නව ලාංකික වාස්තු විද්‍යා ගමන් මගේ මුල් පුරුක මිනෙට් ද සිල්වා

සුමුදු අතුකෝරල

‘හැම උදෑසනකම ඇයගේ කන පිටුපස නැවුම් පිච්ච මලක් රඳවාගෙන මිනෙට් ඇවිදගෙන ආවා. එයාගේ අලූත් සිල්ක් සාරියේ පොට එයාගේ උරහිස ළඟින් ලිස්සලා වැටුණා. ඊට පස්සේ අපි එහා පැත්තේ තිබුණ එක පැත්තකින් නුවර නිම්නයටත් අනිත් පැත්තෙන් කැලේ වැවිලා තිබුණ කන්දටත් මුහුණලා තිබුණ කන්තෝරු කාමරයට ඇවිද්දා. ඊට පහළින් වාහනවල නළා හඬත්, පන්සල්වල ගණ්ටාර හඬත් යන්තමට ඇහුණේ, තෙත පොළොවේ සහ වියළෙන කොළවල සුවඳත් එක්ක. ඊටත් වඩා, පිරිසිදු පිච්චමල් සහ සුදු අරලිය මල් සුවඳ ජනේලෙන් ගලාගෙන ආවා.
අපි දෙන්නා නියමිතව තිබුණ වැඩ කරගෙන ගියා. මම, ල කබුසියර් විසින් ඉතාම අලංකාර විදියට මිනෙට්ට එවලා තිබුණ පෙම් හසුන් කියෙව්වා. කාර්යාලයේ ප‍්‍රධාන දොරට මම ගොඩක් කැමති වුණා. ඒක BRIDGE ON THE RIVER KWAI චිත‍්‍රපටියේ ජපන් හමුදා නිලධාරියාගේ දොර. ඒක මිනෙට්ට දීලා තිබුණේ. ඒ චිත‍්‍රපටය අධ්‍යක්‍ෂණය කළ ඬේවිඞ් ලීන්.’
මේ උල්රික් ප්ලෙස්නර් තමන්ගේ IN SITU කියන ස්වයංචරිතාපදානයේ මිනෙට් ද සිල්වා ගැන ලියලා තියෙන පරිච්ෙඡ්දයේ එක කොටසකි.
මිනෙට් ද සිල්වා ලංකාව තුළ එතරම් කතාබහට ලක්වුණු කාන්තාවක් නොවේ. ලාංකීය වාස්තු විදයාවේ අවසන් ශතවර්ෂය ජෙෆ්රි බාවාගේ දැවැන්ත සෙවණැල්ලෙන් වැසී ගොස් ඇති අතර, ඒ මෑත ඉතිහාසය තුළ මිනෙට් ද සිල්වා, වැලන්ටයින් ගුණසේකර වැනි තවත් දක්ෂ වාස්තු විදයාඥයන්ගේ නම් යටි වියන තුළ සැගව ගොස් ඇත. මිනෙට් ද සිල්වා යනු මුළු දකුණු ආසියාවෙන්ම වෘත්තීය වාස්තු විදයාඥවරියක ලෙස සුදුසුකම් ලැබූ පළමු කාන්තාවයි.
1918 වර්ෂයේ මහනුවරදී උපත ලද මිනෙට් එවකට කාන්තාවන්ට සුදුසු වෘත්තියක් ලෙස නොසලකන ලද වාස්තු විදයාව තම වෘත්තිය ලෙස හදාරන්නට උනන්දු වූයේ ඇය තුළ කුඩා කල සිට තිබුණ නිර්මාණශීලී හැකියාවත්, කලා, සංස්කෘතික සහ සමාජ යන විෂයන් ගැන තිබුණු දැඩි ආසාවත් නිසාවෙනි. ඉන්දියාවේදී සහ එංගලන්තයේදී තම අධ්‍යාපනය නිමාකරන මිනෙට්, ලෝ ප‍්‍රකට වාස්තු විදයාඥ ල කබුසියර් :(Le Corbuiser) සමග කලක් වෘත්තීයමය සේවය කළ අතර 1950 වර්ෂය ආසන්නයේ යළි දිවයිනට පැමිණ තම වෘත්තීය ජීවිතය ආරම්භ කළාය. එවකට මුළුමනින්ම පාහේ ඉංගී‍්‍රසීන් විසින් නතුකරගනු ලැබ තිබුණු ලාංකීය වාස්තු විiා ක්ෂේත‍්‍රයට මුලින්ම සම්ප‍්‍රප්ත වන ලාංකික චරිතය මිනෙට්ය.
