ලංකාවේ විශ්වවිද්‍යාලවල දැනට පවත්නා පර්යේෂණ සංස්කෘතිය ගැන ප‍්‍රසිද්ධ දේශනයක් පැවැත්වීමට පසු ගියදා මට ආරාධනාවක් ලැබිණ. මගේ එම කථාව, අප රටේ විශ්වවිiාලවල ඇති පර්යේෂණ සංස්කෘතියේ දරිද්‍රතාව පිළිබඳ විචාරාත්මක සිතීමක් විය. මා ඉදිරිපත් කළ අදහස් ලංකාවේ විශ්වවිද්‍යාලවල ආයතනික සංස්කෘතියේ සමහර පැති ගැන සිදුකළ අභ්‍යන්තර විවේචනයක ස්වරූපය ගත්තේය.
කරුණු දෙකක් නිසා ඒවා අභ්‍යන්තර ආයතනික විවේචනයක් විය. පළමුවැන්න මා, සේවයෙන් විශ‍්‍රාම ගොස් සිටියද, තවමත් විශ්වවිiාල පද්ධතියේ පරිපාලනය නැතහොත් ආණ්ඩුකරණය සමග සම්බන්ධවී සිටීමයි. දෙවැන්න, මාගේ ප‍්‍රසිද්ධ විවේචනයට බඳුන් වූ තේමා සහ ඒවා පැහැදිලි කිරීමට යොදාගත් නිදසුන් සහ කරුණු විශ්වවිද්‍යාල ඇතුළත සිදුවන, පිට අය සාමාන්‍යයෙන් නොදන්නා, දේවල් වීමයි. එපරිදි, මගේ කථාවෙන් සිදුවූයේ විශ්වවිiාලවල අභ්‍යන්තරයේ සිදුවන සාකච්ඡා. මහජන පරිමණ්ඩලයට ගෙනඒමයි.
මගේ කථාවට සවන් දුන් විශ්වවිද්‍යාල ආචාර්යවරු වැඩි දෙනා, මගේ විවේචනය ප‍්‍රසිද්ධියේ පළකිරීම ගැන සතුටුවූහ. කිහිපදෙනකු ඒ ගැන අසතුටුවූ බවද මට පෙනිණ. මගේ මෙම ලිපියට තේමාව වන්නේ එම දෙවැනි ප‍්‍රතිචාරයයි.
මහජන ආයතන ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරිම පිළිබඳ ගැටලූව, පසුගිය අවුරුදු හතර තුළ ලංකාවේ දේශපාලන කතිකාවේද වැදගත් මාතෘකාවක් විය. ආණ්ඩුකරණය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ පොදු කතිකාවේ උප-කතිකාවක් ලෙස එය තවමත් අප රටේ දේශපාලන විවාදයේ පවතී. අධිකරණය, පොලිසිය, රජයේ අමාත්‍යාංශ හා දෙපාර්තමේන්තු, මෙම ආයතනික ප‍්‍රතිසංස්කරණ න්‍යාය පත‍්‍රයේ ඉහළම සිටි ඒවාය. මේ අතර, දූෂණය පිළිබඳ චෝදනා නිසා ශ‍්‍රී ලංකා ක‍්‍රිකට් ආයතනයද ප‍්‍රතිසංස්කරණයට භාජනය කළ යුතුය යන මතය ජනමාධ්‍යවලින් තදින් ඉදිරිපත් විය. මේ අතර මාධ්‍ය ආයතන ප‍්‍රතිසංස්කරණයට භාජනය විය යුතුයැයිද හඬක් නැගිණ.
