කථිකාචාර්ය
සජිතා ලක්මාලි හේවාපතිරණ
මේ මොහොතේ මාධ්‍යය යනුවෙන් ඔබ හදුන්වන්නේ කුමක් ද ?
දැන් මාධ්‍ය කිව්වාම ලංකාවට අනුව ගත්තාම අපි නූතන කියලා හඳුන්වන ඒවා ඇමරිකාව වගේ ධනවාදී අර්ථ ක්‍රමයන් තුළ සාම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය බවට පත් වෙලා තියෙනවා. උදාහරණයක් විදියට රුපවාහිනී ගුවන්විදුලිය ගන්න පුළුවන්. එතකොට මාධ්‍ය කියන එක ගත්තාම න්‍යායාත්මක සංරචක ලෙස සාම්ප්‍රදායික මාධ්‍ය, නූතන මාධ්‍ය, නව මාධ්‍ය ලෙස බෙදීමට ලක් කරන්න පුළුවන්. නමුත් ඒකෙන් බැහැර වෙලා බලපුවාම මාධ්‍ය කියන්නේ මීඩියම් එකක්. උදාහරණයක් ලෙස මේ අපි කරන ගනුදෙනුවත් මාධ්‍ය භාවිතයක්. සරලවම කියනවා නම් පණිවිඩ හුවමාරුවක්. එක කිසියම් අදහසක් හරි, මතවාදයක් හරි කුමක් හරි. ඒ හුවමාරුවට භාවිතා කරන මීඩියම් එක තමයි මාධ්‍ය බවට පත් වෙන්නේ. එක අර කලින් සඳහන් කරපු න්‍යායාත්මක වර්ගීකරණය යටතේ හඳුන්වාගන්න පුළුවන්.
මාධ්‍ය යන්න රටක සිව්වන ආණ්ඩුව විදිහට හදුන්වනවා. එය තවමත් එම ස්ථානයේ ම පිහිටුවන්න පුළුවන් ද?
1956 වගේ කාල වකවානුවක විල්බර් ශ්‍රාම්, ෆෝ තියරීස් ඔෆ් ප්‍රෙස් කියලා පොතක් ලියනවා. එතකොට මේකෙදී කතා කරන දේ තමයි මාධ්‍ය සම්බන්ධයෙන් තියෙන වගකීම් මොනාද කියන එක. එකේ දී සමාජ වගකීම් කියන එක මුලික දේ විදියට වෙන් කරලා හඳුන්වාගෙන තියෙනවා. මාධ්‍යය රටක හතරවන ආණ්ඩුව බවට පත් වෙනවා කියන එකේ මූලික අදහස ව්‍යවස්ථාදායකය විධායකය අධිකරණය කියන ඒවා ඇරුණාම මාධ්‍ය කියන එක මිනිසුන්ගේ තීන්දු තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලියට බලපෑම්කාරී එකක් වෙන බව. මාධ්‍ය බිහිවෙන්නේම ලෝකේ විවිධ ව්‍යසනකාරී තත්ත්වයන් එක්කනේ. උදාහරණ විදිහට දෙවන ලෝක යුද්ධ කාලය. මාධ්‍යයන් වර්ධනය වන්නේ ගැටලුකාරී තත්ත්වයන් එක්ක. මිනිස්සු සිටින තත්ත්වයෙන් නගාසිටුවීමට. නමුත් මේකේදි හතරවන ආණ්ඩුව බවට මාධ්‍ය පත්වන්නේ මිනිසුන්ගේ දෘෂ්ටිය සකස් කිරීමේ කාරණාවේදී. එතකොට දෘෂ්ටිය සකස් කිරීමේ කාරණාවට ආවාම තීන්දු තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලියේදී ව්‍යවස්ථාදායකය විධායකය අධිකරණය වගේ ම නැවත වතාවක් මිනිස්සුන්ට බලපෑම් ඇති කරන්න පුළුවන් කාරණයක් බවට පත් වෙලා තියෙනවා.
එතකොට මාධ්‍යයේ කාර්යය විය යුත්තේ දෘෂ්ටිවාදීමය කාර්යයද සත්‍යය ජනතාව අතරට රැගෙන යාමද?
