ආන්ද්‍රේ ෆෝගාර්
“මගේ අම්මා කවදාවත් තාත්තාට ආදරේ කළේ නෑ. ස්වාමියාට සුවච කීකරු භාර්යාවක් විදියට ඇය, ඔහු ගැන හොයාබැලු‍වත් අම්මාගේ ආදරේ තිබුණේ තාත්තාගේ ළඟ නෙමෙයි. සැමියාට කීකරු, ආදරණීය බිරිඳක් හා මවක් ලෙස කටයුතු කිරීම කොමියුනිස්ට් රාජකාරිය ඇතුළේ ඇයට පැවරී තිබුණා. කොහොමටවත් හංගේරියාවේ ජීවත්වෙන්න කැමැත්තක් වගේම වුවමනාවක් අම්මාට තිබුණේ නෑ. හංගේරියානු කෑමබීමවලට වගේම අඩු තරමේ ඒ භාෂාව කතාකරන්නවත් වැඩි උනන්දුවක් දැක්වුවේ නැහැ. තාත්තාගේ පැත්තෙන් බැලු‍වොත් ඔහුගේ ජීවිතයේ තිබුණු අතිශය දැඩි බැඳීම වුණේ මේ ආදරයයි. තාත්තා – අම්මාව දුටුවේ දෙවියෙකු වගෙයි, ඇයට ඇමතුවේ ඉන්ග්‍රිඞ් බර්ග්මාන් කියලායි.
කොහොම වුණත්, මගේ අම්මාව මෙහෙයවූ පුද්ගලයා හා ඈ අතර තිබූ බැඳීම වගේම මතවාදීමය වශයෙන් පැවති සහසම්බන්ධතාව නිසා තොරතුරු සපයන ඔත්තුකාරියක විදියට අඛණ්ඩව කටයුතු කරන්න ඈ තීරණය කරන්න ඇති. ඒක හරියට ඒජන්තවරයාගේ පැත්තෙන් බැලු‍වොත් රහස් පෙම්වතෙකු ඉන්නවා වගේ කාරණයක්. මේ වගේ අතිශය සංවේදී කාරණා නොදැනෙන්න කරන්නේ කොහොමද කියලා ඒජන්තවරු කියාදෙනවා. මිනිස්සුන්ව භාවාත්මක අන්දමින් කම්පනයට පත්කරලා ඒ හැඟීම් පාවිච්චි කරන හැටි පවා ඔවුන් කියාදෙනවා. අන්ත මෝඩ ඒජන්තවරයෙකුට පවා මෙවැන්නක් සිදුකරන්නට හැකියි.”
මේ සම්මානලාභී නාට්‍ය රචකයෙකු, තිර පිටපත් රචකයෙකු මෙන්ම පරිවර්තකයෙකු ද වන ආන්ද්‍රේ ෆෝගාර් ස්ටැලින්වාදී රහස් ඔත්තුකාරියක වූ සිය මව ගැන මතකය අවදි කරන අන්දමයි. The Acts of My Mother නම් කෘතිය හරහා පළමුවරට සිය මව කවුරුන්දැයි යන්න පැවසූ ආන්ද්‍රේ No Live Files Remain කෘතියෙන් සිය මාපියන්ගේ සැබෑ ජීවිතයේ තොරතුරු ප්‍රබන්ධමය ස්වරූපයෙන් ඉදිරිපත් කරයි. 1952 බුඩාපෙස්ට්හි ඉපද හැදීවැඩුණු ආන්ද්‍රේ ලියූ මේ කෘතිය ඔහුට හුරුපුරුදු හංගේරියානු බසින් ලියැවී ලොව පුරා භාෂාවන් 14කට පරිවර්තනය වුණි.