කබුසියර් සමග තිබුණු කුළුපග ඇසුර සහ යුරෝපීය නූතන වාස්තු විදයා සංස්කෘතියත් සමග ලද අත්දැකීම් මුසුකරමින් ඇය ලාංකික වාස්තු විiා ක්ෂේත‍්‍රයට නූතන ලක්ෂණ අනුගත කරමින් තමන්ටම අනන්‍යවූ වාස්තු විදයාභාෂාවක් ගොඩනඟා ගත්තාය. මහනුවර ප‍්‍රදේශයේ හැදී වැඞී ලද සමාජ සංස්කෘතික හුරුවත්, විවිධ කලා ක්ෂේත‍්‍ර කෙරෙහි තිබුණු උනන්දුවත් නිසා ඇගේ නිර්මාණවලට ශී‍්‍ර ලාංකික පාරම්පරික කලා හුරුව මුසුවීම අරුමයක් නොවේ. අලංකාර සිල්ක් සාරිවලින් සැරසී, සාම්ප‍්‍රදායික ආයිත්තම් පැළඳ, විචිත‍්‍ර කුඩයක් ඔසවාගෙන සිටින සහ ගොඩනැගිලි වැඩබිමක ඉණි මගක නගින මිනෙට්ගේ ඡුායාරූප කිහිපය ඇයගේ විලාසිතාවත්, ඇගේ වාස්තු විදයා භාෂාවත් ගැන ඉගි සපයයි.
කාන්තාවන්කට උචිත නැතැයි සලකන ලද වෘත්තියක් තෝරාගත් මිනෙට්ට මුල් කාලයේදී විවිධ විවේචනයන්ට සහ ගැරහුම්වලට ලක්වන්නට වූ බව කියැවෙයි. ගොඩනැගිලි නිර්මාණ ක්ෂේත‍්‍රය තුළ අද පවා කාන්තා වාස්තු විදයාඥවරියන් අපහසුතාවට ලක්වන අවස්ථා ඇති තත්ත්වයක, පුරුෂ මූලික වැඩබිම් වෘත්තියක් තුළ එවකට තිබූ තත්ත්වය ගැන සැලකීමේ දී එම අභියෝගවලට මුහුණදීම සඳහා ඇයට කෙතරම් පෞරුෂයක් තිබෙන්නට ඇතිදැයි සිතා ගත හැක.
ඇය තම වෘත්තීය ජීවිතය ආරම්භ කරන්නේ, තමාගේ පියාගේ මිතුරකු වූ කරුණාරත්න නම් වූ නීතිඥවරයකුට මහනුවර ප‍්‍රදේශයේ නිවසක් නිර්මාණය කරමිනි. පළමු වෘත්තීය පැවරුම ම අභියෝගයක් ලෙස භාරගන්නා ඇය බෑවුම් සහිත බිම් කඩක එම නිවස නිර්මාණය කරන්නේ පාරම්පරික සහ යුරෝපීය නවීන වාස්තු විදයා ලක්ෂණ මුසුකරමිනි.