ඕක මෑත කාලයේ ආන්දෝලනාත්මක කතාබහට ලක් වුණා, මාධ්‍යයේ කාර්යය සත්‍යයද දෘෂ්ටිවාදයද යන්න ගැන. මේක අපි විග්‍රහ කරන්න ඕනෑ අංශ දෙකකින්. එකක් මාධ්‍ය සම්බන්ධයෙන් තියෙන විද්‍යාත්මක පැතිකඩකින් මේක බලපුවාම විග්‍රහ කර ගන්න පුළුවන්. අනෙක මතවාදී තලය. එතකොට මාධ්‍යයේ කාර්යභාරයක් විදිහට ගත්තාම එකක් තියෙනවා දෘෂ්ටිවාදය සකස් කිරීම කියන එක ගැන. එම කාරණාව පිළිබඳ මගේ අදහසට අනුව අපිට තියනවානේ ලොකු ගැටලුවක් ඉතිහාසයේ ඉඳලාම සත්‍යය කියන්නේ මොකක්ද කියලා? අපි සත්‍යය යයි කියලා හඳුනා ගන්නේ කුමක්ද? සත්‍යය කියන එක සාපේක්ෂයිනේ? සත්‍යය කියන එක වටහා ගන්නේ කොහොමද කියන එක ගැටලුකාරී තත්ත්වයක්. ඒ කියන්නේ යම් මාධ්‍ය ආයතනයකට සත්‍යය වන කාරණයක් තවත් මාධ්‍ය ආයතනයකට සත්‍යය නොවෙන්න පුළුවන් සහ සත්‍යය ඉදිරිපත් කරන ස්වරූපයත් එක්ක සත්‍යයේ අර්ථ නිරුපණය වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් විදිහට එකම ප්‍රවෘත්තිය එකේක මාධ්‍ය ආයතනවල තමන්ගේ දෘෂ්ටි කෝණයට අනුව එක එක ආකාරයට ඉදිරිපත් කරන්න පුළුවන්. ඒකේදී භාවිත කරන ජායාරූප රූපරාමු වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. ඔවුන් ඒක දකින කෝණය වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. ඔවුන්ගේ යම්කිසි න්‍යාය පත්‍රයකට අනුකුලව ඒක එහෙම වෙන්න පුළුවන්. ඒක මාධ්‍යවල තියෙන ස්වරුපයක්. මම කියන්නේ නෑ එක එහෙම නොවෙන්න ඕනෑ කියලා. නමුත් මේකේදි මහජනයාට එන ගැටලු‍ව තමයි අපි කොහොමද සත්‍යය කියන එක තේරුම් ගන්නේ කියන එක. සත්‍යය කියන එක බුදුහාමුදුරුවොත් හෙව්වා, ජේසුස් වහන්සේත් හෙව්වා, දාර්ශනිකයොත් හෙව්වා. දර්ශනයේ තියෙනවානේ මූලික ගැටලුවක් සත්‍යය කියන්නේ මොකක්ද කියලා. ඒත් තාමත් කාටවත් සත්‍යය කියන එක හම්බෙලා නෑනේ. මේකේදි අපට තියෙන ගැටලුවක් තමයි මම සත්‍යය කියන දේ ඔබ පිළිගන්න කැමතිද කියන එක. එතකොට මට සත්‍යය වන දේ ඔබට සත්‍යය නොවෙන්න පුළුවන්. ඒක මාධ්‍යයේදීත් එහෙමයි. එතැනදී වැදගත් වෙන්නේ මාධ්‍යය වන්නේ මම මොකද හිතන්නේ කියන්නේ එක. අන්න ඒ තීරණය සකස් කිරීම තමයි දෘෂ්ටිවාදය සකස් කරනවා කියන්නේ. එතකොට ඒ දෘෂ්ටිය සකස් වෙන්නේ සත්‍යය මත හෝ අසත්‍යය මත වෙන්න පුළුවන්. නමුත් මම ඉන්න තර්කය තමයි මාධ්‍යයක බොරු කියන්න බෑ. නමුත් දැන් මාධ්‍ය බොරු කියනවා.
මාධ්‍ය සම්බන්ධතා ප්‍රාග්ධනීකරණයට ලක්වීම සම්බන්ධයෙන් චෝදනාවක් තියෙනවා. ඒ සම්බන්ධයෙන් ඔබ මොනවද හිතන්නේ?
