ලෝක සාහිත්‍යයෙහි ඔබ හඳුනාගන්නා නව ප්‍රවණතා මොනවාද?
අන් කවර කලෙකටත් වඩා ලෝක සාහිත්‍යය තුළ විවිධ ප්‍රවණතා මතුවෙමින් පවතිනවා. ඒ හැම විශ්ලේෂණය කොට ඉදිරිපත් කිරීම මෙවැනි කෙටි සටහනකින් කරන්න පුළුවන් දෙයක් නෙවෙයි. ඒ කොහොම වුණත් නවකතාව සම්බන්ධයෙන් සලකා බලන විට මායා යථාර්ථවාදී රීතිය ඉතා ප්‍රබල හා විශේෂ ප්‍රවණතාවක් වශයෙන් ලොව පුරා ප්‍රචලිත වී ඇති තත්ත්වයක් දැක ගත හැකියි. එය යුරෝපය පුරා ඉතා ශීඝ්‍ර ලෙස ව්‍යාප්ත වෙමින් පවතින අතර ලතින් ඇමරිකානු රටවල පමණක් නොව ආසියාව තුළද ප්‍රබල රීතියක් සේ ගොඩනැගී ඇති බව පැහැදිලිව දැකගත හැකියි. මෙහි අදහස වන්නේ යථාර්ථවාදී නවකතා ලියැවෙන අතරේ යථාර්ථයත් කල්පිතයත් එක්කොට බිහිකරනු ලබන මායා යථාර්ථවාදී රීතිය වඩා ප්‍රචලිත වී ඇති බවයි. ජපානය එයට හොඳම උදාහරණයක්. ජපාන නවකතාව විවිධ නව ඉසව් ඔස්සේ නිර්මාණය වෙමින් පවතින්නක්. ඒ අනුව පෙරදිග රටවල පවා එහි නිර්මාණාත්මක පක්‍ෂය විවිධාකාරයෙන් යොදාගන්නවා.
අද වන විට කෙටිකතාවෙහි නිර්මාණාත්මක පක්‍ෂය පිළිබඳ දැඩි අවධානයක් යොමුකර තියෙනවා. අද කෙටිකතාව කියන්නේ මුල් කාලීන සම්භාව්‍ය කෙටිකතාවම නෙමෙයි. කෙටිකතාවෙහි මූලික ස්වරූපයද ලෝක සාහිත්‍යය තුළ නිර්මාණාත්මක ලෙස වෙනස්වෙලා තියෙනවා. නූතන ඉන්දියානු කෙටිකතාව පවා අමුතු මාර්ගයකට ගමන් කරනවා. යථාර්ථයත් කල්පිතයත් අතර දෝලනය වන කෙටිකතා අද ලෝකය පුරාම අවධානයට යොමුවෙලා තියෙනවා. කෙටිකතාව තුළ විවිධ අත්හදාබැලීම් කරනු ලබන විශිෂ්ට නිර්මාණකරුවන් රාශියක් අපට හඳුනාගත හැකියි. ඒ නම් වැල ඉතා දිගයි. නමුත් ඒ හැම අතර ඉතාලියේ කැල්විනෝ වගේ ලේඛකයන් ඉතා වැදගත් වෙනවා. 1960 ගණන්වල ලෝක සාහිත්‍යය තුළ කෙටිකතාව සම්බන්ධව උනන්දුවක් තිබුණා. ඊට පස්සේ කාලේදී එය තරමක අඩුවුණා. අද වෙනකොට ඒ සම්බන්ධව විශාල ප්‍රබෝධයක් ඇතිවෙලා තියෙනවා. එයට හේතුව තමයි කෙටිකතාව තුළ කෙටිකතාකරුවන් විසින් කරනු ලබන විවිධ අත්හදා බැලීම්වල සාර්ථකභාවය. ඒ අනුව විවිධත්වයෙන් යුතු කෙටිකතා රාශියක් ලෝක සාහිත්‍යය තුළ ඉතා ජනප්‍රියත්වයට පත්වෙලා තියෙනවා.