No Live Files Remain
කෘතිය ලියන්නට ඉඟියක්
ආන්ද්‍රේට No Live Files Remain කෘතිය රචනා කරන්නට මුල්ම ඉඟිය ලැබෙන්නේ බුඩාපෙස්ට්හි රහස්‍ය පොලිස් ලිපිගොනු සංරක්ෂණ අංශයේ පැවති ලියකියවිලි සොයාබලමින් සිටි පර්යේෂකයෙකු වූ මිතුරෙකුගෙනි. හංගේරියාව යන හිසින් යුතු ලිපිගොනු අතර මේ තොරතුරු බහා තිබුණි. ආන්ද්‍රේගේ මව වූ බෘරියා 1985 දී මියයන අතර ඇය කවුරුන්දැයි තොරතුරු අනාවරණය වන්නේ ඉන් පසුවය.
“ප්‍රමුඛ පෙළේ දේශපාලන බලවතුන් විසින් මේ ලිපිගොනුවලින් සමහරක් විනාශ කරදමා තිබුණා, තවත් කොටසක් හොරකම් කරලා, ඒවගේම පුද්ගලයන්ට තර්ජනය කරලා සල්ලි උපයන ආදායම් මාර්ග බවට පත්කරගෙන තිබුණත් ඉන් බොහොමයක් අස්ථානගතවී තිබුණා” ආන්ද්‍රේ පවසයි. අතිශය රහස්‍ය ලිපිගොනු අතර ආන්ද්‍රේගේ නම දුටු ඔහුගේ මිතුරා අවන්හලකදී මුණගැසී සැබෑ තතු පහදයි.
තමන්ට අහන්නට සිදුවන තොරතුරුවලින් කම්පාවට පත්නොවන ඔහු පවසන්නේ, “ජීවිතයේ සිද්ධ වෙන සමහර දේවල් කොයිතරම් බරපතළ ද කියලා දැනෙන්නේ ඒවා අපිටම අත්විඳින්න වුණාමයි. මගේ අම්මාගේ මරණය එවැනි සිද්ධි අතරින් එකක්. කොමියුනිස්ට් රෙජීමය මගේ අම්මාව බුද්ධි අංශයට අනුයුක්ත කර තිබුණු බව දැනගනීමත් එවැනි අහඹු අත්දැකීමක්.”
ආන්ද්‍රේ සිය මාපියන්ගේ ජීවිත ගැන දැනගෙන සිටියේ ද ඉතා අඩුවෙනි. ඔහුගේ පියාගේ පවුලේ පිරිස යුදෙව් සමූලඝාතනයෙන් අසීරුවෙන් දිවිගලවාගත්තවුන්ය. කුඩා අවධියේ සිට තරුණයෙකු ලෙස හැදී වැඩෙන්නට පටන්ගන්නා විටත් නාසි සෙබළු සිය පවුලේ ඥාතීන් ඝාතනය කර ඇති අන්දම ගැන වූ ශෝකදායී කතා ගණනාවක් ඔහු අසා තිබුණි.
ආන්ද්‍රේගේ මව වූ බෘරියාගේ පියා අතිවිශිෂ්ට නවකතාකරුවෙකු මෙන්ම බර්ටෝල්ට් බ්‍රෙෂ්ට්ගේ හා ජෝසෆ් කොන්රඞ්ගේ පරිවර්තකයා ලෙස ද කටයුතු කළ අයෙකි. යුදෙව් විරෝධියෙකු වූ බෘරියා සිය උපන්බිමෙන් නික්මී හංගේරියාවට පැමිණ කොමියුනිස්ට් පාලනයක් යටතේ දිවිගෙවන්නට අදිටන් කරගත්තාය. ‘සීයා ආවාම අපි හැමෝම එයා වටේ වටවෙනවා. සුදු පැහැ කෙස් හා නිල් ඇස් ඇස් තිබුණු ඔහු අයින්ස්ටයින් වගේ’ මතකය අවදිකරන ආන්ද්‍රේ පවසයි.