මාධ්‍ය ප්‍රාග්ධනීකරණයට ලක්වීම මම හිතන්නේ නෑ චෝදනාවක් මට්ටමින් බාර ගත යුතු එකක් බව. නමුත් සත්‍යය එක තමයි. ඇත්තටම මාධ්‍ය කියන්නේ ප්‍රාග් ධනයත් එක්ක තියෙන ගනුදෙනුවක්නේ. යම් මාධ්‍යයක් පවත්වාගෙන යාමට යම් මූල්‍යමය වටපිටාවක් සහ මූල්‍යමය පහසුකම් ටිකක් තියෙන්න ඕනෑ. අපිට මෙතැනදී හිතන්න ඕනෑ දේ තමයි ඇයි මෙච්චර මාධ්‍ය ආයතන පටන් ගන්නේ කියන එක. අපි දන්නවනේ, ලංකාවේ මාධ්‍ය ආයතන ලාබ ලබන්නේ නෑ. මාධ්‍ය ආයතන ලාබ ලබනවා කියලා කියන්නේ බොරුවට. නමුත් මේවායේ පටන්ග ැනීමේ අරමුණු ගැන හොයලා බලපුවාම හම්බවෙන්නේ ප්‍රතිරූප ගොඩනගා ගන්න, කළු සල්ලි සුදු කරගන්න වගේ අරමුණු තමයි. ඒ ඇරුණුකොට තියෙන්නේ බරපතළ විදිහට දේශපාලනික කාරණාවක්. එතකොට ප්‍රාග්ධනය කියන්නේ මූලික සාධකයක්. ප්‍රශ්නේ තියෙන්නේ අර මුදල් යොදවන පිරිසගේ අරමුණම මාධ්‍යය විසින් ඉෂ්ට කරනවා ද නැත්නම් මහජනතාව සවිබල ගැන්වීමේ ක්‍රියාවලියක් විදිහට මාධ්‍ය දායක වනවාද යන්න ගැනයි. නැත්නම් සම්පූර්ණයෙන්ම ප්‍රාග් ධනය වෙනුවෙන්ම ක්‍රියාත්මක වන මාධ්‍ය නම් ලංකාව තුළ නැහැ. බොහෝදුරට ලංකාවේ මාධ්‍ය ආයතන බහුතරයක්ම ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ දේශපාලන න්‍යාය පත්‍රයකට අනුවයි. එක අපි පැහැදිලිවම දන්නවා. රාජ්‍ය මාධ්‍ය කියලා දෙයක් ලංකාවේ නෑ. මම නම් ඒවාට කියන්නේ ආණ්ඩු මාධ්‍ය කියලා. ඒකත් හරියට එන්ජීඕවලට රාජ්‍ය නොවන සංවිධාන කියලා වැරදි විදිහට කියනවා වගේ. මොකද ඒවා හරි නම් ආණ්ඩු නොවන සංවිධාන කියන එකනේ. එහෙම බලපුවාම තියෙන්නේ ආණ්ඩුවේ මාධ්‍ය ආයතන. ඒවා ආණ්ඩුවට ඕනෑ විදිහට හැසිරෙනවා. අනික් ඒවා ඒගොල්ලන්ට මුදල් යොදවපු ප්‍රාග්ධනය ලබා දුන් අයගේ අවශ්‍යතාවන් තෘප්ත කිරීම සඳහා හැසිරෙනවා. මේ දෙක අතර ඇතැම් මාධ්‍ය ආයතන අතලොස්සක් තියෙනවා ස්වාධීනව හැසිරෙන. නමුත් මෙම තත්ත්වයෙන් සියල්ලම වෙනස් වෙනවා සමාජ මාධ්‍ය කියන එක නිර්මාණය වීමත් සමග.
මාධ්‍ය නිදහස පිළිබඳව ඔබ දරන්නේ කුමන අදහසක්ද?
ඇත්තටම මාධ්‍ය නිදහස කියන්නේ මාධ්‍යකරණයේදී අවශ්‍ය උපරිම කොන්දේසිය. ඒ කියන්නේ සමහර කාලවල අපි දන්නවා මාධ්‍ය මර්දනය කරපු අවස්ථා ගණනාවක්ම තිබ්බා. හැබැයි මාධ්‍ය මර්දනය කරනවා කියනවාටත් වඩා මාධ්‍ය හසුරවන අය මර්දනය කරනවා කියන එක නෙවෙයි. ඔන්න ඔතනදී තමයි නිදහස කියන ගැටලු‍ව එන්නේ. නිදහස කියන්නේ දේවල් කිහිපයක් අතරින් අපිට උවමනා එක තෝරා ගැනීමට හැකියාව තියෙන්න ඕනෑ කියන එකනේ. ඇත්තටම අපිට ලංකාවේදී ඔය ගැටලු‍ව නෑනේ. ලංකාවේ මාධ්‍ය ආයතන විශාල ප්‍රමාණයක් තියෙනවනේ. ලෝකේ සමහර රටවල ජනගහනයත් එක්ක තියෙන මාධ්‍ය ආයතන ගත්තම ලංකාවේ ජනගහනයට සාපේක්ෂව විශාල ප්‍රමාණයක් මාධ්‍ය ආයතන තියෙනවා. පුරවැසියාගේ පැත්තෙන් මාධ්‍ය නිදහස උපරිමයට තියෙනවා. හැබැයි මාධ්‍යය හසුරවන්නන්ගේ පැත්තෙන් නිදහස තියෙනවාද නැද්ද කියන එක තීරණය කරන්න ඕනෑ ඒ මාධ්‍ය ආයතන විසින්මයි. සමහර වෙලාවට ස්වයංවාරණ ක්‍රියාත්මක වෙනවා. මාධ්‍ය ආයතනයන් තුළ වාරණයන් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. මාධ්‍ය න්‍යාය පත්‍රයන් තුළ ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඒ සියල්ලම එලෙස තියෙද්දී ඊට ඉහළින් ක්‍රියාත්මක වෙනවා දේශපාලන තන්ත්‍රය. නැවත වතාවක් මාධ්‍ය ආයතනවල න්‍යාය පත්‍ර, පුරවැසියන්ගේ අවශ්‍යතා තීරණය කරන බලවේගය බවට පත්වෙනවා. දේශපාලන බලය හා ප්‍රාග් ධනය හසුරවන කිහිප දෙනෙක්. අවසාන වශයෙන් ඒ පිරිස හිතන දේ බිම් මට්ටමින් ඉන්න පිරිස හිතන දේ බවට පත් වෙනවා.
