රේඛා නිලූක්ෂි හේරත්
කොළඹ නගරයට දිනකට ඇතුළුවන වාහන ප්රමාණය ලක්ෂ දෙකහමාරත් තුනත් අතරය. මේ වාහන කොළඹ නගරයේ නැවැත්විය යුතු අතර පෞද්ගලික වාහන නැවතුම්වලට අමතරව නගර සීමාව තුළ කෙටි කාල සීමාවකට වාහනයක් නවත්වන පුද්ගලයන්ගේ පහසුව සඳහා කොළඹ නගර සභාව විසින් මාර්ග දෙපස වාහන නැවැත්වීම සඳහා ඉඩ පහසුකම් නිර්මාණය කර ඇත. එසේ පොදු ඉඩකඩ පාවිච්චි කරමින් පෞද්ගලික වාහන නවත්වන අයෙකුගෙන් සාධාරණ මුදලක් අය කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඕනෑම අයෙකුට එකඟ විය හැකිය. ලංකාවේ එලෙස මුදල් අය කෙරෙයි. එහෙත් ඒ මුදල් අය කරන ක්රමවේදය ගැන එයින් අනිසි ලාභ ලබන්නන් කිහිපදෙනෙකුට හැර අන් කිසිවකුට සතුටු විය නොහැකිය. එය සාධාරණ ගාස්තුවක් අය කිරීමක් නොව කොල්ලකෑමකි.
කොළඹ නගර සීමාව තුළ මෙවැනි පොදු නැවතුම්පොළවලින් මුදල් අයකිරීමේ අයිතිය ටෙන්ඩර් මගින් පෞද්ගලික ආයතන කිහිපයක් අතර බෙදා දී ඇත. එයින් ලබන ආදායමෙන් කොටසක් කොළඹ නගර සභාවට පැමිණෙයි.
පොදු නැවතුම්පොළවල දිනකට නවත්වන වාහන ප්රමාණය 50,000 ලෙස සලකා එක් වාහනයකින් රුපියල් විස්සක සාමාන්යයක් සලකා බැලූවද කොළඹ වාහන නැවැත්වීමෙන් දිනකට රුපියල් ලක්ෂ 10ක ආදායමක් ලැබෙයි. නගර සභාවට ලැබෙන්නේ ඉන් 40%කි. එනම් රුපියල් ලක්ෂ හතරකි. ඒ අනුව ඔවුන්ගේ මාසික ආදායම රුපියල් කෝටි 1.2කි. එතරම් ආදායම් ලබන නගර සභාව මෙම ගාස්තු අයකරන ක්රමවේදය ගැන නිරීක්ෂණය කිරීමට හෝ එම වැඩපිළිවෙළ පුරවැසියන්ව කොල්ලකන තත්වයට පත් නොකර පවත්වාගෙන යෑමට හෝ ක්රියාමාර්ග ගෙන නැතිි නිසා වාහනවලින් ‘පාකින්’ මුදල් අයකිරීම අයාලේ යන, මහා කොල්ලකෑමක් බවට පත්ව ඇත.
යන්ත්ර
කාලයක් තිස්සේ පාකින්වලින් මුදල් අයකිරීමේ ක්රමවේදය පැවතියේ නගර සභාවේ බලය ලත් පෞද්ගලික ආයතනවලින් යෙදවූ පුද්ගලයන් විසින් මුදල් අයකිරීමේ ක්රමයක් ලෙසයි. ඒ වෙනුවට යන්ත්ර හරහා මුදල් අයකරන ක්රමවේදයක් හඳුන්වා දුන්නේ 2016දීය. ඒ අනුව මේ වන විට ගාලූ පාරේ වැල්ලවත්තේ සිට කොල්ලූපිටිය දක්වා වාහන නැවැත්වීම සඳහා ගාස්තු අය කරන යන්ත්ර තිබේ. මේ යන්ත්ර සවිකර ඇත්තේ නගර සභාවෙන් බලය ලැබූ ‘ටෙනාගා පාකින් ප්රයිවෙට් ලිමිටඞ්’ නම් ආයතනයක් විසිනි. මේ යන්ත්ර නිසා අපහසුතාවට පත්වූ පුද්ගලයෝ බොහෝය.
