මානව සමාජයේ විමුක්තිය සාධනයෙහිලා භාවිත කළහැකි විශිෂ්ට දැනුම් පද්ධතියක් බුදුදහම සතුවෙයි. සමාජීය-ඓතිහාසික ප‍්‍රවේශයකින් බුදුදහම අධ්‍යනය කළ විද්වතෙකු වු නලින් ස්වාරිස් අපගේ මෙම මතය සමඟ එකඟ වෙයි. ස්වාරිස්ට අනුව බුදුදහම නැත්නම් ‘බුදුන්ගේ මඟ’ යනු සාරාත්මකව පාරලෞකික හෝ ආධ්‍යාත්මික විමුක්තිය පිළිබඳව පමණක් වූවක් නොවෙයි. ගතානුගතික සමාජීය අදහස් හා සාරධර්මවලට එරෙහිව ගමන් කරන හා එ්වා අභියෝගයට ලක්කළ හැකි විප්ලවීය හරයක් බුදුදහම තුළ පවතී. පුද්ගල ප‍්‍රපඤ්චය වූ කලි ‘මානව ආශාවන්ගේ ප‍්‍රබන්ධයකි’ යන ප‍්‍රත්‍යක්ෂතාවෙන් යුක්තව බුදුන් විසින් ‘මෛත‍්‍රීය සහ පරහිතකාමීත්වයෙන්’ යුතු ප‍්‍රජාවක් ගොඩනැගි ණ. සංඝ යනු එම ප‍්‍රජාවේ කේන්ද්‍රීය පාත‍්‍රවර්ගයාය. පුද්ගලවාදය යනු මානව සංතුෂ්ටියට බාධා කරන මූලිකම මූලධර්මයයි. මානව සමාජය තුළ පුද්ගල බහුවිධතාව හටගන්නේම සෑම පුද්ගලයෙකුම සතුවන පෘථග්ජන ස්වභාවය කරණකොට ගෙනය. පුද්ගලයා දැඩි වශයෙන් සිය පෘථග්ජන ස්වභාවයේ ගැලීම තුළ සමස්ත සමාජය ම පුද්ගලවාදය පිළිබඳ සාමූහික මුලාවක නිමග්න වෙයි. එහෙත්, කේන්ද්‍රීය වශයෙන් බුදුදහම මෙම පුද්ගලවාදයට නැත්නම් පෘථග්ජන ස්වභාවයට එරෙහි දර්ශනයකි.
ස්වාරිස් දක්වන ලෙසට පුද්ගල චරිත ස්වභාවය සතු ප‍්‍රබන්ධිතමය ස්වභාවය පිළිබඳ බුදුන් සතු අන්තර් ඥානය යනු මායාකාරී අත්දැකීමක් ආශ‍්‍රයෙන් ජනනය වූවක් නොවෙයි. පොදු මිනිසා තුළ වන පෘථග්ජනභාවය යනු සමාජීයව හා ඓතිහාසිකව ගොඩනැෙඟන සවිඥානකත්වයකි. සමස්තයක් වශයෙන් සමාජය තුළ පවතින පොදු සවිඥානකත්වය නැතිනම් සියලූ පුද්ගල සවිඥානකත්වයන්ගේ ඓක්‍යය යනු පුද්ගලයා යනු එකිනෙකාගෙන් වෙනස් ප‍්‍රපඤ්චයක් බවයි. ප‍්‍රධාන ධාරාවේ බුදුදහම මෙම පුද්ගල ස්වභාවය තුළ පවතින අසමානතාව හා එහි පාර-ඓතිහාසික මූලය හඳුනාගනී. එබැවින්ම බුදුදහම අනුදක්නා මාර්ගය තුළ පුද්ගලවාදය පිළිබඳව පවතිනුයේ අතිශය සදාචාරාත්මක කියවීමකි. එනම් පුද්ගලවාදය යනු විමුක්තියට බාධා කරන නැත්නම් මානව සංතුෂ්ටිය වළකන හා සමාජීය සංතුෂ්ටියට එරෙහිවන තත්වයක් යන්නයි. මානවයා ඓතිහාසිකව සිය පැවැත්ම නිර්මාණය කරන බැවින් සිය පැවැත්ම වෙනස් කිරීමේ ඓතිහාසික කාර්යභාරයද මානවයාම සතුවෙයි. බුදුදහම මේ අනුව කිසිවිටෙකත් පුද්ගලවාදය මූලික කරගත් සමාජීය න්‍යායක් සහ ඉතිහාසයක් සහිත මමංකාරීය සවිංඥානකත්වය හා ආශාවන් අනුමත නොකරයි.