ආයතන ප‍්‍රතිසංස්කරණ කතිකාව තුළ දක්නට ලැබුණු ප‍්‍රධාන ලක්‍ෂණයක් හා අඩුපාඩුවක් වූූයේ, ඒවා සටන්පාඨවලට වඩා ගැඹුරට නොගිය ඒවා වීමයි. අධිකරණය සහ පොලිසිය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කිරීම පිළිබඳ සාකච්ඡාව එයට ඇති හොඳම නිදසුන් දෙකකි. මේ දිනවල පොලිස්පතිවරයා සහ ඉහළ පොලිස් නිලධාරීන් සම්බන්ධව මතුවී ඇති පෙර නොවු විරූ ආකාරයේ ගැටලූ දෙස බලන විට පෙනෙන්නේ, පොලිස් සේවය ප‍්‍රතිසංස්කරණය සඳහා 19වැනි ආණ්ඩුක‍්‍රම ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය යටතේ ගනු ලැබූ ක‍්‍රියාමාර්ග, අලූත් ගැටලූවලට තුඩුදී ඇති බවයි. මේ අසාර්ථකත්වයට බොහෝ හේතු තිබෙන්නට ඇත. ඉන් එක හේතුවක් ලෙස මට පෙනෙන්නේ, පොලිස් ප‍්‍රතිසංස්කරණ සඳහා ගනු ලැබූ ක‍්‍රියාමාර්ග, පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුව පිළිබඳව බාහිරව තිබුණු විවේචනය මත පමණක් පදනම් වීමයි. පොලිස් සේවයේ නිරතවී සිටින සහ සිටි සෑම තරාතිරමකම නිලධාරීන් අතර, පොලිස් දෙපාර්තමේන්තුව ගැන තම අත්දැකීම් මත පදනම් වූ ඉතා ප‍්‍රබල විවේචන තිබෙන බවට කිසිදු සැකයක් නැත. එහෙත් ප‍්‍රශ්නය නම්, එම අභ්‍යන්තර විවේචනය ආයතනික ප‍්‍රතිසංස්කරණ අරමුණු කරගත් ප‍්‍රතිපත්ති සකස්කිරීමකට දායක නොවීමයි. ආයතනික අභ්‍යන්තර විවේචන, අභ්‍යන්තරයට පමණක් සීමාවී තිබෙන තාක් කල්, ඒවා මහජන කතිකාව සමග බද්ධ නොවෙන තාක් කල්, ඒවාට කළ හැකි මහජන කාර්යයක්ද නැත.
මේ උභතෝකෝටිකය වඩාත්ම ප‍්‍රබලව මතුවී තිබෙන්නේ ලංකාවේ අධිකරණ ප‍්‍රතිසංස්කරණ සම්බන්ධවය. අලූත් අග‍්‍රවිනිශ්චයකාරවරයකු පත්කිරීම පිළිබඳව පසුගිය සති දෙක තුන ගොඩනැගී තිබුණු අවිනිශ්චිතතාව වෙතින් පෙනුණු එක් බරපතළ කරුණක් නම්, 2015 ජනවාරි මාසයේ සිදුවූ ආණ්ඩු වෙනස සමගම පාහේ ආරම්භ වූ අධිකරන ප‍්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘතිය කොතරම් බිඳීයනසුලූ (fragile) එකක් වී ඇත්ද යන්නයි. අසුවල් විනිසුරුවරයා අග‍්‍ර විනිශ්චයකාරවරයා වුවහොත්, මෙතෙක් සිදුවී ඇති අධිකරණයේ ආයතනික ස්වාධීනත්වයට මොනවා වේද? යන සැකය නීතිඥයන්, දේශපාලනඥයන්, මාධ්‍යවේදීන් මෙන්ම දේශපාලන වශයෙන් සවිඥානක පුරවැසියන් අතරද තිබුණු කසුකුසුවලදී සාකච්ඡුා වූ කාරණයකි. අලූත් අග‍්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා ලෙස සාපේක්‍ෂ වශයෙන් කනිෂ්ඨ විනිශ්චයකාරවරයකු පත්කළේ, තමන් හමුවීමට පැමිණි විනිසුරුවරුන් පිරිසකගේ ඉල්ලීමට ප‍්‍රතිචාර වශයෙන් යැයි ජනාධිපතිතුමාම කළ ප‍්‍රකාශයක් පුවත්පත්වල පළවිය.