ඒ ආදරේ ඒකපාර්ශ්වීයයි
මේ ජීවිත ගැන හෙළිකරන තවත් කරුණක් වන්නේ ආන්ද්‍රේ විසින් සොයාගන්නා ලද ලිපි ය. මින් එක් ලිපියක් ඔවුන් මුණගැසුණු පළමු දිනයේදී සිට ඔහුගේ මව හා පියා අතර හුවමාරු වූ ඒවාය, තරුණ විඥානවාදීන් දෙදෙනෙකු අතර හුවමාරු වූ ලිපිය. ඒ වනවිටත් ආන්ද්‍රේ දැනසිටි ඇත්ත මින් හෙළිදරව් වේ. “ඒක මගේ තාත්තාගේ පැත්තෙන් පමණක් තිබුණු ඒකපාර්ශ්වීය ආදරයක්. අම්මා තාත්තාට ආදරේ කළේ නැහැ.” යුද්ධයෙන් පසු හමුවූ බි්‍රතාන්‍ය සොල්දාදුවෙකු සමග සිය මව ආදරයෙන් වෙලීසිටි බවත් ඒ සම්බන්ධය කිසිදිනක අවසන් නොවූ බවත් ආන්ද්‍රේ දැනගන්නේ මෙමඟින්ය.
අනෙක් ලිපි සමූහය ආන්ද්‍රේගේ ආච්චි විසින් වසර 30ක් පුරාවට සතියට එක බැඟින් ටෙල්අවීව් සිට සිය දියණියට එවන ලද ඒවාය. 2007 වසරේදී ආන්ද්‍රේ ලියූ පවුලේ මතක සටහන්වලට ද මෙම ලිපි මාලාව පාදක වුණි. ආන්ද්‍රේගේ ආච්චි හීබ්‍රැ වචනවලින් මෙහි සෑම ලිපියක්ම පෙළක් අවසානයේදී යොදන ලද විරාම වාක්‍ය පිටු 700ක් පුරා සටහන් වී තිබූ මේ කෘතියේ නම ලෙස යෙදුවේය. එය “C’est la vie ” ලෙස පරිවර්තනය විය. නමුත්, ඉන්පසු සිය මව පිළිබඳ ඇත්ත දැනගන්නා ආන්ද්‍රේ පවසන්නේ, ‘මං ලියපු කිසිදෙයක් ඇත්ත නොවෙන බව තේරුම්ගත්තා’ යන්නයි.
“මං හැමදෙයක්ම කියන්න කැමති වුණත්
මට එහෙම කරන්න බැහැ” : බෘරියා
ආන්ද්‍රේ නැති මොහොතක් බලා ඔහුගේ නවාතැන්පොළ පිරිසිදු කරන මුවාවෙන් රහස් පොලිස් නිලධාරීන් ඇතුළට ගෙන්වා ඔවුන්ට අවශ්‍ය තොරතුරු සොයාගැනීමට ද ඔහුගේ මව කටයුතු කර ඇත. නිදහස් චින්තනයෙන් යුතු සිය මිතුරන්ගේ නම්, ගම් ඇතුළු විස්තර පවා සිය ඒජන්තයන්ට දැන්වීමට ඇය කටයුතු කර ඇත්තේ ‘යුදෙව්වාදී කුමන්ත්‍රණ’ බිඳදැමීමට කළ හැකි සෑම උත්සහයක්ම ගනිමිනි.
ආන්ද්‍රේගේ මිතුරෙකු මෙන්ම කවියෙකු, ලේඛකයෙකු ද වූ ග්‍රිගෝරි පෙට්රි ඔහු සමග එක්ව වාසය කළ නවාතැන 1980දී මෙලෙස පරීක්ෂාවට ලක්කිරීමට අවැසි පසුබිම නිර්මාණය කරදී තිබෙන්නේ ඇයයි. මෙකල තහනමට ලක්වූ පුවත්පත් කීපයකම කතුවරයා ලෙස ද පෙට්රි කටයුතු කළේය. මෙම රහස් ලිපිගොනුවේ පාදසටහන් යොදමින් ඇය වැඩිදුරටත් පවසා තිබෙන්නේ සිය දරුවන් දේශපාලන වශයෙන් දරන ආකල්ප ගැන ඇය නොසතුටු බවයි.
