1956 දී පමණ ජපානයේ මිනමාටා විල ආශ්රිතව හඳුනා නොගත් රෝගයක් හටගත්තා. දරුවන්ගේ සිරුරු අඩපණ වීම, අංශභාගය, කෝමා ඇතිවීම වැනි රෝග ලක්ෂණ ඇතිවුණි. පසුව සොයාගත්තේ, මිනමාටා විලට මර්කරි එකතුවීම නිසා මේ රෝගය ඇතිවී තිබෙන බවයි. චිසෝ කෝපරේෂන් නම් සමාගමේ අපජලය 1932 සිට 1968 දක්වා කාලය තුළ මිනමාටා විලට එකතුවීම නිසා මිනමාටාහි වැසියන්ට ඉහත කී රෝගය වැළඳී ඇත. ඉන්පසුව ලෝකයේ විවිධ ප්රදේශවලින් මර්කරි නිසා මෙම රෝගය වැලඳුණු රෝගීන්ව හමුවී ඇති අතර පොදුවේ මෙම රෝගී තත්වය මිනමාටා රෝගය ලෙස හඳුන්වයි.
මිනමාටා තත්ත්වයට අමතරව විද්යුත් අපද්රව්යවලින් පරිසරයට එක්වී, පරිසරයෙන් ශරීරයට එක්වන විද්යුත් ආසනික් එකතුවීමෙන් වැළඳෙන රෝග රැුසකි. දැනට හඳුනාගෙන ඇති අන්දමට සිරුරට බේරියම් එකතුවීමෙන් මස්පිඬු වේදනා, හෘදයට හා අක්මාවට හානි සිදුවීම, දිගු කාලීනව රුධිර පීඩනය වැඩිවීම සිදුවිය හැකිය. කැඞ්මියම් එකතුවීමෙන් වකුගඩු රෝග, උණ, හිසරදය, මස්පිඬු වේදනා, පෙනහළු පිළිකා ඇතිවිය හැකිය. සී.එෆ්.සී. එකතුවීමෙන් සමේ රෝග හා ජාන විකෘති ඇතිවිය හැකිය. ක්රෝමියම් එකතුවීමෙන් ඇසේ සහ සමේ රෝග ඇතිවිය හැකිය. ඊයම් එකතුවීමෙන් වමනය, අතීසාරය, කම්පනය, අධිමූර්ඡුාව හෝ ඇතැම්විට මරණය ඇතිවිය හැකිය. රසදිය එක්වීමෙන් මොළයට හා අක්මාවට හානි සිදුවිය හැකිය. පී.සි.බී. වර්ග එක්වීමෙන් ස්නායු රෝග හා පිළිකා එක්විය හැකිය.
ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය නිසා රෝග වැළඳීමට ඇති අවදානම සහ ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්යවල භයානක බව පිළිබඳව විසිවැනි සියවස මැද භාගය වෙද්දී ලෝකය හඳුනාගෙන තිබුණත් ලංකාවේ ආණ්ඩු විසින් ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය පිළිබඳව හඳුනාගත්තේද 2008 දීය. ඒ 2008 දී මධ්යම පරිසර අධිකාරිය විසින් ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය කළමනාකරණය පිළිබඳ ජාතික ප්රතිපත්තියක් සකස් කිරීම හරහාය. එම ජාතික ප්රතිපත්තියට අමතරව 2008 අංක 1 දරන ජාතික පාරිසරික නියෝගයන්හි 15 නියෝගය නිකුත් කරන ලදි. ඒ අනුව මධ්යම පරිසර අධිකාරිය විසින් සකස් කරන නිශ්චිත නියෝග හා ප්රමිතියට අනුව මිස විද්යුත් අපද්රව්ය ලෙස හඳුනාගත් අපද්රව්ය උත්පාදනය කිරීම, එකතු කිරීම, ප්රවාහනය කිරීම, ගබඩා කිරීම, නිෂ්කර්ෂණය කිරීම, ප්රතිචක්රීකරණය කිරීම හෝ අපද්රව්ය බැහැර කිරීම සඳහා ස්ථානයක් පිහිටුවීම හෝ ස්ථාන සැපයීම සිදු නොකළ යුතු බව දැනුම්දී ඇත. මේ ප්රතිපත්ති සකස් කිරීමට පුරෝගාමීව කටයුතු කළේ එසමයෙහි මධ්යම පරිසර අධිකාරියේ සභාපතිවරයාව සිටි වත්මන් පාර්ලිමේන්තු මන්ත්රී උදය ගම්මන්පිලය. කෙසේ වෙතත් එම ප්රතිපත්තියේ වැඩිදියුණු විය යුතු තැන් බොහෝ තිබුණි.