නවකතාව හා කෙටිකතාවට සාපේක්‍ෂව කවියට අද ලෝක සාහිත්‍යයෙහි එතරම් ප්‍රබෝධයක් නැහැ. කවිය බොහෝ විට හුදකලා වින්දනයක් සහිත දෙයක් හැටියට තමයි සැලකෙන්නේ. නමුත් අද කවිය ඉතා සංකීර්ණ වෙමින් පවතිනවා. එම සංකීර්ණතාව ඉතා වැදගත්. ඇමරිකානු, එංගලන්ත කවියෝ මේ සංකීර්ණතාව ඉතා නිර්මාණශීලී තලයකට ගෙනැල්ලා තියෙනවා. ජෝන් ඇස්බරි වැනි ඇමරිකානු කවියෙක් තුළ මේ ලක්ෂණය පැහැදිලිව හඳුනාගන්න පුළුවන්. ජෙෆ්රි හිල්ටන් වැනි ඉංග්‍රීසි කවියෙකු තුළ ද එය දැකගන්න පුළුවන්. කවිය බුද්ධිමත් රසිකයන් අතර උනන්දුවක් ඇතිකරලා තියෙනවා. බුද්ධිමත් රසිකයෝ කවි ලෝකය පුරාම රසවිඳිනවා. නවකතාව, කෙටිකතාව වගේම කවිය තුළද විවිධ අත්හදාබැලීම් සිදුවන බව පෙරදිග කවි කලාව තුළ වුණත් දැකගත හැකියි. ඒ අනුව ලෝක සාහිත්‍යය තුළ වර්තමානයේ පැහැදිලිව දැකගත හැකි ප්‍රධාන ලක්ෂණය තමයි නිර්මාණකරුවන්ගේ නිර්මාණාත්මක විධික්‍රම පැහැදිලිවම විවිධ අත්හදාබැලීම් ඔස්සේ ප්‍රසාරණය වෙමින් පවතිනවාය කියන සත්‍යය.
එතකොට සිනමාව?
එහි තත්ත්වයද වෙනස්වෙලා. හොලිවුඞ් සිනමාවට විරුද්ධව ප්‍රතික්‍රියා දක්වමින් ජර්මනිය, එංගලන්තය, ප්‍රංශය, ලතින් ඇමරිකානු රටවල් හා ආසියාතික රටවලින් අද ඉතා උසස් නිර්මාණ බිහිවෙනවා. සිනමාව ගැන කතාකරන කොට ආසියානු සිනමාව ඉතා වැදගත්. ඒ අතර හොංකොං සිනමාවට හිමිවන්නේ සුවිශේෂ ස්ථානයක්. ඒ අතර වොන්ග් කායිවායි චිත්‍රපට අධ්‍යක්‍ෂවරයා විශේෂයි. ඔහුගේAshes of time කියන චිත්‍රපටය සඳහා නව මුහුණුවරක් ලබාදුන්නා. මෙතෙක් කල් ක්‍රියාදාම චිත්‍රපට නිර්මාණය වුණේ හොලිවුඞ් ආකෘතියකට අනුව. නමුත් 70-80 ගණන් වන විට මේ තත්ත්වය වෙනස්වෙලා හොංකොං චිත්‍රපටය ක්‍රියාදාම චිත්‍රපට ආකෘතිය බවට පත්වුණා. හොලිවුඞ්වලින් ඔවුන්ට ආරාධනය කරනවා එහාට ඇවිල්ලා චිත්‍රපට අධ්‍යක්‍ෂණය කරන්න කියලා. ඒ අනුව ක්‍රියාදාම චිත්‍රපටවල හොලිවුඞ් ආධිපත්‍යය බිඳවැටිලා හොංකොං මුලට එනවා. තායිවානයේ ඉතා විශිෂ්ට සිනමාකරුවෝ බිහිවෙලා ඉන්නවා. ඉන්දියානු සිනමාව අද පෙරට ඇවිල්ලා තියෙනවා. ඒ අතර මලයාලම් සිනමාවට විශේෂ තැනක් තියෙනවා. ඒ අනුව ආසියානු කලාපයද සිනමාව තුළ වර්තමානයේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණ පෙන්නුම් කරනවා. ඒ නිර්මාණ ජගත් සිනමා රසිකයන්ගේ අවධානයට නිරන්තරයෙන් යොමුවෙනවා. අපේ රටේ සිනමා නිර්මාණත් පසුගි ය කාලේදී අන්තර්ජාතික සම්මානයට පාත්‍රවුණු අවස්ථා තියෙනවා. ඒ චිත්‍රපට සීමාවෙන්නේ බොහෝ විට චිත්‍රපට උළෙලවලට පමණයි. ඉන් එහාට යන්නේ නැහැ. නමුත් ඒ ජයග්‍රහණ ගැන අප සතුටු විය යුතුයි. මේ ආකාරයට ආසියානු කලාපය අද සාහිත්‍ය ලෝකය තුළ මෙන්ම චිත්‍රපට ලෝකය තුළද පෙරට පැමිණෙමින් තියෙනවා.
