කොළඹ නගර සභාවේ 150වැනි සංවත්සරය සැමරීම සඳහා නගර සභාව විසින් වියදම් කර තිබුණු මුදල රුපියල් මිලියන 126කි. එහෙත් කසළ කළමනාකරණය වෙනුවෙන් කොළඹ නගර සභාවට නව වැඩසටහන් සකස් කිරීමේ වුවමනාවක් තිබුණේ නැත. එහෙත් අගය කළ යුතු කාරණාවකි. චම්පික රණවක අමාත්‍යධූරය දරණ මහා නගර හා බස්නාහිර සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය නව වැඩසටහන් සකස් කිරීමට වුවමනාවක් ඇත. ඒ නිසාම කෙරවළපිටියේ කසල බලාගාරයක්, අරුවක්කාලූ‍වේ කසල රඳවනයන් සකස් කිරීම ගැන එම අමාත්‍යාංශයෙන් සැලසුම් සකස් කර තිබුණි. ඊට අමතරව කඩුවෙල ප‍්‍රදේශයේ ගල්කොරි සඳහා සකස් කළ දැවැන්ත වළවල් කසල රඳවන වශයෙන් පාවිච්චි කිරීමටත් සැලසුම් සකස් කර ඇත. මේ වෙද්දී ඒවාට අවශ්‍ය වැඩකටයුතු සිදුකරමින් පවතියි.
එහෙත් ගැටලූ‍ව වන්නේ කසල ප‍්‍රශ්නය විසඳීමේ ආරම්භය කසල එකතු කිරීම වීමය. අප විසින් කරන ලද සොයාබැලීම්වලදී බත්තරමුල්ල ප‍්‍රදේශය වැනි කඩුවෙල නගර සභාවට අයිති ප‍්‍රදේශ, බොරැුල්ල ඇතුළු කොළඹ නගර සභා සීමාවේ ප‍්‍රදේශ, කෝට්ටේ නගර සභාව ඇතුළු ප‍්‍රධාන පළාත් පාලන ආයතන කිහිපයක්ම තවම කුණු එකතු කරන්නේ කුණු බෙදීමකින් තොරවය. ඇතැම් තැන්වල කුණු වෙන වෙනම එකතු කළත් ඒවා බැහැර කරන්නේ එකට බව කුණු එකතු කරන්නන් කියයි. වෙනස් විය යුත්තේ එතැනින්ය. එවැන්නක් සිදුකිරීම කුණු ප‍්‍රශ්නය ගැන උනන්දුවන එකම දේශපාලනඥයායැයි අපට පෙනෙන චම්පික රණවක අමාත්‍යවරයාට තනිව කළ හැක්කක් නොවේ. පළාත් පාලන ආයතනවලින්ද, රජයෙන්ද සමස්ථයක් ලෙස කසළ කළමනාකරණයෙහි අවශ්‍යතාවය අවබෝධ කරගත යුතුය.
මේ වෙද්දී අරුවක්කාලූ‍වල කසල රඳවනයට විරුද්ධව ජනතාව අතරින් විරෝධතා මතුව ඇත. කොළඹ කුණු අපට එපායැයි කීම සුපුරුදු සටන්පාඨයකි. එහෙත් එවැනි සටන්පාඨ ඇතිවෙන්නේ හේතුවක් නැතිව නොවේ. මීතොටමුල්ල ඛේදවාචකය වැනි තවත් ඛේදවාචකයක් දකින්නට කිසිවෙක්ට අවශ්‍ය නැත. මීතොටමුල්ලේ කුණු දමන්නට පටන්ගත්තේද එතැන කුණු කන්දක් හදන බව කියමින් නොවේ. විධිමත් කසල කළමනාකරණ පද්ධතියක් එතැන සකස් කරන බව කියමින්ය. අන්තිමේ එතැන සිදුවූ කසළ කළමනාකරණයක් නැත. කුණු කන්දක් ඉතිරිවිය. චම්පික රණවක අමාත්‍යවරයා හෙට වෙතන් ඇමතිධූරයකට මාරුවිය හැකිය. නැතිනම් විපක්ෂයට යා හැකිය. එතැනින් පසුව කසළ කළමණාකරණ ව්‍යාපෘති නැවති කුණු කඳු ඉතිරිවේදැයි සහතිකයක් නැත. ඒ නිසා කුණු ප‍්‍රශ්නයට විසඳුම් සොයද්දී මුලින්ම යා යුත්තේ කුණු එකතු කරන තැනටය. ඊටත් පෙර යා යුතු තැනක් තිබේ. ඒ මෙතෙක් කුණු කළමනාකරණයේදී රජයේ ප‍්‍රතිපත්ති උල්ලංඝණය කළ අය පිළිබඳව සොයා බැලීමය. දූෂණ පිළිබඳව සොයා බැලීමය. ඒවා සම්බන්ධයෙන් නීතිය ක‍්‍රියාත්මක කිරීමය. කුණු කඳු ගැන වගකිව යුතු අයට දඬුවම් කළ යුතුය. එවැන්නක් නැතිව අනාගතයේදී අරුවක්කාලූ‍වේ, කෙරවළපිටියේ හෝ කඩුවෙල කුණුකඳු ගොඩනැෙඟනු නැතැයි සහතිකයක් ලැබෙන්නේ නැත. ඒ නිසා මේ සටහන මීතොටමුල්ලේ කුණු කන්ද ගැනය. ඒ කුණු කන්ද ඇතිවීම පිළිබඳව වගකිව යුතු අය ගැනය.
