ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල ජනාධිපති ධුරයේ සිටීම භයානක කාරණයක් බව ඔහු විසින්ම පසුගිය කාලයේදී පෙන්වා ඇත. මේ වෙද්දී ඔහු ව්‍යවස්ථාවට ගරු නොකරන ජනාධිපතිවරයෙකි. දෝෂාභියෝගයකට සුදුසුකම්ලත් ජනාධිපතිවරයෙකි. එමෙන්ම ඔහු ජනාධිපති අසුනට පැමිණ සිදු කරන බව කී පොරොන්දු ඉටු කර නැති බවද ඔහුම පෙන්වා ඇත.
මේ සියල්ල මැද ඔහු පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුවද, තවත් මාධ්‍ය ආයතන කිහිපයක්ද තමන් යටතේ තබාගැනීමට උත්සාහ කරමින් සිටියි. ඒවා තමන්ගේ අමාත්‍යාංශ යටතට පත් කරගැනීමට උත්සාහ කරමින් සිටියි.
ලංකාවේ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 19 වැනි සංශෝධනයෙන් පසුව, ජනාධිපතිවරයාට කිසිදු අමාත්‍යාංශයක් ලබා නොදී සිටීමේ හැකියාවක් වුව අගමැතිවරයා ඇතුළු කැබිනට් මණ්ඩලයට, එනම් පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතර කණ්ඩායමට තිබේ. එය තනි පුද්ගලයෙකුගේ සිට, පුද්ගලයන් 225ක් සිටින ආයතනයකට බලතල විතැන් කිරීමකි. කෙසේ වෙතත් 19 වැනි සංශෝධනය ගෙනඒමට මැදිහත්වූ පුද්ගලයා නිසා, ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන මහතාගේ ධුර කාලය අවසන් වනතෙක් ව්‍යවස්ථාවේ විශේෂ විධිවිධාන කිහිපයකින් ඔහුට අමාත්‍යාංශ කිහිපයක් පවරා ඇත. ආරක්ෂක, පරිසර හා මහවැලි සංවර්ධන යන විෂයන්ට අයත් ආයතන ඒ අනුව ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේනට ව්‍යවස්ථානුකූලව හිමිවෙයි. ඔහුට එම ආයතනවලට වඩා තවත් ආයතන පවරා දෙනවාද නැද්ද යන්න පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතර කණ්ඩායම විසින් ගත යුතු තීරණයකි.
වාර්තා වන ආකාරයට ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන කුඩා දරුවෙකු මෙන් පොලීසිය බදාගෙන සිට ඇති නිසා පොලීසිය ජනාධිපතිවරයාට මාසයක කාලයක් සඳහා ලබාදීමට පාර්ලිමේන්තුවේ බහුතර එකඟතාව තිබෙන කණ්ඩායම එකඟ වී ඇත. ඒ අතර අප විමසා බලන්නේ ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන පසුගිය කාලයේදී බදාගෙන සිටි මහවැලි සංවර්ධන අධිකාරිය හා මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය යන ආයතන දෙකේ කාර්යසාධනය පිළිබඳවය. ඒ සඳහා මහවැලි සංවර්ධන අධිකාරිය ක්‍රියාත්මක කළ ව්‍යාපෘතියක් වන මහවැලි ජල ආරක්ෂක අරමුදල හා මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය යන ආයතන දෙකේ 2017 වර්ෂයේ ක්‍රියාකාරීත්වයට අදාළ විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තු වාර්තා සලකා බැලු‍වෙමු.
මහවැලිය
ජනාධිපති සිරිසේන ක්‍රියාත්මක කරන සුරතල් ව්‍යාපෘති කිහිපයක් ඇත. මොරගහකන්ද ව්‍යාපෘතිය ඉන් එකකි. මොරගහකන්ද ව්‍යාපෘතියද, මහවැලියද ඔහු බදාගන්නට ඇත්තේ එක් හේතුවකි. ඒ ලංකාවේ වාරිමාර්ග සංවර්ධනයක් සිදුකළ පරාක්‍රමබාහු, ඩී.එස්. සේනානායක වැනි පුරාවෘත්තගත නායකයන් අතරට තමන්ගේ නමද එකතු කරවාගැනීමේ ආසාවය. එය තමන්ගේ මතු පරම්පරාවේ දේශපාලනයට පන්නරයකි. එහෙත් ලංකාව පරාක්‍රමබාහුලාගේත්, ඩී.එස්. සේනානායකලාගේත් යුග පසු කොට බොහෝ කල් ගොස් තිබේ. වාරිමාර්ග ඉදිකිරීමට වඩා ලංකාවේ සමාජ, ආර්ථික, දේශපාලන අවශ්‍යතා සංකීර්ණය. ඔහු මොරගහකන්ද සිව් වතාවක් විවෘත කොට, පසුගිය දේශපාලන අර්බුදයක් මැද්දේ මොරගහකන්ද වාන් දොරටු අබියස බලාසිටින ඡායාරූප ඇස් රතුවෙන විහිළුවක් පමණක් විය.
