දිනෙක මුන්රෝ ගැනද ලිවිය යුතුයැයි මුන්ච් ගැන ලියූ ඉරිදා රැයේදීම මට සිතුණි. ඊළඟ දිනයේදීම මහාචාර්ය අමරකීර්තිගේ අලුත් පොත; “කෙටිකතා කලාව න්‍යායික සහ තුලනාත්මක අධ්‍යයනයක්” කියවීමේ කදිම සමපාත සිදුවීම අත් විඳි නිසාදෝ කෙටිකතා ගැනත්, මුන්රෝ ගැනත්, ලිවීම ඉබේටම ඉක්මන් විය. නූතන කෙටිකතා කලාවට, අද එහි පවත්නා ගැඹුර දායාද කිරීමට දායක වූවන් අතර ඇයට විශේෂ තැනක් හිමිය. කෙටිකතාව ඇගේ පරම මාධ්‍යයයි. දැන් දිවිසැරියේ අසූ හත් වැනි විය ගෙවමින් සිටින ඇලිස් මුන්රෝ නම් ඒ නොබෙල් ත්‍යාගලාභී විශිෂ්ට කැනේඩියානු කෙටිකතාකාරියට ලිවීම යනු හුස්ම ගැනීමකි.
ඇමරිකානු කෙටිකතාකාරිණී, ලොරී මුවර් දැක්වූ උපහැරණය තරම් කෙටිකතා ගැන කතා කරන්නෙකුට පාවිච්චි කළ හැකි හැඳින්වීමක් මම නොදනිමි. ‘කෙටිකතාව ආදර සම්බන්ධතාවක් බවත්, නවකතාව විවාහයක් බවත්’ පැවසූ ඈ, නැවත ‘කෙටිකතාව සේයාරුවකටද, නවකතාව සිනමා පටයකටද’ සමාන කළාය. හොඳයි! මේ හැඳින්වීම් ඔස්සේ කෙටිකතාවක ඇති විශේෂත්වය ගැන ප්‍රබල අදහසක් ඇති කෙරෙන හෙයින් අමුතුවෙන් න්‍යායික විග්‍රහයන් උපුටා කීමට නොපෙළඹෙමි. බ්‍රීතාන්‍ය කෙටිකතාකරුවෙකු වූ නීල් ගයිමන්ගේ ප්‍රකාශයකින් පමණක් තවත් ඉඟි සුඟක් ගෙන මුන්රෝ කරා හනික යමු.
“කෙටිකතා යනු වෙනත් ලෝක තුළට, වෙනත් සිත් වෙතට සහ වෙනත් සිහිනවලට ඇරෙන කුඩා ජනේලයන්ය. එසේම ඒවා ඔබව විශ්වයේ කෙළවරට වුවද ගෙන යන චාරිකාවන් විශේෂයකි. අරුමය වන්නේ කොතරම් දුර ගියත්, නැවත නියම වේලාවට රාත්‍රී කෑම මේසයට පැමිණීමට ඔබට පුළුවන්කම තිබීමයි.”
මුන්රෝගේ කෙටිකතා කෙරෙහි අප බඳවන්නේ ඒවා ආකෘතික පාර්ශවයෙන් දක්වන අපූර්වත්වයටත් වඩා නිර්මාණාත්මක කලාවේ සුවිශේෂ උපක්‍රමයක් වන ‘නොකියා කීම’ නොහොත් හැඟවුම්කරණය විෂයෙහි ලා ඒවායෙන් පළ කෙරෙන චමත්කාරයයි. ඇය කෙටිකතාවලින් කරනුයේ ‘අදහස් කියා පෑමකට වඩා වදන් තුළ ඒවා ඔබ්බාලීමක් බවත්, හැඟීම් ප්‍රදර්ශනය කිරීමකට නොයා ඒවා හෙළි කිරීමකට යොමු වන ශෛලියක් ඇය සතු බවත්’ සාහිත්‍ය විචාරකයෝ පවසති. 1931දී උපන් ඇලිස් මුන්රෝ 1968දී සිය පළමු කෙටිකතා සංග්‍රහය වූ “Dance of Happy Shades” පළ කළාය. ඒ කෘතිය එය එවක කැනඩාවේ ඉහළම සාහිත්‍ය සම්මානය වූ ‘ගවනර් ජෙනරල්’ සම්මානයෙන් පුදනු ලැබිණි. දස වසරකට පසුව “Who Do You Think You Are?” වෙනුවෙන් ඇයට එම සම්මානය නැවත වාරයක් හිමි විය. වසර හතරකටවත් වරක් අලුත් කෙටිකතා කෘතියකින් පාඨකයන් හමුවට පැමිණීම ඇගේ සිරිත විය. 2014දී පළ කළ “Lying Under the Apple Tree: New Selected Stories” කෘතියෙන් පසු ඈ 2016 වසරේදී “Julieta” පළ කළාය. ඇගේ සාහිත්‍ය දිවිය අගයමින් 2009 වසරේදී මෑන් බුකර් ත්‍යාගය පිරිනමන ලදී. සිය විශිෂ්ට ලේඛකත්වයෙන් ලොවක් වසඟ කළ මුන්රෝ නොබෙල් සාහිත්‍ය ත්‍යාගයක් ලද පළමු කැනේඩියානු ජාතිකයා මෙන්ම 13 වැනි කාන්තාවද වූවාය. නවකතාවේ ආධිපත්‍යයට නතුව තිබූ සාහිත්‍ය ක්ෂේත්‍රයට කෙටිකතාවේ වැදගත්කම එන්නත් කළ ඇගේ කෙටිකතා ලොව පුරා භාෂා ගණනාවකට පරිවර්තනය විය. 2013දී ඇයට නොබෙල් ත්‍යාගය පිරිනැමුණේ “අද්‍යතන කෙටිකතා කලාවේ විශේෂඥවරිය” ලෙස හඳුන්වා දෙමිනි.