මේ පාවාදීමෙන් කෙටි කලක් ගතවූ තැන ඇය මියගියාය. මේ කෘතියේ ඒ ගැන සටහන් කර තිබෙන්නේ ඇය ලබාදුන් තොරතුරුවලට ගෙවීමට සුළු මුදලක් ගෙවීමට අගහිඟවූ විට “අම්මේ, මේ තරම් සුළු මුදලකට අපිට ද්‍රෝහීවෙන්න එපා. එක වචනයක් කියන්න, මං ඒ ඔක්කොම සල්ලි ඔයාට දෙන්නම්” යන්නයි.
“මගේ අම්මාට රහස් තිබුණා කියලා හැමවිටම දැනගෙන හිටියා. ඇය දැඩිව අසනීප වෙලා ඉද්දි මගේ සොහොයුරා ඇගේ ඡායාරූප යොදලා වීඩියෝවක් හැදුවා. ඒක පෙන්නලා ඔහු ඇහුවේ මේ වීඩියෝවල ඉන්න අම්මාගේ අතීතය ගැන කියන්න කියලා.”
ආන්ද්‍රේගේ පියා අධික මානසික පීඩනයත් සමග ජීවත්වූ අතර ඔහුට වයස අවුරුදු 53ක් සපිරුණු 1973 වසරේදී මියගියේය. “අම්මා බොහොම සතුටින් ජීවත්වුණු කෙනෙක්. තාත්තාගේ මරණින් පස්සේ ඇය මුහුණුපෑ ව්‍යාකූලත්වයත් මේ රහස් තොරතුරු සෙවීමේ කාර්යයේ දිගින් දිගටම නියැලී ඉන්නට හේතුවෙන්න ඇති. ඇය බොහොම ලස්සන, ආචාරශීලී කෙනෙකු වුණත් දේශපාලනය ගැන නම් හිතුවේ අතිශය පටු විදියටයි. ස්ටාලින් අතිවිශිෂ්ට පුද්ගලයෙක්, යුදෙව්වාදියෝ හා නාසිවාදියෝ ඝාතකයෝ බව වයස අවුරුදු 14 -16 වෙද්දි ඇගේ ඔළුවට ගිහිං තිබුණා නම් ඒ මොන දේ කළත් ඒ බොරුව අත්නොහැර ජීවත්වෙන්න ඇයට සිද්ධවෙන්න ඇති.”
ආන්ද්‍රෝ තමාගෙන්ම විමසන්නේ, ‘මේ කෘතිය රචනා කළ නිසා මගේ අම්මාට හා අපේ පවුලට ද්‍රෝහී වුණු බව මගේ සහෝදරිය කියනවා. මෙවැනි කෘතියක් රචනා කරන්න තරම් ශක්තියක් ලැබුණේ අම්මා ගැන මගේ හිතේ තියෙන ආදරය හේතුවෙන් නිසා මං ඇයට ස්තුතිවන්ත වෙනවා. අම්මාව විනිශ්චයට බඳුන් කරන්නේ නැති වුණත් ඉතිහාසයේ තියෙන සමහර දේවල් අතිශය නින්දාසහගතයි වගේම වේදනාකාරීයි. ඇය වෙනුවෙන් මං හඬාවැළපෙනවා. රහස් පොලිස් නිලධාරීන්ට ඇය මගේ නම වගේම මිතුරන්ගේ නමත් දුන්නා. කෙනෙක් තව කෙනෙක්ට දැඩිව ආදරය කරනවා නම් මෙවැනි දෙයක් කරන්නේ කොහොමද? නැත්නම් විනිශ්චයකින් කෙනෙක් පැනලා යන්නේ කොහොමද?’ යන්නයි.■
■ වින්ධ්‍යා ගම්ලත්