මේ කතාබහට මාතෘකාව වූ මහවැලි ජල ආරක්ෂක ආයෝජන වැඩසටහන ජනාධිපතිවරයාගේ ආදරණීය ව්‍යාපෘති කිහිපය අතර තවත් ව්‍යාපෘතියක් විය. වයඹ, උතුරු මැද හා උතුරු යන පළාත්වල ඇති වියළි ප්‍රදේශයන්ට මහවැලි ග‍ඟෙහි ජලය ලබා දීම මඟින් එම ප්‍රදේශ සංවර්ධනය කිරීම මහවැලි ජල ආරක්ෂක ආයෝජන වැඩසටහනෙහි අරමුණ බව කියැවෙයි. ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව විසින් එම ව්‍යාපෘතියට ණය සපයනු ලබයි. පළමු අදියර යටතේ ඉහළ ඇළහැර ඇළ ව්‍යාපෘතිය, වයඹ පළාත් ඇළ ව්‍යාපෘතිය සහ මිණිපේ වම් ඉවුර ඇළ පුනරුත්ථාපන ව්‍යාපෘතිය යන ප්‍රධාන ආයෝජන ව්‍යාපෘති තුන ක්‍රියාත්මක කිරීමට යෝජනා කර තිබුණි.
ණය මුදලෙහි පළමු අදියර ලෙස ඇමෙරිකන් ඩොලර් මිලියන 150ක ණයක් ලබා තිබුණි. දෙවැනි අදියර ලෙස ඇ.ඩො. මිලියන 210ක ණය මුදලක් ලබාගැනීමට ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේන විසින් 2017 දෙසැම්බර් මාසයේදී කැබිනට් අනුමැතිය ලබා තිබුණි.
නැවත මාතෘකාවට පැමිණියහොත් මහවැලි ජල සුරක්ෂිතතා ආයෝජන වැඩසටහනට සමස්තයක් වශයෙන් ඇ.ඩො. මිලියන 675ක පිරිවැයක් දැරීමට නියමිතව ඇත. ඉන් ඇ.ඩො. මිලියන 453ක් ආසියානු සංවර්ධන බැංකුවෙන් ණය මුදල් ලෙස ලබාගැනීමට බලාපොරොත්තු වෙයි. තවත් ණය අදියර ඉදිරියේදී ලබාගැනීමට නියමිතය.
මහවැලි ජල ආරක්ෂක ආයෝජන වැඩසටහනේ 2017 වර්ෂයට අදාල විගණකාධිපති වාර්තාව නිරීක්ෂණය කරද්දී පෙනී යන්නේ ජනාධිපතිවරයාගේ සුරතල් ව්‍යාපෘතියක් වුවද 2017 වර්ෂය තුළ මෙම ව්‍යාපෘතියේ අඩුපාඩු රැසක් තිබෙන බවයි.
විගණකාධිපති වාර්තාව විසින් නිරීක්ෂණය කර ඇත්තේ ඉහතින් කී ආකාරයට ඇ.ඩො. මිලියන 150ක් හෙවත් රුපියල් මිලියන 22 668ක් ණය ලබාගෙන දියත් කළ ව්‍යාපෘතියේ මුල් අදියර පිළිබඳවය. මෙය ආරම්භ කර තිබුණේ 2015 වර්ෂයේදීය. අවසන් කිරීමට නියමිතව තිබුණේ 2019 දෙසැම්බර්ය. ඉහත කී ණය මුදලට අමතරව දේශීය මුදල්ද ව්‍යාපෘතියට යොදවන අතර සමස්ථ වියදම රුපියල් මිලියන 28 713ක් හෙවත් ඇ.ඩො. මිලියන 190 කි.