එම තත්ත්වය අපේ සාහිත්‍යය හා ගළපා ගන්නේ කෙසේද?
හරුකි මුරකමි වැනි ජපන් ලේඛකයෙක් අද නොබෙල් ත්‍යාගයට පවා නිර්දේශ වෙලා තියෙනවා. එයට අමතරව ආසියානු කලාපයේ බොහෝ සාහිත්‍යකරුවන් ජගත් අවධානයට යොමුවෙලා තියෙනවා. ඒ හැම අතරේ අපේ ලාංකික සාහිත්‍යය කොතැන ස්ථානගත කරනවාද යන්න අප සිතා බැලිය යුතුයි. මූලික වශයෙන් අපේ සාහිත්‍යය පුළුල් ලෙස ලෝක අවධානයට පාත්‍රවෙලා නැහැ. මා කතාකරන්නේ මයිකල් ඔන්ඩච්චි වගේ කෙනෙක් ගැන නෙවෙයි. පොදුවේ අපේ සාහිත්‍යය ගැනයි.
නූතන සාහිත්‍යය පිළිබඳව අවධානය යොමු කරනකොට මට පැහැදිලිව පෙනෙන දෙයක් තමයි, කෙටිකතාව සම්බන්ධයෙන් මීට පෙර තිබුණු තත්ත්වයට වඩා වැඩි ප්‍රබෝධයක් අද ලාංකික නිර්මාණකරුවා මෙන්ම පාඨකයා අතරද ඇතිවී තිබෙනවා කියලා. කෙටිකතාව සම්බන්ධයෙන් විශේෂත්වයක් දක්වන ලේඛකයන් කිහිපදෙනෙක් අපට සිටිනවා. ඔවුන් නිසා පහුගිය දශක කිහිපය තුළ කෙටිකතාව පිළිබඳව විශාල ප්‍රබෝධයක් ඇතිවෙලා තියෙනවා. සමහරු ගතානුගතික සම්ප්‍රදාය ගුරුකොට ගෙන ලියනවා. තවත් සමහරු ආඛ්‍යාන රීතිය පිළිබඳ පර්යේෂණ කරමින් ලියනවා. ඕක ආරම්භ වුණේ 60-70 දශකවල අජිත් තිලකසේන අතින්. ඉන් පස්සේ සයිමන් නවගත්තේගම වැනි අය එය වර්ධනය කළා. අද හොඳ කෙටිකතාකරුවෝ කිහිප දෙනෙක් අපට සිටිනවා. පර්යේෂණකාමී කෙටිකතා අද ලියැවෙනවා. නිර්මාණකරුවන් විවිධ අත්හදාබැලීම් තුළින් කෙටිකතාව පෝෂණය කිරීමට උත්සාහ ගන්නා බවක් පෙනෙන්න තියෙනවා. එය අගය කළ යුතු ලක්ෂණයක්.
නවකතාව පිළිබඳ නොයෙක් ආකාරයට පර්යේෂණ කරන, අත්හදාබැලීම් කරන ලේඛකයන් අපට හමුවෙලා තියෙනවා. ඔවුන්ගේ හැම අත්හදාබැලීමක්ම එක ලෙස සාර්ථකවෙලා නැති වුණත් නවකතා ක්‍ෂේත්‍රය පුළුල් කරන්න ඔවුන් දරන වෙහෙස වැදගත් ලක්ෂණයක් ලෙස හඳුනාගත හැකියි. ප්‍රබන්ධකරණය එකම තැනක තියෙන්න බැහැ. ඒක වර්ධනය වෙන්න ඕනෑ. සමහර නවකතාකරුවන් විවිධ අංශවලින් ආභාසයක් ලබාගන්නා බව පෙනෙනවා. ඒ වගේම සමහරු අනුකරණයට පෙළඹී ඇති බවක්ද පෙනෙන්ට තියෙනවා. අනුකරණය සාර්ථක නැහැ.