බ්ලූමැන්ඩල් සිට මීතොටමුල්ලට
මීතොටමුල්ලට පෙර කුණුකන්ද තිබුණේ බ්ලූමැන්ඩල්වලය. 2009 අපේ‍්‍රල් මාසය දක්වා කොළඹ නගර සභාවේ කසළ බ්ලූමැන්ඩල් ප‍්‍රදේශයට බැහැර කළේය. එහෙත් බ්ලූමැන්ඩල් කුණුකන්දට විරුද්ධව මහජන විරෝධතා දිගින් දිගටම මතුවිය. කුණුකන්ද ගිනිගත්තේය. බ්ලූමැන්ඩල් වෙත කුණු දැමීම ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් තහනම් කළේය.
ඉන්පසුව 2009 අපේ‍්‍රල් 27 දිනයේ ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් තීන්දුවක් ලබා දී තිබුණේ මීතොටමුල්ලේ පොතුවිල් කුඹුර නම් ප‍්‍රදේශයට අක්කර 2 ක භූමි ප‍්‍රමාණයකට වසර දෙකක කාලයක් සඳහා තාවකාලිකව කසළ බැහැර කිරීමටය. නාගරික සංවර්ධන අධිකාරියේ 2009 අපේ‍්‍රල් 08 දිනැති අංක 10 / 02 / 316 දරන ලිපිය මඟින් එම ඉඩමට කුණු බැහැරකිරීමට නිල අවසරය ලබා තිබුණි. මීතොටමුල්ල කොළඹ නගර සීමාවෙන් පිට තැනක් විය. එහෙත් අධිකරණ නියෝගය සමඟ මීතොටමුල්ලට කුණු දැමීමට හැකියාව ලැබුණි. එහෙත් ඒ වසර දෙක තුළ කසළ කළමනාකරණ වැඩසටහනක් සකස් කළ යුතු විය.
එහෙත් 2009 සිට 2017 අපේ‍්‍රල් 14 අලූ‍ත් අවුරුදු දා මිනිසුන්ගේ හිස් මතට කුණු කන්ද කඩාවැටෙන තෙක් වසර අටක් තිස්සේ මීතොටමුල්ලට කුණු ගෙන ආවේය. වසර දෙකට ලැබුණු අවසරය මත වසර 8ක් යනතෙක් කුණු බැහැරකිරීම අඛණ්ඩව සිදුකෙරුණි. අවසානයේදී කුණු කන්ද අක්කර 23ක් දක්වා ව්‍යාප්ත වී තිබුණි. මීටර් 50ක් තරම් උසට කුණු කන්ද නැඟු‍ණි. මීතොටමුල්ලේ ප‍්‍රදේශවාසීන් මෙයට විරුද්ධව 2015 දී ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ මූලික අයිතිවාසිකම් පෙත්සම් දෙකක් ගොනුකර තිබුණි. උද්ඝෝෂණ කෙරුණි. ඒත් ඒවා නොසලකා කුණු දැමීම සිදුකෙරුණි.
අන්තිමේදී මරණ 32ක් ඇතුළු දේපළ හානි රැුසක් මීතොටමුල්ල කුණු කන්ද කඩාවැටීමෙන් සිදුවිය. එතැනින් පසුව 2018 ජනවාරි මාසයේ දෙවතාවක් මීතොටමුල්ල කුණු කන්ද ගිනිගත්තේය. එමඟින්ද විශාල පරිසර හානියක් සිදුව තිබුණි.