අඩුපාඩු අතරින් විශේෂ තැන් කිහිපයක් මෙසේය.
මූලික වශයෙන් 2017 වර්ෂය අවසානයේදී අවසන් කරන්නට බලාපොරොත්තු වූ ප්‍රමාණයෙන් අඩකට මඳක් වැඩි ප්‍රමාණයක් පමණක් ඉටු කරන්නට ජනාධිපතිවරයාගේ මහවැලි අමාත්‍යාංශය සමත් වී තිබුණි. ව්‍යාපෘතියෙන් 14%ක් අවසන් කරන්නට බලාපොරොත්තු වී තිබුණද 8%ක් පමණක් අවසන් කර තිබුණි.
වයඹ පළාත් ඇළ ව්‍යාපෘතියේ ක්‍රියාත්මක කිරීමට බලාපොරොත්තු වූ කොන්ත්‍රාත්තු තුනක් අතරින් එකක් පමණක් ප්‍රදානය කර ඇත. එහිද 5%ක් පමණක් වැඩ අවසාන කර තිබුණි.
වෑමැඩිල්ල පසුපස ඇළේ වැඩ කටයුතු මාස 08ක් පමණ අත්හිටුවා තිබී ඇත. මිනිපේ වම් ඉවුරේ වැඩ කටයුතුද මන්දගාමී බව විගණකාධිපති වාර්තාව කියා ඇත. කළු ගඟ – මොරගහකන්ද මාරු ඇළ ව්‍යාපෘතිය සඳහා කොන්ත්‍රාත්තුව කිසිවෙකුට බාර දීමට අසමත් වී තිබුණි.
ගිරිතලේ රක්ෂිත කැලය හරහා කිලෝමීටර් හයක ඇළ මාර්ගයක් ඉදිකිරීමට නියමිතව තිබී ඇත. එසේ වුව 2017 අවසාන වනවිට එය ස්ථාන 03ක පමණක් වැඩ ආරම්භ කර තිබේ. මේ ඇළේ වැඩ කටයුතු මොරග හකන්ද ජලාශ ව්‍යාපෘතිය සමග ද සම්බන්ධ වෙයි. මෙම ඇළේ ඉදිකිරීම් සඳහා ජනාධිපතිවරයා යටතේම ක්‍රියාත්මක වූ මොරගහකන්ද ව්‍යාපෘතියේ අඩුවක් හරස් වී ඇත. එනම්, කොන්කැටිය ජලාශයේ වේල්ලක් නිසි උසින් නොමැති වීමයි. ඒ නිසා එම වේල්ලෙහි උස වැඩි කිරීම සඳහා අතිරේක වැඩ කරන්නට සිදුව ඇති බවත් විගණකාධිපති වාර්තාව සඳහන් කරයි. ඒ අනුව ජනාධිපතිවරයාගේ මොරගහකන්ද ජලාශ ව්‍යාපෘතිය යටතේ තිබී ඇති කොන්කැටිය ජලාශයේ ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු අසාර්ථක බව විගණකාධිපති වාර්තාව පවසයි.
තමන් පරිසර ප්‍රේමියෙකු බව පෙන්වන්නට උත්සාහ කරන්නේ ජනාධිපතිවරයාමය. පරිසරයට අදාළ විෂයන්ද බදාගෙන ඇත්තේ ඒ පරිසර ප්‍රේමය නිසාය. එසේ වුව ඉහළ ඇලහැර ඇළ සංවර්ධන ව්‍යාපෘතියෙන් සිදුවන පරිසර හානි අවම කරගැනීම සඳහා සිදුකර ඇත්තේ සංඥා පුවරු 07ක් ඉදිකිරීම පමණි. ඒ සංඥා පුවරු සඳහා රුපියල් මිලියනයක් වියදම් කරන්නට ජනාධිපතිවරයා පසුබට වී නැත. එසේ වුව නියමිත ප්‍රමිතියට අනුව පරිසර හානිය අවම කිරීමට නම් අක්කර 500ක ගස් සිටුවිය යුතු විය. ඊට අමතරව ඒවා වනාන්තර ලෙස නඩත්තු කළ යුතු විය.
