මං දන්නෙ නෑ මහත්මයා, මට සමාවෙන්න

ඉතිහාසයේ එක්තරා රාත්‍රියක, පැරීසියේ වීදියකදී, තම නිවසට ඇවිද යමින් සිටි කලාකරුවෙකුට පාදඩ සිඟන්නෙකුගේ මුගුරු ප්‍රහාරයකට ලක් වීමට සිදු වෙයි. ඊට හේතුව, ඔහු සිඟන්නාට මුදලක් දීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමයි. දැඩි ලෙස තුවාල ලැබුවද ජීවිතය අනූනවයෙන් බේරුණි. පසුව ඔහු බන්ධනාගාරයට ගොස් සිඟන්නා හමුවන්නේ තමාට එසේ පහර දුන්නේ ඇයිදැයි විමසීමටය.  ලැබුණේ අපූරු උත්තරයකි.

“මං දන්නෙ නෑ මහත්මයා. මට සමාවෙන්න”

සිඟන්නාට සමාව දුන් කලාකරුවා සිය පැමිණිල්ල ඉවත් කර ගත්තේය. සිඟන්නා දුන් පිළිතුර  කලාකරුවාගේ නිර්මාණවල සාරය කැටි කරගත් වැකියක් මෙන් විය. මිනිසාගේ ක්‍රියාකාරකම් සම්බන්ධ ගුප්ත මානසික මූලයන් අවුස්සමින් මානව දිවිසැරියේ අනවරත අරගලයෙහි ඇති නිස්සාරත්වය ඉස්මතු කිරීමට උත්සාහ කළ ඔහුගේ කලාත්මක දර්ශනය නාට්‍ය, කාව්‍ය, නවකතාදී කලාවන් තුළින් ප්‍රකාශ වූයේ විශිෂ්ට අයුරිනි. මේ කලාකරුවාගේ නම සැමුවෙල් බෙකට්ය. ඒ නම ලාංකීය අපට එක වරම සිහි කරනුයේ සුගතපාල ද සිල්වා විසින් නිර්මාණය කළ “ගොඩෝ උන්නැහෙ එනකං” නාට්‍යයයි. එය බෙකට්ගේ “Waiting for Godot” නම් නාට්‍යයේ පරිවර්තනය බව සැවොම දනිති.

1906 දී අයර්ලන්තයේ උපන් බෙකට් පසු කලෙක පැරීසියේ පදිංචි වී ප්‍රංශ බසින් සහ ඉංග්‍රීසි බසින් ලේඛනයේ නිරත විය. ඔහු සිය කලාව තුළින් ලෝකය දෙස හෙළුවේ ශෝකෝත්ප්‍රාස-හාස්‍යොපහාස බැල්මකියි කිව හැකිය. ඔහුගේ නිර්මාණ තුළ නිරූපනය වූ චරිත, සිද්ධි සහ ඒවායේ යාවුණු දෙබස් යනාදිය අසරණ වූත්, අපේක්ෂා භංග වූත් අවස්ථාවකදී හෙලන උමතු උපහාස සිනහවක් වැන්න. එය පෝරකය අසළ හෙලන අවසාන සිනහව සිහිකරන, රූපමය නිදසුනකින් දක්වන්නේ නම් අසෝක හඳගමයන්ගේ නවතම සිනමා කෘතිය වන “අසන්ධිමිත්තා”හි ප්‍රචාරක දැන්වීමෙහි දැක්වෙන එහි ප්‍රධාන නිළිය, නිල්මිණි සිගේරාගේ නිරූපනය සිහිකරන, Gallows Humor ආකාරයේ කලා භාවිතයකැයි කිව හැකිය.

1990 වසරේදී බ්‍රිතාන්‍ය රාජකීය නෘත්‍යාගාරය විසින් සංවිධානය කළ ඡන්ද විමසීමකින් 20 වන සියවසේ වඩාත්ම වැදගත් ඉංග්‍රීසි නාට්‍යය ලෙස තෝරා ගනු ලැබුවේ “Waiting for Godot” නාට්‍යයයි.  ලෝක කලාවට මෙතරම් බලපෑමක් කිරීමට මේ නාට්‍යයට හැකි වූයේ කෙසේද? බෙකට්ගේ දුරස්ථාර්ථ බහුල නිර්මාණාත්මක රංගය මිනිසාගේ හෙවත් අප කාගේත්, කිසිදා පරිසමාප්ත නොවන නිරර්ථක අපේක්ෂාවන් සරදමට ලක් කරයි. විශේෂත්වය නම් එය හාස්‍යොත්පාදන සරදමකින් එහා ගිය යම්කිසි ප්‍රඥෝත්පාදන කෙනිත්තීමක් වීමයි. ව්ලැදිමීර් සහ ඊස්ටජන් බලා සිටිනුයේ කිසිදා නොපැමිණෙන කිසිවෙකු පැමිණෙන තුරුය. ඔවුන් එසේ බලා ඉන්නේ ඇයිද කියා හෝ ඉන්නා අතර ඔවුන් කියන දෙබස් කුමක් සඳහා කවුරු අමතන්නේද කියා හෝ අපි නොදනිමු. එහෙත් අවසානයේ බෙකට් විසින් අප හෝ අප වැනි යමක් රඟ දක්වා ඇති බව අපට වැටහේ. අප මෙතැනින් යා යුතු යැයි නාට්‍ය අවසානයේ දෙදෙනා එකඟතාවකට පැමිණෙති. එහෙත් නාට්‍යය අවසන් වන්නේද ඔවුන් ‘එතැනින් යන්නේ නැති බව පවසමිනි. ජීවන රටාවන්ගේ නන්නාඳුනන නැවතීම්, පැවතුම් සහ ඇබ්බැහියන්ද එබඳුම නොවේද?