ඇයගේ ලේඛන ශෛලිය සම කෙරුණේ ඇන්ටන් චෙකොෆ්ගේ කෙටිකතා ක්‍රමෝපායටය. මුන්රෝද චෙකොෆ් මෙන්ම නොවැදගත් සන්දර්භයන් සහ සුළු සිදුවීම් තම කතාවලට පාදක කොට ගත්තාය. ඇයට තිබුණේ හදිසියේ ප්‍රාදූර්භූත වන මොහොතක්, ක්ෂණික බැබළීමක් මගින් කතාවේ මූලික ප්‍රභාව ගොඩ නැගීමට සමත් වන ශෛලියකි. ඇමරිකානු ලේඛිකා චින්තියා ඔසික්, මුන්රෝව හඳුන්වන්නේ “අපේ චෙකොෆ්” ලෙසිනි. ලේඛනයේදී ඇය ලබා දෙනුයේ උපරිමය හෙවත් සිය ජීවිත අත්දැකීම් ඇසුරේ උපදින අවංක හැඟීම් ආවලියයි. ඈ උපහාසයත්, බරපතළ බවත් එකවර ඉදිරිපත් කරන්නීය. ‘ඇගේ කෙටිකතා තුළ නවකතා ලක්ෂණ තිබේය’ යන්න නිතර පළ වන විචාරක අදහසකි. ලේඛක ඇලෙක්ස් කීගන් මේ මතය ගැන විමසූවෙකුට දුන්නේ සරල පිළිතුරකි. “ඉතින් මොකද? මුන්රෝගේ බොහෝ කෙටිකතාවල බොහෝ විශිෂ්ට නවකතාවල තිබෙන තරමේ ජීවිතාවබෝධයක් තැවරී තිබෙනවා තමයි.”
නවකතාව සමග තිබූ දිළිඳු නෑකම නිමා කර කෙටිකතාව වෙනම විශේෂ කලාවක් ලෙස වර්ධනය කිරීමට දායක වූ පුරෝගාමී චරිතයක් ලෙස මුන්රෝ බුහුමන් ලබන්නීය. දුරු දූපතක වෙසෙන අපට එවන් සුවිශේෂී සාහිත්‍ය පෞරුෂයක් හිමි ඇයගේ ජීවිතයෙන් ලබා ගත හැක්කේ කුමක්ද? ඇතැම් විට කෙටිකතා කලාව ගැන ඇගේ අවංක අදහස අපේ අනාගත කතා රචකයන්ට වැදගත් විය හැකිය. සිය “Selected Stories” කෘතියේ පෙරවදනට ඇය එක් කළ අදහසක් ඒ නිසා මෙසේ අග්ගිස්සෙහි ගවසමි.
“කෙටිකතාවක් යනු ඇවිදයාමට ඇති මාවතක් නොවේ. එය බොහෝ දුරට නිවහනක් වැනිය. ඔබ එය තුළට ගොස්, ඔබ කැමති පරිදි ඉදිරිය සහ පසුපස ගැන සිතමින්, කාමර සහ කොරිඩෝවන් එකිනෙක හා බැඳෙන්නේ කෙසේද, නිවහනේ සිට කවුළු තුළින් බලන විට අවට ලෝකය කෙසේ වෙනස්ව පෙනේ ද වැනි දෑ විමසමින් ටික වේලාවක් එහි රැඳී සිටියි. ඔබ නම් වන අමුත්තා; නැත්නම් පාඨකයාත් ඒ වැසුණු අවකාශය, එහි ඇති ඉඩහසර, පියමැනුම් පථ, පටු හැරවුම් හා ගෘහභාණ්ඩ යනාදිය අතර යම් කිසි ආකාරයකින් වෙනසකට ලක් වනු හැකියි. ඔබට ඒ නිවහන තුළට නැවත නැවතත් යන්නට හැකියි. ඒ සැම විටම අවසන් වතාවේ දුටුවාට වඩා වැඩි දෙයක් නිවහන තුළ ඔබ දකිනු ඇත. ඒ නිවහන තනා ඇත්තේ ඔබට සෙවණ දීමට හෝ නවාතැන් දීමට වඩා වෙනස් ගාම්භීර අරමුණක් උදෙසා බවද ඔබට හැඟී යනු ඇත.”
ලක්ශාන්ත අතුකෝරල
