හයිකු සුළි රැලි අතර – දිලිසෙන නම් හතර

කලා ලොවේ වලා වළලු, හිරු මඬුලු, දිය බුබුළු යනාදිය නරඹද්දී, කවි වනපෙතෙහි සෞන්දර්යය තුළ රවුමක් ගසා එන්නැයි සිත නැවත කියයි. එසඳ, විසල් තුරු හිස්, අතු අගිසි, ළිය වදුළු හෝ යටි වියන ද නොව ඉතා පුංචි සුදු මලක්, පිනි බිංදුවක් වැනි දෙයක් සොයාගෙන පැමිණියෙමි.  පුංචි වුවද ඒ මලෙහි ඇත්තේ මහා සෞන්දර්යයකි. පිනි බිඳෙහි ඇත්තේ කැටි වුණු ගංඟාවකි. ඒබ්‍රහම් අල්ගහනෙම් වරෙක සිය ප්‍රියාව අමතා මෙසේ ලියයි. “ඔබ බොහෝ දුරට හයිකුවක් වගෙයි. ටිකක් කියයි, බොහෝ සේ දැනෙයි.” ඉතින් මා ද සැරසෙන්නේ, මඳින් මඳ විඳින්නට, වදන් කිහිපයකින් විසල් අරුතක් විදින හයිකු කවිය ගැන බොහෝ සේ දැනෙන පරිදි ටිකක් කීමටය.

හයිකු (Haiku) කාව්‍ය විධියේ සාරය වනුයේ දෘෂ්‍ය රූප හෝ අදහස් දෙකක් එකට යා කිරීමේ ක්‍රමවේදයකි. සංනිධාන කිරීම (Juxtaposition) ලෙස හඳුන්වන මෙහිදී සිදුවනුයේ අදහස් කැටිය වදනින් කපා මොලොක් කිරීමක් වැනි දෙයකි. දෙවනුව, සාම්ප්‍රදායික හයිකුව 5-7-5 ලෙස පේළි තුනකට බෙදූ මාත්‍රා 17ක කැටියකි.  තුන්වෙනුව, හයිකු කවි නිතරම සෘතු වෙනස නිරූපනය කරයි. කෙසේ වෙතත් නවීන හයිකු කවිය මෙකී ලක්ෂණ එලෙසම අනුදකින්නට නොපෙළඹේ. හයිකුව හදෙහි කම්පනයක් ඇති කරන කවියකට වඩා රස රූප ජනනය කරන මනරම් නිර්මාණයකැයි කිව හැකිය. එහෙත් මානව ජීවිතය හා සමාජය විනිවිද යන ප්‍රඥාවේ බැල්මක් ඒ තුළින් පැමිණ රසික සිත සසල කිරීමට ඉඩ තිබේ.

සාම්ප්‍රදායික හයිකු ඉතිහාසය ජපාන ඉතිහාසයේ, සංස්කෘතියේ, සමාජයේ සහ ස්වභාව ධර්මයේ නිරූපනයකි. හයිකු කවිය දියුණු වින්දන මාධ්‍යයක් ලෙස ප්‍රබල තැනක තැබීමට දායක වූ “ශ්‍රේෂ්ඨ සිව් කට්ටුව” (The Great Four) ලෙස සැලකෙනුයේ, මත්සුඕ බැෂෝ (1644 – 1694), යෝසා බුසෝන් (1716 – 1784) , කබයෂි ඉසා (1763 – 1827) සහ මෙසයෝක ෂීකි (1867 – 1902) ය. හයිකු කාව්‍ය සරැළි ලෝක සාහිත්‍යය වෙත පා කිරීමට තෙරපුම් නැගූ ඔවුන්ගේ නිර්මාණ, හයිකු අහසේ සූර්ය-චන්ද්‍ර-තාරුකා-දේදුනු චමත්කාරයන් සේ දිලිසුම් නගන බව කිව හැකිය.

බැෂෝ යනු ලොවම දන්නා ශ්‍රේෂ්ඨ හයිකු ‘මාස්ටර්’ය. තරුණ වියේ සිටම විශිෂ්ට කවියෙකු ලෙස කීර්තියට පාත්‍ර වූ ඔහු ගුරු වෘත්තියේ ද, විවිධ සමාජ – සාහිත්‍ය කාර්යයන්හි ද නියැලෙන අතර එකල ‘හොක්කු’ (Hokku) ලෙස හැඳින්වුණු හයිකු නිර්මාණ සඳහා ආවේශය ලබා ගත්තේ නිරතුරුව සංචාරය කිරීමෙනි. සරල වස්තූන් හා සිද්ධි පිළිබඳ තමන්ගේ නිරීක්ෂණ ගැඹුරු අරුත් දනවමින් සූර ලෙස සංක්ෂිප්ත බසින් කී බැෂෝ සොබාදමෙන් සියුම් රේඛා රැගෙන වචනවලින් වර්ණ ගැන්වූවෙකි.