අරමුණකින් තොර ක්‍රියාකාරකම් ඇසුරේ බෙකට් කරන කලා සන්නිවේදනය ඔහුගේ “Krapp’s Last Tape” නම් නාට්‍ය‍යෙන්ද පිළිබිඹු වේ. එහිදී මහල්ලෙකු, පටිගත කරන ලද තමන්ගේම තරුණ වියේ කටහඬට නැවත නැවතත් සවන් දෙයි. මේ ක්‍රියාවේ සංකේතාත්මක දෘෂ්ටිය මිනිසාගේ අතීත කාමයත්, යෞවනත්වාරෝපණයත් හා බැඳෙන්නකි. ඒ ‘පැරණි හඬ’ හැරෙන්නට ඔහු විසින් අත් පත් කර ගත් කිසිවක් නැති බව ප්‍රේක්ෂකයා අවබෝධ කර ගනී.

ජීවිතය උපේක්ෂා සහගතව දකිමින් එහි රුදුරු අඬු බඬු සමග හාස්‍යයෙන් යුතුව සෙල්ලම් කිරීමක්  වැනි වූ බෙකට්ගේ අනන්‍ය කලා භාවිතය සමස්තයක් ලෙස ගත් විට අති ප්‍රබල කවියක් ලෙස සිතිය හැකිය. තවද එය වියරු සිනා ඉඟිවලින් පිරුණු එකම මහා නවකතාවක්ද වැනිය. “Waiting for Godot” නාට්‍යය තුළින් ගත් එක් අදහසක් පමණක් ඔබ ලවා කියවීමට කැමැත්තෙමි.

“ලෝකයේ කඳුළු තියෙන්නෙ නියත පරිමාවකින්. එක්කෙනෙක් වැලපෙන්න පටන් ගන්නකොට තව කොහේ හරි ඉන්න කෙනෙක් හැඬුම නවත්තනවා. හිනාව වුණත් එහෙම තමයි”

1969 වසරේදී සැමුවෙල් බෙකට්ට නොබෙල් සාහිත්‍ය ත්‍යාගය පිරිනමන ලදී. එහිදී සඳහන් කෙරුණේ මිනිසා විසින් ළගා කර ගත්තේයැයි කියන උසස් බවෙහි ඇති සැබෑ අසරණත්වය පිළිබිඹු කිරීමෙහි ලා නවීන ආකාරයක නවකතා කලා සහ නාට්‍ය කලා ප්‍රවේශයක් ඉදිරිපත් කරමින් සිදු කළ ඔහුගේ ලිවීම් සඳහා එම ගෞරවය පුද කෙරෙන බවය. එහෙත් එය එතරම් ගණනකට නොගත් බෙකට් ත්‍යාග මුදල ද අන් අයට බෙදා දී දිගටම තම ලිවීමෙහි නිරත විය.

“මාව ස්පර්ශ කරන්න එපා. මාව ප්‍රශ්න කරන්න එපා. මට කතා කරන්න එපා. මා සමග රැඳී සිටින්න.” වරෙක බෙකට් පළ කළ උපහාසය එවැනි විය.

ඔහුගේ නිර්මාණවල පෙනී සිටියේ අපූරු සහ පුදුමාකාර යැයි කිව හැකි තාත්වික චරිතයන්ය. “Endgame” නාට්‍යයෙහිදී කුණු බක්කිවල වසන මිනිසුන්ද, “Happy Days”හිදී ගෙළ දක්වා බිම වළලන ලද මිනිසුන්ද අපට හමු වේ. කිසිදු සාධාරණ හේතුවක් නොමැතිව, අදෘශ්‍යමාන සැකකරුවෙකුගෙන් ප්‍රශ්න කිරීම වැනි දුර්ලභ දර්ශනයක් “What Where” නාට්‍යයෙන් දැකිය හැකිය. “Molloy”  නවකතාවේ එන වෙරළේ ගැවසෙන පුද්ගලයා කරනුයේ කුඩා ගල් අහුලා කටේ ලාගෙන, සූප්පු කර,  ඒවා ප්‍රවේශමෙන් සාක්කුවල තැන්පත් කර ගැනීමයි. ක්‍රමයෙන් සංගෘහිත වූත් දැඩි ලෙස සංකේතාත්මක වූත් ප්‍රකාශනයකට යොමු වූ බෙකට්ගේ ඇතැම් පසු කාලීන නාට්‍යයන් විනාඩි කිහිපයකට සීමා විය. “මගේ අවසාන නිර්මාණය හිස් කඩදාසි කැබැල්ලක් පමණක් වනු ඇතැ”යි ඔහු පවසා තිබිණි. ඔහු ඒ ඉලක්කයට ළඟා වූයේද? ඔහුගේ නිර්මාණවල සිටින අමුතු චරිත අමුතු දෑ සිදු කරන්නේ ඇයි? මේ ප්‍රශ්නවලට පිළිතුර අපි හදමු.

“මං දන්නෙ නෑ මහත්මයා. මට සමාවෙන්න”

ලක්ශාන්ත අතුකෝරල