ඇළහැර ව්‍යාපෘතිය එසේ වෙද්දී මිනිපේ ව්‍යාපෘතිය පාරිසරික හානි අවම කිරීම වෙනුවෙන් එක් රුපියලක්වත් වැය කර නොතිබුණි. කොන්දේසිවලට අනුව එම ව්‍යාපෘතිය සිදුකරන කොන්ත්‍රාත්කරුවන් විසින් අක්කර 145ක ගස් සිටුවා වනාන්තරයක් මෙන් නඩත්තු කළ යුතු විය.
ඉහත කී අඩුපාඩුවලට අමතරව මෙම ව්‍යාපෘතියේ ගිණුම්කරණ අඩුපාඩු, නීතිරීති හා රෙගුලාසිවලට අනුකූල නොවීම ආදි අඩුපාඩුද එම වාර්තාවෙන් පෙන්වාදී තිබුණි. ව්‍යාපෘතියට අවශ්‍ය සේවක සංඛ්‍යාවද නොසිටි බව විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුව විසින් පෙන්වා දී තිබුණි.
පරිසර අධිකාරිය
ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේනගේ පරිසර ප්‍රේමය ගැන කියද්දී, මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියද අමතක කළ නොහැකි ආයතනයකි. එම ආයතනයද ජනාධිපති සිරිසේන විසින් ආදරයෙන් තමන් වෙත ඉල්ලාගත් ආයතනයක් විය. ජනාධිපතිවරයාගේ යටතට පත්වෙන්නට පෙර සිටම මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය කිසිදු ප්‍රයෝජනයක් නැති ආයතනයක් වූ බව පැහැදිලිය. ඉලෙක්ට්‍රොනික අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය වැනි අනාගතවාදී මාතෘකා සම්බන්ධයෙන් මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය විසින් ඉටු කළ යුතුම වගකීම් රැසකි. ඒවා ඉටු කිරීම කෙසේ වෙතත් ලංකාවේ සිදුකෙරෙන විවිධ ඉදිකිරීම් ආදි ව්‍යාපෘති සඳහා පරිසර ආරක්ෂක බලපත්‍ර ලබාදීමේ කටයුත්තවත් මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය ඉටු කර නැත. ජනාධිපතිවරයාට පෙර මෙන්ම ජනාධිපතිවරයා යටතේද මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය යනු කිසිවෙකු ගණන් නොගන්නා කොන්දේසි සමග ව්‍යාපෘතිවලට බලපත්‍ර නිකුත් කරන ආයතනයක් පමණක් විය. මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියේ කොන්දේසි වෙනත් ආයතනවලින් ඉටු කිරීම කෙසේ වෙතත්, ජනාධිපතිවරයා යටතේම ක්‍රියාත්මක වූ ව්‍යාපෘතියක් වන මහවැලි ජල ආරක්ෂක ආයෝජන වැඩසටහන යටතේවත් එම කොන්දේසි ඉටු කර නැති බව අපි මොහොතකට පෙර පෙන්වාදුන්නෙමු. බලපත්‍ර නිකුත් කරන ආයතනයකින් එහාට මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය ගෙන යන්නට තරම් දැක්මක් පරිසර අමාත්‍ය, ජනාධිපති සිරිසේනටද නොවීය.
විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ, මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියට අයත් 2017 විගණන වාර්තාවට අනුව මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියේද අඩුපාඩු රැ සක් තිබී ඇත. ගිණුම්කරණ ප්‍රමිති උල්ලංඝනය කළ අවස්ථා රැසක් විය. ගිණුම්වල අඩුපාඩුද රැසක් ඇත. නීති, රෙගුලාසිවලට අනුකූල නොවීම් රැසකි. ප්‍රසම්පාදන ගැටලු රැසකි. සියල්ල මෙහි දැක්විය නොහැකි වුව, විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුවේ වාර්තාවලට අනුව මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය යනු ලංකාවේ වැඩිම ගිණුම්කරණ අඩුපාඩු ප්‍රමාණයක් සහිත ආයතනයකි.
කෙසේ වෙතත් ප්‍රධානම අඩුපාඩුවක් ඇත්තේ කාර්යසාධනය පැත්තේය. මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය විසින් ප්‍රධාන අරමුණු 18ක් ඉටු කළ යුතුය. ඉන් අරමුණු රැසක් ඉටුකිරීමට ජනාධිපතිවරයා යටතේ තිබුණු මේ ආයතනය අසමත් වී ඇත.