සමනලිය                                                                                                                                                                                 

සුවඳ ගන්වයි පියාපත්                                                                                                                                                          

ඕකිඩ් කුසුමේ පාවෙමින්

බැෂෝගේ නිර්මාණ මගෙහිම පිය මැන ගිය බුසෝන්, බැෂෝගේ සුප්‍රකට සංචාර දිනපොත වන “The Narrow Road to the Interior” කෘතිය සිය අත්පොත ලෙස සැලකුවේය. ඉඩෝ (ටෝකියෝ) හි හාජින් නම් හයිකු ගුරුවරයාගෙන් නිර්මාණකරණය උගත් ඔහුද සංචාර ඇසුරෙහි නිර්මාණ කරමින් 1744 දී තමාගේ සංචාර සටහන් පළ කළේය. ඔහු සොබාදහම හා එදිනෙදා ජීවිතය කවි බසින් සමෝධාන කිරීමට උත්සුක වූ බව පෙන්වන හයිකුවක් මෙසේය.

ලීක්ස් මිලට ගෙන                                                                                                                                                              

නිවසට ඇවිද යමි                                                                                                                                                            

නග්න තුරු යටින්

ඉසා බෞද්ධ අනගාරික සිල්වතෙකු වූ ඉසා බැෂෝ සේම විශාල කවි ප්‍රමාණයක් ලියුවේය. ඉසා යන්නෙහි අර්ථය “තේ කෝප්පය” යන්නයි. ඉසාගේ ජීවිතය සෝකයෙන් සහ පාළුවෙන් පිරුණු එකකි. කුඩා කල මවත්, අත්තම්මාත්, මියයාමෙන් පසුව පියාගෙන් උරුම විය යුතු දේපළද ඔහුට අහිමි වෙයි. මේ අත්දැකීම් ගැන ඔහු ලියූ දින සටහන් ඇතුළත් “The Last Days of Issa’s Father” නම් කෘතිය අද පවා ඉතා ජනප්‍රියය. පසු කලෙක ඔහුගේ පුතු සහ දියණියද ළමා වියේදීම මිය යති. අනිත්‍ය වූ ලෝකයෙන් ලද පීඩාව ඔහු කුඩා කවියකට කැටි කරයි.

ලෝකය නම් පිනි බිඳුව                                                                                                                                           

තවමත් පිනි බිඳුවකි                                                                                                                                                       

  ඒ වුණත්… ඒ වුණත්…

“හොක්කු කවි”, “හයිකු” ලෙස නම් කරන ලද්දේ නූතන හයිකු යුගයේ ප්‍රමුඛයා ලෙස සැලකෙන ෂීකි විසිනි. දේශපාලන ක්‍රියාකාරිකයෙකුද වූ ඔහු හයිකු පමණක් නොව ‘ටන්ක’ කවි සහ වෙනත් සාහිත්‍ය නිර්මාණයන් පිළිබඳවද ප්‍රකට වූවෙකි. හයිකු සම්බන්ධ ශාස්ත්‍රීය කෘතීන් සහ අධ්‍යයනයන් රැසක කතුවරයා වූ ෂීකි 34 වැනි වියේදී ක්ෂයරෝගයෙන් මිය යන විට වේදනා නාශකයක් ලෙස මෝෆීන් භාවිතා කිරීමට තදින් ඇබ්බැහි වී සිටි බව කියැවේ. පෙර කී විශිෂ්ටයන්ගේ බොහෝ කවිවල එන සියුම් චිත්ත රූප මවන ස්වභාවයත්, මතු පිට අරුතින් දුරස්ථ පාළු අපැහැදිලි ජිවිතාවබෝධයකට පිවිසීමේ ස්වභාවයත් ෂීකිගේ හයිකුවලින්ද ප්‍රබල ලෙස මතු වෙයි.

උණුවතුර බෝතලය හිස් කරයි ඈ                                                                                                               

 ඉපැරණි උයනක                                                                                                                                                     

  සඳ යටට වී                                                                                                                                                                                                                                                                                           

සියවස් ගණනකට පෙර මිය ගිය, බැෂෝ-බුසෝන්-ඉසා-ෂීකි යන ඉවසිලිවන්ත කවිකාරයන්ගේ සිතිවිලි අද පවා අපට දෙන ආහ්ලාදය ඉමිහිරිය. සොබාදහමේ නිරීක්ෂණ නිර්මාණශීලී භාෂාවකින් පැවසීම සෑම රටකම කවි-කිවිඳියන් දේශ-කලාප වෙනසකින් තොරව සිදු කරන්නකි. සරල සංක්ෂිප්ත හයිකු කවියක ඇති වචන කිහිපය ජීවන සත්තා විවරණයක් ලෙස විඳගැනීම සියුම් මානසික නොවේදැයි සිතන අතර හයිකු කවියෙකු සහ විචාරකයෙකු වූ සන්ටෝකා ටනේඩා ගේ කෘතියක එන සඳහනකින් ලිපිය පියවමි.

“හයිකු යනු විලාපයක්වත්, මොරදීමක්වත්, සුසුම් හෙලීමක් හෝ ඈනුම් ඇරීමක්වත් නොවේ. එය ජීවිතයේ ගැඹුරු සුසුමකි.”

ලක්ශාන්ත අතුකෝරල