එවකට පැවති බි‍්‍රතාන්‍ය ගෘහ නිර්මාණ ලක්ෂණවලින් ආභාසය ලද වලව් නිවාස විලාසිතාව අබිබවා නවීන වාස්තු විදයාත්මක ලක්ෂණ සහ පෙර නොවූ විරූ අමුද්‍රව්‍ය භාවිතයෙන් නිර්මාණය වූ එම නිවස එකල මහනුවර ප‍්‍රභූ පැළැන්තිය වෙතින් විවේචනයට ලක්විය. කොන්කී‍්‍රට් භාවිතය, ඇස්බැස්ටස් වහළ සහ විශාල වීදුරු සහිත දොර ජනෙල් වැනි ලක්ෂණවලින් හෙබි එම නිවස එවකට පැවති ලාංකික ගොඩනැගිලි ක‍්‍රමවේදය තුළින් ආභාසය ලද්දක් නොවීය. ඉතා හොඳ ස්වභාවික ආලෝකයක්, වාතාශ‍්‍රයක් නිවස තුළට ගලාඒමට සලස්වන විශාල වීදුරු සහ ලූවර් ජනෙල්ද, එකල නිවෙසේ පාදම සඳහා පමණක් යොදාගත් කළුගල්වලින් බිත්ති නිමකිරීමද ඒ නිවසේ විශේෂ ලක්ෂණයක් විය. කළුගල් සහ ගඩොල් බිත්ති කපරාරු නොකර ඒ ආකාරයෙන්ම විවෘතව තබා නිවසක් සැදීම යනු ඒ කාලවකවානුවෙහි සංකේතීය ප‍්‍රකාශනයක් බවට තම නිර්මාණය ඔස්සේ ප‍්‍රකාශ කරන්නට ඇය උත්සාහ කළාය.
මේ ආකාරයේ නවීන ලක්ෂණ තම නිර්මාණයට එකතු කළත්, දේශීය සමාජ සංස්කෘතික ජීවන විලාසය ඇය සම්පූර්ණයෙන්ම බැහැර නොකළාය. වාර්ෂික දානමාන සහ ආගන්තුක සත්කාර සඳහා විශාල සාලයක් සහ කෑම කාමරයක් නිර්මාණය කළ ඇය ඒවායේ ප‍්‍රායෝගිකත්වය සඳහා විශාල ජනෙල් සහ එකිනෙක ස්ථාන අතර සම්බන්ධතාවට මුල් තැනක් දුන්නාය.
සිය නිර්මාණ දායකත්වය තවත් පියවරක් ඉදිරියට ගෙනගිය මිනෙට් මෙම නිවසෙහි අභ්‍යන්තර අලංකාරය උදෙසා පාරම්පරික කලා අංග යොදාගත් අතර, මෙරට ප‍්‍රථම වරට නිවසක අභ්‍යන්තරය සැරසීම සඳහා චිත‍්‍ර ශිල්පියෙකුගේ නිර්මාණයක් යොදාගත්තීය. ජෝර්ජ් කීට් විසින් සිතුවම් කරන ලද ‘හංස ජාතකය’ නම් වූ සිතුවම ඒ සඳහා භාවිත කළාය. අද වන විට නිවෙස් අලංකරණය සඳහා චිත‍්‍ර ශිල්පීන්ගේ චිත‍්‍ර යොදාගැනීම ඉතා ජනපි‍්‍රය අංගයක් ලෙස සැලකුණත් එම සම්ප‍්‍රදායේ මුල් පියවර මිනෙට් විසින් තබන ලද්දක් විය යුතුය.
පළමු නිර්මාණයේ විශේෂිත ලක්ෂණ නිසාම ඇගේ නිර්මාණශීලිී බව පිළිබඳ විශ්වාස කළ කොළඹ සහ මහනුවර ආශ‍්‍රිත නවීනත්වයට බර ප‍්‍රභූ පවුල් කිහිපයක්ම ඇය ලවා තම නිවෙස් නිර්මාණය කර ගැනීමට උත්සුක වූහ. එවකට මුල් බැසගත් වාස්තු විiාත්මක ප‍්‍රවාහයට ගතු නොවී මිනෙට් ලකුණක් තම භාවිත ශෛලිය තුළ ගොනුකිරීමට ඇය ගත් උත්සාහය මෙයට හේතු පාදක වුණා විය යුතුය. එමෙන්ම කොළඹ ආශ‍්‍රිතව පැනනැගුණු නූතන කලාව සහ සංස්කෘතික පිබිදීම තුළ ඇයට නිසි පිළිගැනීමක් ලැබුණාද විය යුතුය. කොළඹ ඇල්ෆ‍්‍රඞ් හවුස් උiාන පෙදෙසේ පීරිස් නිවස, වැල්ලවත්තේ ප‍්‍රනාන්දු නිවස, සුලෙයිමන් මාවතෙහි පෙරේරා නිවස, වෝඞ් පෙදෙසේ අමරසිංහ නිවස, මහනුවර දස්වානි නිවස සහ නඬේසන් නිවස යන ගොඩනැගිලි 50 සහ 60 දශකවලදී මිනෙට් අතින් නිර්මාණය වූ ගොඩනැගිලි විය.