ඒ අතරින් ප්‍රධාන වන්නේ ඝන අපද්‍රව්‍ය කළමනාකරණය සම්බන්ධයෙන් ඉහළම වගකීමක් ඇති ආයතනය වන මධ්‍යම පරිසර අධිකාරියට එම කටයුත්ත නිසි ලෙස ඉටු කරගැනීමට නොහැකි වීමයි. පළාත් පාලන ආයතන විසින් කුණු කඳු නිර්මාණය කරන තෙක් කම්මුලේ අත තබාගෙන බලාසිටින ආයතනයක් බවට මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය පත්ව ඇත. කුණු ප්‍රශ්න ඉහළ යද්දී, එයට විසඳුම් සැපයීමේ කිසි වුවමනාවක් පරිසර අමාත්‍යධුරය බදාගෙන සිටින ජනාධිපතිවරයාටද තිබුණායැයි විශ්වාස කළ නොහැක.
පළාත් පාලන ආයතනවලට කසළ අපද්‍රව්‍ය, කසළ හා මල බැහැර කිරීමේදී, තැන්පත් කිරීමේදී එම කටයුත්තට නිර්දේශ නිකුත් කිරීම පරිසර අධිකාරිය සතු වගකීමකි. එමෙන්ම පරිසරයට, ඇළ මාර්ගවලට හානි සිදුවන ලෙස එම අපද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීම් සිදුකිරීම වැළැක්වීම මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය සතු වගකීමකි.
මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය යනු පරිසර ආරක්ෂණ බලපත්‍ර ලබාදීමේදී ඉතාම අකාර්යක්ෂම කාර්යභාරයක් ඉටු කරන ආයතනයකි. ලංකාවේ තිබෙන ශ්‍රීලංගම බස් ඩිපෝ 114ක් අතරින් පරිසර ආරක්ෂණ බලපත්‍ර ලබාගෙන ඇත්තේ ඩිපෝ 14ක් පමණි. බස් ඩිපෝ යනු අපජලය හා තෙල් මිශ්‍ර අපද්‍රව්‍ය විශාල වශයෙන් පරිසරයට එකතු කරන ආයතන ප්‍රභේදයකි.
සියල්ලට වඩා ගැටලු‍ව වන්නේ ඇමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 33 ක ණය ව්‍යාපෘතියක් සම්බන්ධයෙන් කිසිවක් කිරීමට මධ්‍යම පරිසර අධිකාරිය අසමත් වීමය. මෙම ණය මුදල ආර්ථික සංවර්ධන සහයෝගිතා අරමුදලේ කොරියානු ණය ආධාර මත ලැබුණු මුදලකි. එය ඝන අපද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීමේ ව්‍යාපෘතියකි. එම ව්‍යාපෘතිය 2015 ජුනි මාසයේදී අවසන් කිරීමට නියමිතව තිබුණු එකකි. එසේ වුව මේ දක්වා සිදුකර ඇත්තේ ව්‍යාපෘතිය සැලසුම් කිරීම පමණි. ව්‍යාපෘතියේ කාලසීමාව නියමිත දිනට වඩා වසර හයක් කල් දමා තිබුණි. එනම් 2021 දක්වා කල් දමා තිබුණි. විගණන දෙපාර්තමේන්තුව පෙන්වාදෙන්නේ ව්‍යාපෘතිය තවමත් අවසන් නොකළද, ණය ලබාගෙන තිබෙන බවයි. ව්‍යාපෘතිය මේ තරම් ප්‍රමාද වීම නිසා විශාල ණය බරක් දැරීමට ශ්‍රී ලංකාවට සිදුවනු ඇත. විශාල මූල්‍ය අවාසියක් සිදුවිය හැක. ඒ පාඩුව පිළිබඳව පරිසර අමාත්‍ය, ජනාධිපති මෛත්‍රීපාල සිරිසේනට ස්තූතිවන්ත විය යුතුය.
සමස්තයක් ලෙස, ජනාධිපති සිරිසේනට තමන් යටතේ දැනටමත් ඇති ආයතන පිළිබඳව නිසි අවධානය යොමු කළ නොහැකි නම්, තවත් ආයතන ඔහුට පවරාදීම විහිළුවක්ම බව සටහන් කර තැබිය යුතුය.■
■ තරිඳු උඩුවරගෙදර / රේඛා නිලු‍ක්ෂි හේරත්