කිසියම් ප්‍රතිභාසම්පන්න ලක්ෂණයක් පෙන්නුම් කරන ලේඛකයන්ගේ කෘති සාධාරණ විචාරයකට ලක්කරන්න ඕනෑ. කෘතියක හොඳ වගේම දුර්වලතාද පෙන්වා දෙන්න ඕනෑ. ටෝල්ස්ටෝයිගේ දොස්තෙවුස්කිගේ කෘතිවල වුණත් අඩුපාඩු තියෙනවා. ලෝකයේ ඕනෑම ලේඛකයෙකුට එය පොදුයි. ඒ නිසා අපේ නවකතාව වර්ධනය කරන්න ඕනෑ නම් එය සාධාරණ විනිශ්චයකට භාජනය විය යුතුයි. විචාරය කරනවා කියලා කෘතියක හොඳ විතරක් අනවශ්‍ය විදියට උඩ දමන්න හොඳ නැහැ. පොදුවේ ගත්තාම හොඳ ප්‍රතිභා ශක්තියක් තියෙන ආධුනික ලේඛකයන් කිහිපදෙනෙකු අපට සිටිනවා.
කවියේ තත්ත්වයත් එයමද?
නැහැ. එය ඉතාම බරපතළ තැනක තියෙන්නේ. කවිය ඉතාම දුර්වල තත්ත්වයක තියෙනවා කියලායි මම විශ්වාස කරන්නේ. ඒකට හේතුව කාව්‍ය විචාරය දුර්වල තත්ත්වයක තිබීමයි. අපේ කවියන්ට හරි මග පෙන්වීමක් නැහැ. ඉතා දුර්වල ගණයේ කවි ඉතා උසස් කවි විදියට මවා පෙන්වනවා. කවිය කියන්නේ භාෂාව මූලික කරගත් අපූරු වින්දන ශක්තියක් ලබාදිය හැකි නිර්මාණ විශේෂයක්. එය භාෂාත්මක විධික්‍රමයක්. බසින් කරන හාස්කමක්. ඒ කාර්යය ඉටුවෙන්න නම් පරිකල්පන ශක්තිය කෙරෙහි අවධානය යොමුවිය යුතුයි. දුප්පත්කම ගැන ලියූ පමණින් හොඳ කවියක් බිහිවන්නේ නැහැ. වැදගත් දේ තමයි කාව්‍ය භාෂාවෙන් එය ඉදිරිපත් කිරීම. ඒ අනුව අපේ කවියන් පරිකල්පන ශක්තිය ගැන මෙන්ම භාෂා පරිහරණය ගැනද විශාල සැලකිල්ලක් දැක්විය යුතුයි. ශක්‍යතාවන් හා සීමාවන් පිළිබඳ මනා දැනුමත් අනුක්‍රමයෙන් වර්ධනය කරගත යුතුයි. මෙතැනදී තමයි විචාරකයාගේ වැදගත්කම ඉස්මතු වෙන්නේ. අපේ රටේ විචාරකයන්ගෙන් නොවෙන්නේත් ඒ ටිකමයි.
එයට හේතුව කුමක්ද?