කුණු ගිවිසුම්
කුණු එකතුකිරීම ලෙහෙසි පහසු කටයුත්තක් නොවේ. කොළඹ මහා නගර සභා බල ප‍්‍රදේශය වරිපනම් කොට්ඨාශ 47කට වෙන්කර ඇත. එම කොට්ඨාශ 47 හි කසළ කළමනාකරණ කටයුතු නියාමනය කිරීම සඳහා දිසා කාර්යාලය 06ක් පිහිටුවා ඇත. මේවායේ කුණු එකතුකිරීමේ වගකීම පෞද්ගලික සමාගම් දෙකකට බාරදී තිබුණි. එවැනි වගකීමක් බාරදිය යුත්තේ කොන්දේසි සහිතවය. නිසිපරිදි වෙන වෙනම කුණු එකතු කිරීම ඉන් ප‍්‍රධාන වගකීමකි.
එහිදී කොළඹ මහා නගර සභාව සහ අබාන්ස් පෞද්ගලික සමාගම දිසා 03කද, අබාන්ස් එන්වර්මන්ටල්ස් පෞද්ගලික සමාගම දිසා 02 කද, අබාන්ස් සමාගම සහ කෙයාක්ලීන් සමාගම එක්ව එක් දිසාවකද කසළ එකතු කිරීමට අදාළව ක‍්‍රියාකිරීම සඳහා ගිවිසුම් ගතවී ඇත. එක් එක් ප‍්‍රදේශ සඳහා ඇතිකරගත් ගිවිසුම් එක් එක් කාලවල ඇතිකරගෙන ඇති අතර දැනට ඇති ගිවිසුම් 2015- 2016 කාලයේදී ඇතිකරගත් ඒවාය. ඒවා 2018 දෙසැම්බර් – 2020 අතර කාලයේදී කල් ඉකුත් වෙයි. කුණු එකතුකිරීම පහසු ව්‍යාපාරයක් නොවේ. මෙම සමාගම් දෙක සමඟ ඇතිකරගෙන තිබෙන ගිවිසුම්වල වටිනාකමින් එය පැහැදිළි වෙයි. කුණු වලට මූල්‍යමය අගයක් ලැබෙන බව වැටහෙන්නේද එම ගිවිසුම්වල අගය දකිද්දීය. ඉහත කී සම්පූර්ණ කාල සීමා සඳහා මෙම සමාගම් දෙක සමඟ ගිවිසුම්ගතව ඇති මුදලෙහි සමස්ත එකතුව රුපියල් 5,349.373,762 ක් හෙවත් රුපියල් මිලියන 5349 ක් විය.
කෙසේ වෙතත් මේ සමාගම්වලට මිලගණන් කැඳවීමත් කුතුහලය දනවන කාරණයක්ව තිබුණි. මිල ගණන් කැඳවීමේදී මහා නගර සභාවේ මිල ගණන්වලට වඩා 8% ක වැඩිවීමේ සිට 53% දක්වා මිලවැඩිවීම් ටෙන්ටර්කරුවන්ගේ තමන්ගේ මිල ගණන් තුළ ඉදිරිපත් කර තිබුණි. ප‍්‍රසම්පාදන මාර්ගෝපදේශන සංග‍්‍රහයේදී අනුගමනය කළයුතු බව දන්වා තිබෙන ආකාරයට ලංසු විවෘත කිරීමේ කමිටුවක් පත් කර නොතිබුණි. ලංසුකරුවන් හෝ නියෝජිතයන් ඉදිරිපිටදී ලංසු විවෘත කළ බවට සාක්ෂි තිබුණේත් නැත. මිලියන පන්දහසක ගිවිසුම් ඇතිවෙන්නේ ඒ ආකාරයේ විනිවිඳ නොවන බොඳ ආකාරයකිනි. මෙවැනි බොඳ තැන් පිළිබඳව වැඩිදුර සොයාබැලිය යුතුය. ගිවිසුමෙහි සඳහන් වූ ආකාරයට සේවාව සැපයීමටද අබාන්ස් ඇතුළු ආයතන පෙළඹී තිබුණේ නැත. ගිවිසුමෙහි සඳහන් ඇතැම් සේවා ඉටු නොකොට ඉටු කළ සේවාවන් වෙනුවෙන් පමණක් මුදල් ගැනීමට හැකියාවක් අබාන්ස් ආයතනයට තිබී නැත. නගර සභාවද අබාන්ස් ආයතනය ඉටු කළ සේවාවන් වෙනුවෙන් පමණක් මුදල් ගෙවා තිබුණි. නොකළ සේවාවන්ට මුදල් නොගෙවීමේ තීරණය යහපත් එකක් බව බැලූ බැල්මට පෙනෙයි. එහෙත් පොදු සේවාවන් සපයන සමාගමක් යම් සේවාවක් ඉටු නොකරන්නේ නම් කළ යුත්තේ නොකළ කටයුත්ත වෙනුවෙන් මුදල් නොගෙවීම නොවේ. ගිවිසුම් කොන්දේසි කඩකිරීම පිළිබඳව දඩ අයකිරීම හෝ ගිවිසුම අවලංගු කිරීමයි. ගිවිසුම්ගතව සිටින අය යම් සේවාවක් ඉටු නොකළොත් අවසානයේදී ඒ සේවාව නගරවැසියන් වෙත ඉටු වෙන්නේ නැත.