හුදෙක් පුද්ගලික නිවාස නිර්මාණකරණයෙන් තොරව පොදු සහ ප‍්‍රජා ගොඩනැගිලි නිර්මාණය කිරීම සඳහා ද මිනෙට්ට අවස්ථාව හිමිවිය. ඒ අතරින් කොළඹ ග්‍රෙගරි පාරේ නිර්මාණය කෙරුණු සේනානායක තට්ටු නිවාස සංකීර්ණය ඇගේ මුල් කාලීන නිර්මාණයක් ලෙස සැලකෙයි. යුරෝපීය නවීන වාස්තු විදයා අංගයක් ලෙස සැලකුණු පහත මහල සම්පූර්ණයෙන්ම විවෘතව නිර්මාණය කෙරුණේ වාහන ගාල් කිරීම, නිදහස් සංසරණය සහ උදයානයක් වශයෙනි. කොන්කී‍්‍රට් කණුවලින් ඉහළට එසැවෙන එම ගොඩනැගිල්ල තුළ ඉහළ මාලයන් නිවාසවලට වෙන්වෙයි. කණුවල ඒකාකාරී පිහිටීම තුළ ඇති රේඛීය රටාව ඉහළ මාලයන් කරාද රැගෙන යන මිනෙට්, සමානුපාතිකව බෙදෙන කණු සහ ජනෙල් මගින් එවැනි ගොඩනැගිල්ලකට ලැබිය හැකි සංකීර්ණ පෙනුම මග හැර සරල රේඛීය ගතියක් අනුගත කරයි. 1957 වසරේදී ඉදිකිරීම් අවසන් කළ මෙම ගොඩනැගිල්ල පසුකාලීනව ක‍්‍රමයෙන් ව්‍යාප්ත වූ තට්ටු නිවාස සංස්කෘතියෙහි මුල් පුරුකක් විය.
මිනෙට් අතින් නිර්මාණය වුණු පොදු ගොඩනැගිලි අතර ඇය හැදී වැඩුණු මහනුවර නගරයේ නිර්මාණය වුණු නුවර කලායතනය(Kandy Art Centre)ඉතා සුවිශේෂ බවක් උසුලයි. ඇය අධ්‍යාපනය ලද යුරෝපීය නවීන වාස්තු විදයා ලක්ෂණයන් ලාංකික පාරම්පරික නිර්මාණ ලක්ෂණයන් මුසුකරමින් නිර්මාණය වුණු මෙම ගොඩනැගිල්ල ඇය අතින් නිර්මාණය වූයේ, ලාංකික වාස්තු විiා ක්ෂේත‍්‍රය තුළ හොඳ අත්දැකීම් ලබාගැනීමෙන් පසු, 1982 වසරේදීය. නුවර වැව අසබඩ දළදා මාලිගාව සහ මල්වතු විහාරය ආසන්නයේ ස්වාභාවික තුරු ගොමුවකින් හෙබි බිම් කඩක ඉදිවුණු මෙම ගොඩනැගිල්ල නිර්මාණය කිරීමේදී ද මිනෙට් ඉඩමෙහි ස්වාභාවික පිහිටීම මනාව උපයෝගීකර ගෙන තිබේ. කොන්කී‍්‍රට්, යකඩ සහ වීදුරු වැනි නවීන අමුද්‍රව්‍ය භාවිතයන් සමග, දැව සහ මැටි ගඩොල් වැනි පාරම්පරික අමුද්‍රව්‍ය යොදාගෙන තිබීම මෙහි තවත් විශේෂ ලක්ෂණයක් වේ. සාමාන්‍යයෙන් යකඩ භාවිතයෙන් විශාල අවකාශයක් සඳහා නිමවන වහලය දරා සිටීමට මෙහිදී මිනෙට් දැවමය ආධාරක (Trvsses) යොදාගෙන තිබීම එම ගොඩනැගිල්ලෙහි සුවිශේෂ බව තවත් ඔප්නංවයි. එමෙන්ම පැරණි ලාංකික ලී සහ ශිලා කැටයම් කණු කොන්කී‍්‍රට්වලින් ප‍්‍රතිනිර්මාණය කර ලාංකික වාස්තු විදයාවට තවත් අලංකාර අංගයක් ඉදිරිපත් කිරීමටද ඇය සමත් වූවාය. ඇය අතින් නිර්මාණය වූ ගොඩනැගිලි සියල්ලම පාහේ අධ්‍යයනය කිරීමේදී අවබෝධකරගත පොදු සත්‍යතාවක් ඇත. යුරෝපීය නව්‍ය වාස්තු විiා අධ්‍යාපනයක් ලබා ල කබුසියර් වැනි පසු නූතනවාදීන් සමග ඉතා කුළුපගව ඇසුරුකර, ඔවුන්ගේ නිර්මාණ ආභාසය ලැබුවත් මිනෙට් එම පසු නූතනවාදී ලක්ෂණ තම නිර්මාණ තුළට රැුගෙන ආවේ ඉතා ප‍්‍රවේසමෙනි.