මේ වනවිට නව මාධ්‍යයවලින් සමාජ මාධ්‍යවලට පරි වර්තනය වීමක් වෙලා තිබෙනවා. ඒ සමග නිර්මාණය වන මාධ්‍ය සංස්කෘතිය පිළිබඳව ඔබට තියෙන්නේ කුමන අදහසක්ද?
මගේ පෞද්ගලික අදහසට අනුව දැන් ලංකාවෙදි අපි භාවිත කරන සෝෂල් මිඩියා ගොඩක් සෝෂල් නෑ. ඒකෙ ඉන්නේ අපි දන්න අය විතරයි. උදාහරණයක් විදිහට ෆෙස්බුක් අකවුන්ට් එක හරි ලින්ක්ඞ්-ඉන් අකවුන්ට් එක හරි ගත්තාම ඒකට කට්ටිය එකතු කරගන්නේ මියුචුවල්ස්ලා බලලා මොන විශ්වවිද්‍යාලයේද, මොන රස්සාව කරන කෙනෙක්ද වගේ බලලායි. එතකොට සෝෂල් නම් අපි සමාජයට විවෘත වන්න ඕනෑ. මම ඒකමයි සෝෂල් මීඩියාවලින් ඉවත් වුණේත්, මොකද ඒකේ ඉන්න අය ඒගොල්ලෝම කියාගන්නවා, ඒගොල්ලෝම උත්තර දෙනවා, එයාලට එයාලම සපෝට් කරගන්නවා වගේ ඒවානේ වෙන්නේ. එතකොට ඒවා සෝෂල් නෙවෙයි. නමුත් එක ප්ලැට්ෆෝම් එකක්. සෝෂල් වීම සඳහා මේක හොඳ වේදිකාවක්. හැබැයි සෝෂල් මීඩියා කියන්නේම මීට වඩා දියුණු එකක්. ලංකාවේ වෙන්න පුළුවන්, ඇමරිකාවේ වෙන්න පුළුවන්, ජපානේ වෙන්න පුළුවන්, මගේ තරහකාරයෙක් වෙන්න පුළුවන් ඒ කවුරු උනත් ඔක්කොටම විවෘත වුණ තැනක්. දැන් මේකේ වෙන්නේ තමන්ගේ මතයට විරුද්ධ මතයක් ගෙන කෙනාව බ්ලොක් කරනවා. ඒ වගේ තැනක් කොහොමද සෝෂල් වෙන්නේ? එක දියුණු නෑනේ? දැන් මේකෙ මෙහෙම පැත්තකුත් තියෙනවා, ඇඟේ හයිය පෙන්නන්නේ නැතුව මතවාදවලින් හැප්පෙන්න පුළුවන්. මතුවන ලොකුම ගැටලු‍ව තමයි පොතපත කියවන එක නැවතිලා, සංවාද කරන එක නැවතිලා. සෝෂල් මීඩියාවල යන අදහස් ටිකක් කියකිය යන පිරිසක් බිහිවෙලා තියෙනවා. මූලාශ්‍ර නැතිවෙලා ගිහින් තියෙනවා. ගොඩක් තරුණ අය සෝෂල් මීඩියාවල යන ඒවා උපුටා දක්වන තැනට පත්වෙලා තියෙනවා. එතකොට මෙතනදී වෙන්නේ සෝෂල් මීඩියා ප්ලැට්ෆෝම් ටිකට් එකක් දෙනවා ඒ ටිකට් එක අරන් සොසයිටි එකට ඇවිත් ඒක කල්ටිවේට් කරනවා. මේක තමයි මාධ්‍යයේදී වගා කිරීමේ න්‍යාය විදිහට හඳුන්වන්නේ. මේ තොරතුරු විසුරුවා හැරීමේ ක්‍රියාවලිය තමයි මම දකින විදිහට සෝෂල්, කලින් කිව්ව එක එච්චර සෝෂල් නෑ.■
■ වරුණ සූරියආරච්චි