‘‘මම මේ යන්ත්රයක් තියෙන තැනක වාහනය නැවැත්වුවා. ඒත් සල්ලි ගෙවන්න මම උත්සාහ කළාට ඒ සල්ලි මැෂින් එකෙන් ගත්තේ නෑ. අන්තිමේ මම ආවා. ටික දවසකට පස්සේ මට රුපියල් හයදාහකට වැඩි දඩ කොළයක් ආවා. ඒක පෞද්ගලික ආයතනයකට ගෙවන්න තිබුණේ. ඒ ආයතනයට ගිහින් පෞද්ගලික ආයතනයකට දඩ එකතුකරන්න බලයක් තියෙනවාද නැද්ද කියලා මම ප්රශ්න කළා. නගර සභාවෙනුත් ප්රශ්න කළා. අන්තිමේදී නගර සභාවෙන් මගෙන් අය කළේ රුපියල් 50ක් විතරයි. මම වාද කළ නිසා මම අසාධාරණ මුදලක් ගෙව්වේ නැහැ. ඒත් කීදෙනෙකුගෙන් මේ කම්පැණිය මුදල් එකතු කරන්න ඇතිද.’’
මේ කොළඹ නගරයේ වාහන නැවතුම්පොළක වාහන නැවැත්වූ පුද්ගලයෙකුගේ අත්දැකීමකි. මේ අත්දැකීම සමාජ මාධ්ය හරහා පැතිරෙන්නට පටන්ගත් පසුව කොළඹ නගරාධිපතිනි රෝසි සේනානායක මහත්මිය වාහන නැවැත්වීම පිළිබඳව දඩ මුදල් අයකිරීම නවත්වන බව ප්රකාශයක් නිකුත් කර තිබුණි. ඇය කියා තිබුණේ මෙය අසාධාරණ ක්රමයක් බවයි. එසේ වුවත් කාලයක් තිස්සේ මේ යන්ත්ර නිසා දහස් ගණනක් අපහසුතාවට ලක්ව ඇති බවත්, කොල්ලකෑමට ලක්ව ඇති බවත් පැහැදිලි කාරණයකි.
‘‘මේ මැෂින්වල ලෙඬේ නිසා සල්ලි ගෙවාගන්න බැරිවුණ මගේ යාළුවෙකුට රුපියල් දහදාහක දඩයක් ලැබිලා තිබුණා. මම මේ ප්රශ්නය දැනගෙන හිටියා. ඒ නිසා පුළුවන් තරම් මේ තැන්වල මම බයික් එක නවත්වන්නේ නැතිව හිටියා. ඒත් එක දවසක් නවත්වන්න වුණා. එදා මම මැෂින් එකට පරණ සල්ලි දැම්මාම ඒවා බාරගන්නේ නෑ. අලූත් නෝට්ටු විතරයි ගන්නේ. මම ස්වීප් කඩ ගානෙ ගිහිල්ලා අලූත් සල්ලි කොළ හොයාගෙන ඇවිල්ලා තමයි මැෂින් එකට සල්ලි දැම්මේ.’’ මේ තවත් අත්දැකීමකි.
‘‘මම කාර් එක නැවැත්වුවාම රුපියල් තිහක් ගෙවිය යුතුව තිබුණා. ඒත් කාසි ගන්නේ නෑ. මගේ ළඟ රුපියල් දහයේ සල්ලි කොළ නැහැ. ඒ නිසා රුපියල් විස්සේ දෙකක් දාන්න මම හැදුවා. ඒත් ඒකේ හරියට විස්තරයක් නැහැ. එක පාරම විස්සේ කොළ දෙකම දාන්න පුළුවන්ද, දෙවතාවකට දාන්න පුළුවන්ද කියලා. මම මුලින් එක කොළයක් දැම්මා. දැන් දෙවැනි සල්ලි කොලේ දාගන්න විදියක් නෑ. මට බිලක් එන්නේත් නෑ.’’ මේ තවත් කෙනෙකු කී කතාවකි.