එසේ 2008 දී හඳුන්වාදුන් ජාතික ප්රතිපත්තිය නීතියක් ලෙස සම්මත කරගැනීම සඳහා එය කෙටුම්පත් කොට මහවැලි හා සංවර්ධන හා පරිසර අමාත්යාංශයට බාරදී තිබුණත් එතැන සිටි අය මේ ප්රතිපත්තියෙහි වැදගත්කම පිළිබඳව දැන සිටියේ නැත. වසර දහයක් ගෙවී ගියත් ඒ කටයුත්ත ලත් තැන ලොප් වී ඇත. ලංකාව ටිකෙන් ටික විද්යුත් අපද්රව්යවල භයානක ප්රතිඵල සඳහා සූදානම් වෙමින් සිටියි.
2017 දෙසැම්බරයේ විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය පිළිබඳව විශේෂ විගණකාධිපති වාර්තාවක් නිකුත් කළේය. ඒ හරහා ලංකාවේ විද්යුත් අපද්රව්ය කළමනාකරණ ප්රතිපත්තියේ අඩුපාඩු පිළිබඳව පෙන්වාදී ඇත. ඒ වාර්තාව මත පදනම් වී 2018 නොවැම්බර් 09 වැනිදා පාර්ලිමේන්තුවේ ගිණුම් කාරක සභාව විසින් ඉලෙක්ට්රොනික් අපද්රව්ය කළමනාකරණය පිළිබඳව මධ්යම පරිසර අධිකාරිය ඇතුළු ආයතන කිහිපයක ප්රධානීන්ව ගෙන්වා ප්රශ්න කිරීමට නියමිතය.
ලංකාව වාර්ෂිකව ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය මෙටි්රක් ටොන් 92,000ක් පමණ ජනනය කරයි. එම අපද්රව්ය අතර ප්රධාන තැනක් ගන්නේ සී.එෆ්.එල්. බල්බ, ජංගම දුරකථන, රූපවාහිනී, බැටරි හා පරිගණක යනාදියයි. ඒ අපද්රව්ය අතරින් බහුතරය අපහරණය කරන්නේ නිසි කළමනාකරණ ක්රමවේදයකින් තොරවය. විගණනය නිරීක්ෂණය කරන අන්දමට 2020 වෙද්දී ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය මෙටි්රක් ටොන් 120,000ක් පමණ නිෂ්පාදනය කරනු ඇත.
විද්යුත් හා විදුලි උපකරණ භාවිතයෙන් පසුව ඒවායේ අපද්රව්ය එකතු කිරීම සම්බන්ධයෙන් නිරීක්ෂණය කිරීමේ වගකීම ඇත්තේ මධ්යම පරිසර අධිකාරියටය. මධ්යම පරිසර අධිකාරිය යටතේ ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය එකතු කරන ආයතන ලංකාවේ ඇතත් මධ්යම පරිසර අධිකාරියේ නීරීක්ෂණයට යටත් නොවී අවිධිමත් ලෙස ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය එකතු කරන ආයතන රැුසක් ලංකාවේ ඇත. ඔවුන්ව කිසිදු ආයතනයකින් නිරීක්ෂණය වෙන්නේ නැත. අපේ නිවෙස්වලට පැමිණ අපද්රව්ය එකතුකරන එවැනි අවිධිමත් අපද්රව්ය එකතු කරන්නන් අත්හරින ලද විද්යුත් උපකරණ අපෙන් මිලට ගෙන, ඒවායේ ඇති යළි පාවිච්චි කළ හැකි කොටස් ගලවා අලෙවි කොට ඉතිරි කොටස් ගිනිතැබීම, බිම් පිරවීම ආදිය සඳහා යොදවයි. පැරණි ඉලෙක්ට්රොනික් අපද්රව්ය ගොඩගසා ඇති වෙළෙඳසැල් කොතෙකුත් දැකිය හැකිය. ඒ සියල්ල පරිසරයට බරපතළ ලෙස අපද්රව්ය එකතු කරමින් සිටියි.