කුණු බැහැර කිරීම
කුණු බැහැරකිරීම රජයකට හිතුමතේ කළ හැක්කක් නොවේ. කුණු බැහැරකිරීම පිළිබඳව පිළිගත්, විධිමත් නීති පද්ධතියක අඩුවක් ඇත. එහෙත් අඩුපාඩු ඇතිව වුව කුණු බැහැරකිරීම පිළිබඳව නීතිරීති ඇත. 2008 ජුලි 30 දිනැති අංක 1560 / 06 දරණ ගැසට් පත‍්‍රය හා බස්නාහිර පළාතේ 2008 අංක 01 දරණ නාගරික ගණ අපද්‍රව්‍ය කළමණාකරණ නීතිවල 03 ෙඡ්දයේ අපද්‍රව්‍ය බැහැරකිරීම පිළිබඳ නීති සඳහන්ව ඇත. ඒවා පිළිබඳව තඹේකට නොතකමින් 2009 – 2017 කාලයේදී මීතොටමුල්ලට කුණු බැහැර කර තිබුණි. බැහැර කරන කුණු වර්ග, ඒවා බෙදා වෙන්කිරීම ආදිය එසේ නොතකා හැර තිබුණි. දැවැන්ත කුණු කන්දක් හැදුණේ ඒ විදියටය.
වාහන කුලියට ගැනීම
කුණු ගෙනයෑමට සහ ඒවා තුනී කිරිමට වාහන කුලියට ගැනීමද පුදුම එළවනසුළු ගණුදෙනු විය. 2010 – 2016 කාලය තුළ මීතොටමුල්ල කුණු කන්දේ කසළ තුනී කිරීම සඳහා වාහන කුලියට ගැනීමට වියදම් කර තිබුණු සම්පූර්ණ මුදල 678, 999, 665 ක් හෙවත් මිලියන 678 ක් විය. ඒ වියදමෙන් කොළඹ නගර සභාවට අදාළ යන්ත‍්‍ර මිලදී ගැනීමේ හැකියාව පවා තිබුණි.
උදාහරණයක් ලෙස 2010 වර්ෂයේදී අවශ්‍ය යන්ත‍්‍ර ප‍්‍රමාණය මිලදී ගැනීමට රුපියල් මිලියන 43 ක් වෙන්කර තිබුණි. එහෙත් වෙන්කළ මුදලින් යන්ත‍්‍ර මිලට ගෙන තිබුණේ නැත. ඒ වසරේදී වාහන කුලී පදනමින් ලබාගැනීමට වියදම් කළ මුදල රුපියල් මිලියන 42 කි.
2016 වර්ෂයේදී වාහන මිලදී ගැනීමට වෙන්කර තිබුණු මුදල රුපියල් මිලියන 264ක් විය. එහෙත් යන්ත‍්‍ර මිලට ගත්තේ නැත. ඒ වසරේදී මිලියන 237ක් පෞද්ගලික සමාගම්වලට පුදදෙමින් වාහන කුලියට ලබාගෙන තිබුණි.