අපට විචාර සංස්කෘතියක් නැහැ. විශ්වවිද්‍යාලවලින් මග පෙන්වීමක් කරාවි කියලා බලාපොරොත්තු වුණත් එහෙම දෙයක් කෙරෙන්නේ නැහැ. නොයෙක් අඩුපාඩු තිබුණත් පේරාදෙණි ගුරුකුලය එහෙම නැත්නම් පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලය ඒ සම්බන්ධව වෙහෙසක් ගත්තා. නමුත් එය එතැනින් ඉදිරියට ගියේ නැහැ. එදා විචාරකයන්ට ලෝක සාහිත්‍යය පිළිබඳ තුලනාත්මක දැනුමක් තිබුණා. අද එහෙම නැහැ. අද විචාර ක්‍ෂේත්‍රය ඝෝෂාකාරයන්ගේ රඟමඬලක් බවට පත්වෙලා. එය පුහු ඝෝෂාවක් මිසක් අර්ථවත් දෙයක් නෙමෙයි. මේ ආකාරයට පුහු ඝෝෂාකාරයන්ට සාහිත්‍යය නතුවුණාම එයින් පාඩුව සිදුවන්නේ නිර්මාණකරුවන්ට හා පාඨකයන්ට. විචාරය කියන්නේ උදාර බුද්ධිමය හා වින්දන කාර්යයක්. ඒ ගෞරවයත් රැකගෙන තමයි එය සිදුවිය යුත්තේ. අද සිදුවෙන්නේ එක්කෝ තමන්ගේ මිත්‍රයෙකුගේ පොතක් අතිශයෝක්තියට නඟලා වර්ණනා කරනවා. නැත්නම් තමන්ට විරුද්ධ අදහස් ඇති අයට ප්‍රහාර එල්ලකරනවා. ඒ දෙකම විචාර කලාවේ වර්ධනයට හේතු වෙන්නේ නැහැ. විචාරකයන් තුළ නිර්ණායකයන් ගණනාවක් තිබිය යුතුයි. නිර්මාණයේ ආරම්භක ස්ථානය, ආකෘතිය පිළිබඳ නවතාව, අපූර්ව වින්දනය, එහි අර්ථවත්භාවය, මනුෂ්‍යත්වය හෝ තමා පිළිබඳ අර්ථකථනය, සමාජයට එහි ඇති අර්ථවත්භාවය, භාෂාව යොදාගෙන ඇති ආකාරය එහිදී වැදගත් වෙනවා. මෙවැනි මූලික කාරණා කිහිපයක් විසින් විචාරකයා මෙහෙයවනු ලබනවා. පූර්ව නිශ්චිත නීතිරීති මාලාවක් ආධානග්‍රාහි ලෙස භාවිත කිරීම විචාරය නෙමෙයි. උසස් විචාරයක් කියන්නේ සාහිත්‍ය කෘතිය සමග කරන සංවාදයක්. එහි අනිවර්යයෙන්ම බුද්ධිමය වටිනාකමක් තිබිය යුතුයි.
එවැනි වටිනාකමක් විචාරයට ලබාදීමට නූතන විචාරකයන් උත්සාහ දරන බවක් පෙනෙන්නට තියෙනවාද?
විචාරය කියන බුද්ධිමය සංවාදය ඉතා උසස් තත්ත්වයක තිබිය යුතුයි. ඒ සඳහා පිළිගත් විචාරකයන්ගේ හා දාර්ශනිකයන්ගෙන් ආභාසය ලබාගන්න පුළුවන් නම් ඉතාමත් හොඳයි. නමුත් ප්‍රශ්නය වෙන්නේ මෙය අවබෝධයකින් යුතුව කෙරෙනවාද කියන එකයි. අද තරුණ විචාරකයන් ලැකාන්, ඩෙරිඩා, ෆුකෝ, ඇතුළු තවත් නම් කිහිපයක් එහාට මෙහාට විසිකරනවා පෙනෙනවා. එසේ කිරීමෙන් වැඩක් නැහැ. අපි බලන්න ඕනෑ ඔවුන් ඒ මූලග්‍රන්ථ කියවලා තියෙනවාද කියලා. ගැඹුරු ලෙස ඒවා අවබෝධ කරගෙන තියෙනවාද කියලා. කනින් කොනින් අහලා පත්තරවලට ලියනවාද කියන එක ගැන අපි අවබෝධයෙන් ඉන්න ඕනෑ. මූලග්‍රන්ථ හදාරනවා