ලෝකයේ බොහෝ රටවල් මේ වෙද්දී ඉලෙක්ට්රොනික නිෂ්පාදනවල අපද්රව්ය සම්බන්ධ වගකීම නිෂ්පාදකයන් සහ බෙදාහරින්නන්ට පවරමින් සිටියි. ඒ වෙනුවෙන් නීති හා රෙගුලාසි සකස් කරමින් සිටියි. ලංකාවේද උදය ගම්මන්පිල සභාපතිවරයා විසින් මධ්යම පරිසර අධිකාරිය යටතේ අබාන්ස්, සිංගර් වැනි ආයතන විසින්ම අපද්රව්ය එකතු කොට අපහරණය කිරීම සඳහා අපනයනය කිරීමේ වැඩසටහනක් ආරම්භ කර තිබුණි. එසේ වුව එය නීති සකස් කිරීමෙන් නිෂ්පාදකයන් හා බෙදාහරින්නන්ගේ වගකීමක් බවට පත්ව තිබුණේ නැත.
ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය අපහරණය පිළිබඳව සාමාන්ය ජනතාව දැනුවත් කිරීම රජය කළ යුතුම කටයුත්තකි. උදාහරණයක් ලෙස සී.එෆ්.එල්. බල්බයක් බිඳුණු විගස ගතයුතු පියවර රැුසක් ඇත. සියලූ දොර ජනෙල් විවෘත කිරීම, වායු සමීකරණ යන්ත්ර ඇතිනම් විනාඩි 15ක් ඉක්මවන තෙක් ක්රියා විරහිත කිරීම, සියලූ අපද්රව්ය ප්ලාස්ටික් බෑගයකට දමා සීල් කිරීම, ඉතිරිවෙන කුඩු වැනි ද්රව්ය ඇලවෙන කඩදාසියක් පාවිච්චි කරමින් ඉවත් කිරීම, තෙත රෙදි කැබැල්ලකින් බිම පිසදමා එය ප්ලාස්ටික් බෑගයට දැමීම වැනි උපදෙස් රැසකි. එම පිරිසිදු කිරීමෙන් පසුව ඇඳසිටි ඇඳුම් වහා ඉවත් කිරීම හා පා ආවරණ තෙත තුවායකින් පිස දමා එම තුවායද සීල් කළ ප්ලාස්ටික් බෑගයට දැමීම සිදුකළ යුතුය. කොසු හෝ වැකුම් ක්ලීනර් වැනි උපකරණ හරහා සී.එෆ්.එල්. බල්බයක අපද්රව්ය ඉවත් නොකළ යුතුය. සී.එෆ්.එල්. බල්බයක් බිඳීගිය පසුව රසදිය වාෂ්පයන් ඇත. මේ තොරතුරු සාමාන්ය ජනතාව අතරට යැවීම අත්යවශ්ය කටයුත්තකි. සී.එෆ්.එල්. බල්බයක අපද්රව්ය පස් යට වැළලීම වැනි ක්රියාකාරකම් අතිශය බරපතළ ප්රතිඵල ඇති කළ හැකිය.
ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය පිළිබඳව සාකච්ඡුාව වඩාත් දීර්ඝ සහ විස්තරාත්මක එකක් විය යුතුය. මේ එම සාකච්ඡාවට ආරම්භක සටහනක් පමණි. දැනට අප අවබෝධ කරගත යුතු බරපතළ කාරණාව වන්නේ ලංකාවේ පුරවැසියන් ඉලෙක්ට්රොනික අපද්රව්ය සම්බන්ධයෙන් බරපතළ අවදානම් තත්වයක සිටින බව පමණි. ලංකාවේ ආණ්ඩුව හෝ පරිසර අමාත්යවරයා වන ජනාධිපතිවරයාද ඒ අවදානමට සූදානම්වීම සඳහා කිසිවක් නොකිරීම බරපතළ තත්ත්වයකි.