මේ වාහන කුලියට ගත් කාලයේදී යන්ත‍්‍ර කිහිපයක් පමණක් මිලදී ගැනීමට මුදල් වැයකර තිබුණි. එහෙත් අවශ්‍ය ප‍්‍රමාණය මිලදී ගැනීමට වෙනුවට වෙන්කළ මුදලින් සුළු ප‍්‍රතිශතයක් ඒ වෙනුවෙන් වියදම් කොට, වැඩි ප‍්‍රතිශතයක් කුලියට යන්ත‍්‍ර ගැනීම වෙනුවෙන් වියදම් කර තිබුණි. යන්ත‍්‍ර මිලට ගත්තද කුලියට ගත් වාහනවලට වැයකළ මුදල් ප‍්‍රමාණය වේගයෙන් වැඩිවූවා මිස අඩුවී තිබුණේ නැත.
මීට අමතරව යන්ත‍්‍ර ඉක්මනින් කැඞී බිඳී යන නිසායැයි කියමින් ට‍්‍රක් රථ හයක් කුලියට ලබාගැනීමට රෙගුලාසි කඩ කරමින් කටයුතු කර ඇති ආකාරය 2016 විශේෂ විගණකාධිපති වාර්තාවක විස්තරාත්මකව සඳහන් වෙයි.
2014 වර්ෂයේදී ප්ලාස්ටික් සහ පොලිතීනන් ප‍්‍රතිචක‍්‍රීයකරණය සඳහා ව්‍යාපෘති යෝජනා ඉදිරිපත් කර තිබුණි. ඉඩමක් මිලදී ගන්නට රුපියල් මිලියන 100ක් වෙන්කර තිබුණි. ඒ ව්‍යාපෘති කෙරුණේ නැත. මීතොටමුල්ලේ මහා කුණුකන්දක කුණු ගොඩගසනු ලැබීය.
මේ සියල්ල අවසානයේදී මීතොටමුල්ල මිනිස් හිස් මතට කඩාවැටුණි. එහි ඛේදවාචකය අපි හොඳින් දන්නෙමු. එහෙත් විනාශ වූ ජීවිතවලට තවමත් කිසිවෙක් වගකියන්නේ නැත.
ඒ අතර නගර සභාවට කුණු දමන්නට තැනක් සෙවීම අවශ්‍ය විය. කෙළවරපිටියේ තිබුණු ශ‍්‍රී ලංකා ඉඩම් ගොඩකිරීමේ සහ සංවර්ධනය කිරීමේ සංස්ථාව සතු ඉඩමකට කුණු දැමීම පටන්ගෙන තිබුණි. මීතොටමුල්ලෙන් කසළ කළමනාකරණයෙහි පාඩම කොළඹ නගර සභාව ඉගෙනගෙන තිබුණේ නැත. කෙරවළපිටියටත් කුණු දැම්මේ බෙදීමක් නැතිවමය. 2017 ජුනි මාසයේදී එම කෙරවළපිටියේ ස්ථානීය පරීක්ෂණයක් සිදුකළ විගණකාධිපති දෙපාර්තමේන්තුව වාර්තා කර තිබුණේ එතැනටද කුණු වර්ග වෙන් කිරීමකින් තොරව එක් කරන බවයි. එතැනට කුණු එක් කරන්නේද රෙගුලාසි කඩමින් අවිධිමත්ව බවයි. කෙසේ වෙතත් මේ අවිධිමත් කුණු දැමීම් පාලනය කරන්නට බස්නාහිර හා මහානගර සංවර්ධන අමාත්‍යාංශය උත්සාහ ගන්නා බව කිව යුතුය. එහෙත් කුණු ප‍්‍රශ්නය විසඳීම එක් අමාත්‍යාංශ්‍යකට තනිව කළ හැක්කක් නොවේ.
කුණු ප‍්‍රශ්නය ගැන වැඩි විස්තර ඉදිරියේදී කතා කිරීමට බලාපොරොත්තු වන්නෙමු. රජය මුලින් කළ යුත්තේ මීට පෙර කුණු බැහැරකිරීමේදී දූෂිත ක‍්‍රියාවල යෙදුණු නිලධාරීන් සහ දේශපාලනඥයන් ගැන සොයා ඔවුන්ට දඬුවම් කිරීමය. එසේ වුවහොත් ඉදිරියේදී නීතිය කඩ නොකිරීම ගැන සහතිකයක් ලැබෙනු ඇත. එවැනි පියවර ගැනීමෙන් පසුව කොළඹ කුණු තමන්ගේ ගමට එනවාට ජනතාව විරුද්ධ නොවනු ඇත.
