සාකච්ඡුා කරලා තියෙනවා මේ දත්ත එකතුව එතැනට ලබාදෙන්නට. ඊට අමතරව මේ දත්ත එකතුව හා කෞතුකාගාරය මගෙන් එහාට පවතින්නේ කොහොමද කියලා කල්පනා කරන්න මට සිද්ධවෙනවා.’
කෙසේ වෙතත් ඔහුගේ නිර්මාණ ගැන උනන්දුවක් දක්වන්නෝ බොහෝ අඩු බව අමුතුවෙන් කිව යුතු නැත. පඳුරකට පයින් ගැසුවද දෘෂ්‍ය සන්නිවේදන ක්ෂේත‍්‍රයට යොමුවීමේ ආශාවෙන් පෙළෙන්නෝ හමුවෙති. එහෙත් තමන්ගේ ක්ෂේත‍්‍රයෙහි ඉතිහාසය ඉගෙනගැනීමට කිසිවෙකුට වුවමනාවක් නැත. දැන් ඩිජිටල් කැමරා, පරිගණක ආදී උපකරණ ඇත. ඕනෑ කටයුත්තක් සෙල්ලමක් මෙන් කළ හැකිය. අතීතය ඉගෙනගැනීමේ වටිනාකම බහුතරයක් දන්නේ නැත.
‘ලංකාවේ කිසිම කෙනෙක්ට කෞතුකාගාර ගැන උනන්දුවක් නැහැ. මේක වැදගත් වැඩක් විදියට කවුරුවත් දකින්නේ නැහැ. ඉතින්, ඇල්මැරුණු ප‍්‍රතිචාර මැද මේ වැඬේ කරගෙන යන එක එපා වුණේ නැද්ද?’ එය ඔහුගෙන් අපට අසන්නට තිබුණු තවත් පැනයකි. බාල වැඩක් කොට, කෙටි මඟකින් ජනප‍්‍රිය වෙන්නට සිතන සමාජයක, දීර්ඝ කාලයක් තිස්සේ මෙවැනි වෙහෙසකර වැඩක යෙදෙන්නට කල්පනා කිරීමම අසීරු කටයුත්තකි.
‘ ඕනෑතරම් එපාවෙලා තියෙනවා.’ ඔහු සිනහවක් සමඟ පැවසීය. එසේ වුව වාසනාවකට හෝ අවසනාවට නැවතත්, මේ කටයුත්තට අවශ්‍ය ධෛර්යය එකතු කරගන්නට ඔහුට හැකිව තිබුණි. ඒ ධෛර්යය අප සමඟ කතාකරන මොහොතේ පවා සිඳී ගොස් තිබුණේ නැත. එහෙත් ඔහුගේ ජීවිත කාලය අවසාන වීමට පෙර ඔහු කළ වටිනා කැපකිරීම අනාගත පරම්පරාවලට ආරක්ෂා කරන්නට කිසිවෙක් මැදිහත් නොවුණොත්, එයින් ඔහුව මහත් ශෝකයට පත් කරනු ඇත.