නම් එය ඉතා වැදගත්. එයට අප ගරුකරනවා. හැබැයි එය ඉතා ක්‍ෂණිකව ලෙහෙසියෙන් කරන්න පුළුවන් වැඩක් නෙවෙයි. මම මහාචාර්යවරයෙක් වෙලා ඉද්දිත් අවුරුදු 5ක් හවායි විශ්වවිද්‍යාලයේ උපාධි අපේක්‍ෂකයෙක් ලෙස ලියාපදිංචි වෙලා විචාර කලාව හැදෑරුවා. දර්ශනය, විසංවාදය, නව ඉතිහාසවාදය, පශ්චාත් නූතනවාදය වැනි හැම අංශයකටම අදාළ මූලග්‍රන්ථ කියෙව්වා. ඊට පස්සේ හවායි විශ්වවිද්‍යාලේ ආචාර්ය උපාධිය හදාරන විද්‍යාර්ථීන්ට නව විචාර වාද පිළිබඳ දේශන පවත්වන්න මට ආරාධනය කළා. එතැනදී මේ සම්බන්ධ මගේ දැනුම තවත් වැඩි වුණා. ඒ අතර ඔය සමහරු උපුටා දක්වන නූතන විචාරවාදීන් බොහෝ දෙනෙක් ඇසුරු කිරීමට අවස්ථාවක් ලැබුණා. ඒ පදනම මත ඉඳගෙන තමයි මම සිංහලෙන් ඒ පිළිබඳ අදහස් දක්වන්නේ. කනින් කොනින් අහලා නෙවේ. අද බොහෝ විචාරකයන්ට එවැනි අවබෝධයක් නැහැ. නොදන්නා සිංහල පාඨකයන්ට මේක අරුමයක්. දන්න කෙනාට මහ විහිළුවක්. මේ විහිළුව පරම සත්‍යය කියලා තරුණ පිරිස් හිතනවා. එයින් වෙන්නේ ඔවුන් නොමඟ යාමයි.
මේ මූලග්‍රන්ථ ඉතාම ගැඹුරුයි. ඒ නිසා එය කියවීම ලෙහෙසි පහසු නැහැ. ආචාර්යවරයෙකුගේ මග පෙන්වීමක් නැතුව වටහාගන්නත් බැහැ.
ඔබ කොහොමද කියන්නේ ඔවුන් කියවා නැහැ කියලා.
ඔවුන් ලියන කියන දෙයින් එය පැහැදිලි වෙනවා. ලැකාන්ගේ මතයට අනුව මෙන්න මෙහෙම කියනවා කියලා කිව්වාට, අපි දන්නවා එහෙම කියලා නැහැ කියලා. නිවැරදි විවරණය කිරීමට හැකියාව එන්නේ මූලග්‍රන්ථය නිසි ලෙස වටහාගත්තොත් විතරයි. එහෙම නැතුව මූල ග්‍රන්ථය මත පදනම් වෙච්ච දෙවන කෘති හරි, අන්තර්ජාලයේ පළවෙන ලිපියක් කියවලා හරි එය කරන්න බැහැ. දන්නා කෙනා දන්නවා අවබෝධය තියෙන කෙනා කව්ද, නැති කෙනා කව්ද කියලා. එහෙම අවබෝධයක් තියෙන දෙතුන් දෙනෙක් හිටියාට බහුතර විචාරකයන්ට ඔවුන් ප්‍රකාශ කරන දේ සම්බන්ධව කිසිම අවබෝධයක් නැහැ. ඒ නිසා වෙලා තියෙන්නේ ඔවුන්ගේ ව්‍යාජ මතවාදවලට පාඨකයන් මුලාවීමයි.
අද අපේ සිනමා විචාරයටත් වෙලා තියෙන්නේ ඔය ගැටලුවම තමයි. අපේ සිනමා විචාරය සාහිත්‍යමය විවරණයක් පමණයි. චිත්‍රපටයේ මූලික විචාරය වෙන්නේ දෘශ්‍ය රූපයයි. ලෝක සිනමා විචාරය ආරම්භ වෙන්නේ එතැනින්. දෘශ්‍ය රූපය මුල් කොට ගනිමින් චිත්‍රපටයේ අනිකුත් සෑම අංගයක් පිළිබඳවම ඔවුන් කතාකරනවා. නමුත් අපේ එහෙම සාකච්ඡාවක් නැහැ. සිනමා විචාරයේදීත් අපි කරන්නේ වචන හරඹයක් විතරයි.■
සුලෝචන වික්‍රමසිංහ