බුදුදහම පිළිබඳ ගැඹුරු දාර්ශනික කියවීමක් අද වනවිට අපට අවශ්‍ය වී තිබේ. ස්වාරිස් වැනි බුද්ධිමතුන්ගේ කෘති එ් සඳහා විශාල පිටිවහලක් සපයයි. ලාංකේය සමාජය ඓතිහාසිකව සංඝ සමාජය හා බැඳී ගමන් කොට ඇත. සිංහල-බෞද්ධ සමාජීය හා දේශපාලනික හෙජමොනිය වශයෙන් ඉතාමත් ඌනිතවාදී ලෙස අප විසින් වටහා ගැනෙන බුදුදහම හා මෙරට සමාජීය-දේශපාලන ව්‍යුහය අතර වන සබැඳියාව විධිමත්ව හා විශ්ලේෂණාත්මකව වටහා ගැනීම මෙරට සංඝ සංස්ථාවට සේම බුද්ධිමය පාර්ශ්වයන්ටද පොදුවේ එකසේ වැදගත් වෙයි. එක් අතකින් සංඝ සංස්ථාව යනු මෙරට වඩාත් ම දේශපාලනිකව සක‍්‍රිය කොට්ඨාසයකි. එම දේශපාලනය ගමන් කරන්නේ සමාජීය මමංකාරය පිළිබඳ සවිඥානකත්වය තුනීකිරීමට ද නැතිනම් එය තවදුරටත් වර්ධනය කිරීමට ද යන කාරණය සරල පිළිතුරු සහිත දෙයක් නොවෙයි. සමාජීය සවිඥානකත්වය පිළිබඳ බහුවිධ ප‍්‍රක්ෂේපණයන් නිරන්තරයෙන් තරඟකාරීවන සංදර්භයක් තුළ බෞද්ධ සංඝ සංස්ථාව නිරන්තරයෙන්ම බුදුන් විසින් අනුදත් මාර්ගය පිළිබඳ උභතෝකෝටිකයකින් පසුවෙයි. එබැවින් සමාජීය-බෞද්ධ ගොඩනැංවීම්වල සාරය අද වන විට අතිශය පශ්චාත්-බෞද්ධ නැතිනම් ලෞකික-පෘථග්ජන-පුද්ගල කේන්ද්‍රීය සාරසංග‍්‍රහවාදයක් බවට පෙරලී ඇත. බෞද්ධ දර්ශනය කිසිවිටෙකත් සබුද්ධික බටහිර දර්ශනය අනුව ගමන් කරන, ලෝකය විෂය හා වස්තුව වශයෙන් ඛණ්ඩනය කොට එ්කාන්තමය වශයෙන් දක්වන්නක් නොවෙයි. එබැවින්ම එය විවිධ පුද්ගල ස්වභාවයන් හා විවිධ හැඟවුම්කාරකයන් පිළිබඳව විශ්වාස කරයි. එහෙත්, සබුද්ධිකවාදය හා බුදුන් විසින් අනුදත් ක‍්‍රමවේදීමය භාවිතාව අතර විශාල පරතරයක් පවතී. කෙසේ වෙතත් වත්මන් බෞද්ධ සංඝ-සිංහල-දේශපාලනික හෙජමොනිය යනුම දාර්ශනික වශයෙන් හා හරයාත්මක වශයෙන් බුදුන් වදාළ වීප්ලවීය මඟට ප‍්‍රතිඅර්ථකථනයක් හා භාවිතාවක් නිර්මාණය කරගත් තත්වයකි. අද යුගයේ බෞද්ධ දර්ශනය හා එ් තුළ වන විමුක්තිකාමී විභවය විශ්වාස කරන ක‍්‍රියාකාරීන් මුහුණදෙන ප‍්‍රධානතම අභියෝගය වන්නේ පවත්නා බෞද්ධ සංස්කෘතික කතිකාව තුළට ඇතුළු වී ඒ තුළ තමන්ගේ ආස්ථානය සලකුණු කිරීමට එරෙහිව එල්ලවන දැවැන්ත යුදකාමී, සංඝ හා බෞද්ධ-ගිහි-දේශපාලනික සමාජීය ප‍්‍රහාරයයි. එබැවින් බෞද්ධ හෝ බුද්ධ හෝ එය ආශ‍්‍රිත කිසිම සංඥා පද්ධතියක් සමඟ ගනුදෙනු කරන විචාරීය