අග‍්‍රවිනිශ්චයකාරවරයා පත්කිරීමේ අධිකාරි බලය අවසානයේදී හිමි ජනාධිපතිතුමා හමුවීමට, විනිශ්චයකාරවරුන් පිරිසක් පැමිණීමම, එය ඇත්ත වශයෙන්ම සිදුවූයේ නම්, අධිකරණ ප‍්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ තේමාව අලූත් ගැටලූවක් කරා යොමු කරන්නකි. විධායකය හා අධිකරණය අතර සම්බන්ධය කෙසේ සකස් විය යුතුද යන කරුණ තවමත් පැහැදිලි නැති, අධිකරණය නමැති ආයතනයේ අභ්‍යන්තර මෙන්ම බාහිර විචාරයට ලක්විය යුත්තකි. එහෙත් අධිකරණය ගැන අභ්‍යන්තර හෝ බාහිර හෝ විචාරාත්මක කතිකාවක් නැත. අභ්‍යන්තර කතිකාවක් තිබුණත් එය බාහිරට පැමිණෙන්නේ නැත. විශ්වවිද්‍යාලවල සිදුවන්නේද එයයි. අභ්‍යන්තර විචාරාත්මක කතිකාවකින් පෝෂණය නොලබන ආයතනික ප‍්‍රතිසංස්කරණ බිඳෙනසුලූ ඒවා වීම සිදුවන්නේද ඒ නිසාය.
විශ්වවිiාල ප‍්‍රතිසංස්කරණ පිළිබඳ තේමාවට අප ආපසු යන්නේ නම්, මේ දිනවල ලංකාවේ විශ්වවිද්‍යාල විශාල ආයතනික පරිවර්තනයකට පාත‍්‍ර වෙමින් පවතී. එම පරිවර්තනයේ කර්තෘකයන් ලෝක බැංකුව, කොළඹ තිබෙන ලෝක බැංකු කාර්යාලය, අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය සහ විශ්වවිද්‍යාල ප‍්‍රතිපාදන කොමිෂන් සභාවයි. මෙම පරිවර්තනය වනාහි නව ලිබරල් ආර්ථික, දේශපාලන සහ ආයතනික ‘ප‍්‍රතිසංස්කරණ’වලම කොටසකි. විශ්වවිiාල ‘ප‍්‍රතිසංස්කරණ’ සිදුකරන්නේ සම්පූර්ණයෙන්ම, බාහිරින් සිදුවන ආයතනික විවේචනවලට ප‍්‍රතිචාර වශයෙනි. ඒ විවේචන මතුවී තිබෙන්නේ, ලෝක බැංකුව, ලංකාවේ ආර්ථිකයේ පෞද්ගලික අංශය, විදේශීය ආයෝජකයන්, මහා භාණ්ඩාගාරයේ නිලධාරීන්, දේශපාලනඥයන්, සහ ‘ටැක්ස් පේයර්ස්’ලා හැටියට හඳුන්වන ව්‍යාපාරික පන්තිය වෙතිනි.
බරපතළ ව්‍යුහාත්මක සීමාවන් තුළ දරුණු අර්බුදයකට පාත‍්‍රවී සිටින ලංකාවේ විශ්වවිද්‍යාල ප‍්‍රතිසංස්කරණවලට භාජනය කළ යුතුය. එහෙත් ඒ සඳහා විශ්වවිiාල අභ්‍යන්තරෙයෙන් ප‍්‍රතිසංස්කරණ යෝජනා එකක්වත් ඉදිරිපත් නොවීම, මුළු විශ්වවිද්‍යාල ප‍්‍රජාවම ලජ්ජාවට පත්විය යුතු කරුණකි. මා සිතන ලෙස මෙයට එක් ප‍්‍රධාන හේතුවක් වී තිබෙන්නේ, විශ්වවිiාල පිළිබඳ සාරගර්භ අභ්‍යන්තර ආයතනික විවේචනයක් නොතිබීමයි. දැනට පවතින්නේ මතුපිට සිදුවන අභ්‍යන්තර විවේචනයි. එයද ආචාර්යවරුන් අතළොස්සක් අතර සිදුවන්නකි. එම විචාරය එළියේ සමාජයට ලැබෙන්නේද නැත. අභ්‍යන්තර සහ බාහිර ආයතනික විවේචන අතර එළිපිට සිදුවන සංවාද, විවාද සහ ගැටීම් ඇත්තේ ද නැත. මෙවැනි පසුබිමක් තුළ දැනට ලංකාවේ විශ්වවිiාල පාත‍්‍රවෙමින් පවතින්නේ, බාහිර විවේචන වෙතින් අනුප‍්‍රාණය සහ සම්භවය ලැබූ, ඉහළින් පටවන ආයතනික ප‍්‍රතිසංස්කරණවලටයි. ඒවාද බිඳීයනසුලූ ව්‍යාපෘති වීම වැළැක්විය නොහැකි වනුු ඇත.