ල කොබුසියර් විසින් නිර්මාණය කෙරුණු රොන්චැම්ප් දෙව් මැදුර වැනි ගොඩනැගිලිවල ගොනුවුණු ප‍්‍රකාශනවාදී, පසුනව්‍ය ලක්ෂණ ලාංකික ගොඩනැගිලිවලට එක්කිරීමට එතරම් උනන්දුවක් නොදැක්වූ මිනෙට්, ඒ වෙනුවට බෞද්ධ සහ හින්දු පැරණි ගොඩනැගිලිවලින් ආභාසය ලබා ඝර්මකලාපීය කාලීන වාස්තු විදයා ශෛලියක් ගොඩනගා ගත්තාය. එය ඇය තමන්ගේ වාස්තු විiා භාෂාව තුළින් ලාංකික ජන ජීවිතය සහ සංස්කෘතියට හිස නමා ගරු කිරීමක් වැනිය. මිනෙට් විසින් මුල් පියවර තබන ලද ලාංකීය යැයි කිව හැකි ඝර්ම කලාපීය, දේශගුණික සහ සමාජීය ලක්ෂණවලට මුසුවුණු වාස්තු විදයා සංස්කෘතියක් ඊට දශකයට හෝ දෙකකට පසුව ජෙෆ්රී බාවා ප‍්‍රමුඛ ලාංකික වාස්තු විදයාඥයන් විසින් අතිඅපූර්ව තලයකට ගෙනයන ලදි. ඒ ප‍්‍රගමනයට ආභාසය සැපයූ මුල් කාලීන වීරවරියක ලෙස මිනෙට් ද සිල්වා ඉතිහාසගත විය යුතුය.
‘ශී‍්‍ර ලංකාවට නිදහස ලැබීමෙන් පසු, එතෙක් ලංකාව සහ ආසියාව පුරා වැපිරී තිබුණු ආසියාතික, දේශගුණික තත්ත්වයන් සම්ප‍්‍රදායන් සහ ජන ජීවිතයට අනුකූල නොවූ ගොඩනැගිලි නිර්මාණ කාර්යයට එරෙහිව නැගීසිටි පළමුවැනි වාස්තු විදයා වෘත්තිකයා මිනෙට් ද සිල්වායි. ඇයගේ එම නොසැලෙන උත්සාහය නිසාවෙන් ඊට පසු දශක පහ තුළ ජාතික ගොඩනැගිලි දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ඉදිකෙරුණු ගොඩනැගිලි බි‍්‍රතාන්‍ය ගැති ආභාසයෙන් මිදී ලාංකික ජනසමාජයට, දේශගුණික ලක්ෂණ සහ සංස්කෘතියට උචිත ලෙස නිර්මාණය වීමට පෙළඹිණි.’
මේ උල්රික් ප්ලෙස්නර් තම චරිතපදානයෙහි මිනෙට් ගැන තබා තිබෙන තවත් මතක සටහනකි.