අලුත් ව්යවස්ථාවක් නීතිගත කර ගන්නට පුළුවන් තත්ත්වයක් පෙනෙන්නේ නැත. මේ අවුරුද්දත්, ලබන අවුරුද්දත් මැතිවරණ වසර බවට පත් වන්නට බොහෝ දුරට ඉඩකඩ තිබියදීත්, අඩු ම ගණනේ අලුත් ව්යවස්ථාවක කෙටුම්පත වත් සකස් කර ගන්නට තව ම හැකි වී නැත. මැතිවරණ මුවවිටෙහි දී ව්යවස්ථා සංශෝධනයකට ඇති ඉඩ අවම බව ද කිව යුතු නැත.
එසේ තිබිය දී, ගෙනෙන්නට හදන ව්යවස්ථාවෙන් රට දෙකඩ වන්නට නියමිත යැයි ද, රට කොටස් නවයකට කැඩෙන ෆෙඩරල් රාජ්යයක් නිර්මාණය වන්නට නියමිත යැයි ද, කියමින් මහජනතාව ඉදිරියේ බිල්ලන් මවා පාන ව්යාපෘතිය දැනටමත් ඇරඹී තිබේ. බල ලෝභයෙන් මත් වුණු, මහින්ද රාජපක්ෂ මහතා ප්රමුඛ ඔහුගේ දූෂිත බල ඇණියේ එකී බල ලෝභය සංතෘප්ත කරනු වස්, ජාතිවාදය, ආගම්වාදය ඉදිරියට දමා ගෙන කෙරෙන කතාබහ ද දැන් හැම දවසක ම මාධ්යවල යහමින් දකින්නට අසන්නට ලැබේ.
මේ වන විට, අලුත් ව්යවස්ථාවට එරෙහි ව යමින්, සියලු සිංහල බෞද්ධ ජාතිවාදී ආගම්වාදී සංවිධාන හා පුද්ගලයන් එක තැනකට එකතු කරනවා යැයි කියන සංවිධාන ද ගොඩ නැගී තිබේ. වෙන වෙන ම, විවිධ පෙරමුණුවල අන්තවාදය වගා කළ භික්ෂූන්, ගිහියන්, ඊනියා උගතුන් මෙන් ම ජාතික චින්තකයන් ද මේ එක ම පෙරමුණක එකට හිඳිමින් සිටිනු දක්නට ලැබේ.
මේ පිරිස ම අසුන් ගන්නා තවත් පෙරමුණකින් කියන්නේ, ව්යවස්ථාව හැදිය යුත්තේ භික්ෂූන් වහන්සේලාගේ අනුදැනුම මත, ඔවුන්ගෙන් පිරිසක් ද ඇතුළත් කර ගත් කමිටුවකින් බව ය.
තමන්ගේ සිය ගණන් ශාඛා බෙදී ගිය ශාසන නිකායවල විනය කතිකාවත් පවා සම්මත කර ගෙන පිළි ගන්නට නොහැකි වුණු භික්ෂූන්, ඒවා රටේ නීතියෙන් පිළි ගැනීම ගැන දෙකට බෙදී වාද විවාද කර ගන්නා භික්ෂූන්, රටේ ආණ්ඩුක්රම ව්යවස්ථාව හදන්නට තමන් දායක කර ගන්නට යැයි කීම තරම් තවත් විකාරයක් තිබේ ද?
අනෙක, මේ අන්තවාදී ජාතිවාදීන් දායක කර ගෙන සැදිය හැකි නවීන ව්යවස්ථාව කුමක් ද?
ඔවුන්ට අවශ්ය, බුද්ධාගම රාජ්ය ආගම වනවා දකින්නට ය. බුද්ධ ශාසනයට රාජ්ය අනුග්රහය දෙනවාත්, අනෙක් ආගම්වලට එවැනි සැලකීමක් නොකරනවාත් බලන්නට ය. සිංහල භාෂාව එක ම රාජ්ය භාෂාව වනවා බලන්නට ය. (දැන් දමිළ ද රාජ්ය භාෂාවකි.) සියලු බලතල තම අතේ ගුලි කර ගත්, එක ම රජ කෙනකුගෙන් රට පාලනය වනවා දකින්නට ය. ඒ රජාගේ සියලු අනුග්රහයන් බුද්ධාගමට, බුද්ධ ශාසනයට හිමි වනවා දකින්නට ය. ලංකාව සිංහල බෞද්ධයන්ගේ රට හැටියට හඳුන්වනවා දකින්නට ය. දමිළ මුස්ලිම් මිනිසුන්, සිංහලයන්ට දෙවැනි ජන කොටසක් ලෙස නීතියෙන් ම නියම කරනවා දකින්නට ය. රටේ සියලු ම වරප්රසාද හා වරදාන, අවස්ථාවල මුල් කොටස සිංහල බෞද්ධයන්ට ලැබෙනවා දකින්නට ය. රට මධ්යයේ අධිකාරිවාදී ආණ්ඩුවක් බිහි වනවා දකින්නට ය. දමිළ හෝ මුස්ලිම් හෝ මිනිසුන් සමග කිසි ම ආකාරයක පාලන බලය බෙදා හදා ගැනීමක් නොවනවා දකින්නට ය. සංඛ්යාත්මක සුළුතරයන්ට කිසි ම කේවෙල් කිරීමක් කළ නොහැකි වනවා දකින්නට ය. කොටින් ම බහුතර ජාතියේ වුවමනා එපාකම් මත පමණක් රට පාලනය වනවා දකින්නට ය.
මෙවැනි අන්තවාදී අදහස්වලින් පිරෙන ව්යවස්ථාවක් බහුත්වවාදී රටකට ගැළපෙන්නේ කොහොම ද? මේ සියවසේ දියුණු ලෝකයට ගැළපෙන්නේ කොහොම ද?
ඒ අතර, මේ අන්තවාදීන් සමග සාකච්ඡා කළ යුතු යැයි ද, ව්යවස්ථාව සම්පාදනය කිරීමේ දී ඔවුන්ගේ අදහස්වලට ද ඉඩක් දිය යුතු යැයි ද සමහර වියත්හු කියති.
මේ අන්තවාදීන් සමග සාකච්ඡා කිරීමෙන් ඇති ඵලය කුමක් ද? ඔවුන්ගේ අන්තවාදී අදහස්වලින් රටට සමාජයට ඇති ඉදිරි ගමන කුමක් ද? ඔවුන්ගේ අදහස් ව්යවස්ථාවට ඇතුළත් කිරීමෙන් ඇති වන, අයහපත මිස, යහපත කුමක් ද?
අප අලුතෙන් හදා ගන්නා ව්යවස්ථාව අධිකාරිවාදී අදහස් පිරුණු ව්යවස්ථාවක් විය යුතු ද? නැති නම්, මිනිස් නිදහස ආරක්ෂා කෙරෙන, සුළුතරයන්ට සමාන ලෙස සලකන, නවීන දැක්මක් ඇති ව්යවස්ථාවක් විය යුතු ද?■