දර්ශනයකට, කලාවකට, දේශපාලනයකට හෝ ජීවන පැවැත්මකට අවසර නොලැබෙන අතිශය පෘථග්ජනමය සංදර්භයක් නිර්මාණය වී ඇත. මෙම තත්වය, ඓතිහාසිකව මෙරට බෞද්ධ-සිංහල සමාජය සමඟ දේශපාලන පංතිය දැක්වු සබඳතාවෙහි අතිශය තීරණාත්මක තත්වයකි. අද වන විට රාජ්‍යය හා සංඝ යනු දෙකක් නොව එකක් බවට යෝජනාවෙමින් පවතී. එබැවින්, ප‍්‍රධාන ධාරාවේ සියලූ දක්‍ෂිිණාංශික හා වාමාංශික පක්‍ෂ හා සංධානවල කේන්ද්‍රීය පිළිවෙත් තුළ අතිශය තීරණාත්මක වෙනස්කම් සලකුණු කිරීමට එම දේශපාලන පාත‍්‍රකරුවන් අසමත්වී තිබෙන අතර ඔවුහු පවතින හෙජමොනික නැඹුරුතාවට අනුකූලව කටයුතු කරති. සමස්තයක් වශයෙන්, සමාජීයව පවතින සවිඥානකත්වය ඉතා ඉහළ අන්දමකින් පෘථග්ජනමය ස්වභාවයක් ප‍්‍රදර්ශනය කරන හෙයින්, නිදහස විමුක්තිය පිළිබඳ අලූත් භාෂාවක් දේශපාලනයට එන්නත් කිරීම අතිශය අභියෝගාත්මක වී තිබේ. ගතානුගතික දේශපාලන පංතියේ හා සාම්ප‍්‍රදායික සංඝ සමාජයේ ඓතිහාසික හවුල විසින් නිෂ්පාදනය වී ඇති වත්මන් සමාජීය දේශපාලන බලහවුල අර්බුදයට ලක්වන අවස්ථාවන් පවතී නම් එ්වා එක්කෝ ජාත්‍යන්තර ආර්ථිකමය අර්බුදයක බලපෑමෙන් ඇතිවන තත්වයන් හෝ සමස්ත සමාජීය සවිඥානකත්වය පෘථග්ජන සවිඥානකත්වයට එරෙහිව කැරලි ගසන තත්වයක් තුළින් නිර්මාණය විය යුතුය.
ලිබරල් හා ගතානුගතික මාක්ස්වාදී දෘෂ්ටීන් සියල්ලක්ම පවත්නා සමාජීය-පෘථග්ජන ස්වභාවයට සාර්ථක තර්ජනයක් එල්ලකිරීමට අසමත්ය. එ් අතර, බෞද්ධ සංකේත, සංස්ථා, ආයතන, ව්‍යුහයන් තුළ සිය ආධිපත්‍යය පතුරවන අතිශය ජාතිවාදී, කුලවාදී හා මානව විරෝධී පැවැත්මක් බලයේ සිටින පංතීන්ගෙන් නිබඳ අනුග‍්‍රහය ලබයි. මෙම තත්වයන් තුළ මෙරට සමාජ විමුක්ති අරගලයක් දියත් කිරීමට නම් බුදුදහම පිළිබඳ ප‍්‍රමුඛ විසංයෝජනීය දාර්ශනික කියවීම් මාලාවක් නිර්මාණය කොට එ්වා ඉතා ගැඹුරින් සමාජගත කිරීමේ වගකීම බුද්ධිමය කොටස් වෙත පැවරී තිබේ. එක් අතකින් අතීත බෞද්ධ භික්ෂුව අධිරාජ්‍ය විරෝධී සටන්වල ප‍්‍රමුඛත්වයේ සිටි යුගයක් පැවැති බෞද්ධ සමාජ සවිඥානයක් සහිත තත්වය තුළ, වත්මන් භික්ෂුව පාරිභෝජනවාදී, ලෞකිකවාදී, බලකාමී, වර්ගවාදී මානව විරෝධී පැවැත්මක් තුළට දිගින් දිගටම අතිශය තීරණාත්මක ලෙස කඳවුරු ගතවීම බුදුන්ගේ මඟ අනුදක්නා චින්තනයට මරු පහරක් වී තිබේ.
අතුලසිරි සමරකෝන්