ගැටලූව දඩ මුදල් පමණක්ම නොවේ. මේ යන්ත්රවල තවත් අඩුපාඩු බොහෝය. මෙම යන්ත්රවලට ක්රෙඩිට් හෝ ඩෙබිට් කාඞ්පත්වලින් ගෙවීම් කළ නොහැකිය. ඒ සඳහා ශ්රී ලංකා මහ බැංකුවේ අනුමැතිය ලැබී නැතැයි නගර සභාව පවසයි. පරණ නෝට්ටු දැමීමට නොහැකිවා මෙන්ම ඉතිරි මුදල් ලබාගැනීමේ ක්රමයක්ද නැත. ඒ නිසා රුපියල් තිහේ ගාස්තුව ගෙවීමට රුපියල් පණහේ කොළයක් ඇතුළත් කරන අයෙකුට රුපියල් තිහක බිලක් ලබාගෙන, ඉතිරි රුපියල් විස්ස බහිරවයාට පුදන්නට සිදුවෙයි. ජංගම දුරකථනවලින් මුදල් ගෙවීමට ඇප්ලිකේෂනයක් තිබුණත් එය බොහෝ අවස්ථාවල ‘‘හිර’’වීම නිසා මුදල් ගෙවීමට නොහැකිය.
ප්රායෝගිකව අතේ මාරු සල්ලි නොමැති වීම නිසා, අලූත් නෝට්ටු නැති වීම නිසා, මුදල් ගෙවීම මඟහැරී යා හැකි නිසා ගාස්තුව ගෙවීමට නොහැකි වන අවස්ථා බොහෝය. කිසිවක් කරගත නොහැකිව ඇතැම් අය මුදල් නොගෙවාම යන්නේ වෙන කරන්නට දෙයක් නැති නිසාය. එහෙත් එසේ යන අයෙකුට විශාල දඩයකට මුහුණදෙන්නට සිදුවෙයි. සීසීටීවී. හරහා වාහන නිරීක්ෂණය කෙරෙන අතර මුදල් ගෙවීම අතපසු වුවහොත් දහස් ගණනකට දඩයකට මුහුණදෙන්නට සිදුවෙයි.
බස්නාහිර පළාත් සභාව, කොළඹ නගර සභාව සහ ටෙනාගා පාකින් පෞද්ගලික ආයතනය මෙතෙක් කරගෙන ආ ජාවාරම මෙසේ සරලව කිව හැකිය. ඔවුහු වාහනවලින් මුදල් අයකිරීමට ක්රමවේදයක් සකසති. ඒ මුදල් ගෙවීම හැකි තරම් අපහසු වෙන ආකාරයෙනි. ඉන්පසුව මුදල් ගෙවීමට නොහැකි වන පුද්ගලයන්ගෙන් විශාල දඩ මුදලක් අය කරති.
ගැසට් පත්රය
මෙම යන්ත්ර 2016දී හඳුන්වාදීමෙන් පසුව 2017 ජුලි 26 වැනිදා බස්නාහිර පළාත් ප්රධාන අමාත්ය ඉසුරු දේවප්රිය මහතාගේ නමින් නිකුත් කළ ගැසට් නිවේදනයක් හරහා වාහන නැවැත්වීමේදී ගෙවිය යුතු මිල ගණන් සහ ඒවා ප්රමාද වීමේදී අය කළ යුතු දඩ මුදල් නියම කර තිබුණි. ඒ දඩ මුදල් කොළඹ නගරයේ වාහනයක් නතර කරන සාමාන්ය මධ්යම පන්තික පුරවැසියෙකුට දරාගත හැකි අන්දමේ මුදලක් නොවීය. පසුගිය දිනවල සංවාදයට ලක්වුණේ ඒ දඩ මුදල් පිළිබඳවය.
අංක 2029/29 දරන එම අතිවිශේෂ ගැසට් නිවේදනය අනුව වාහන නැවැත්වීම සඳහා මුදල් එකතුකිරීම පිළිබඳව නගර සභාව විසින් අනුගමනය කළ හැකි ප්රතිපත්ති නියෝග කර ඇත. ඒ අනුව නගර සභාවට යම් වාහනයකින් අය කළ හැකි මිල ගණන් ප්රමාණයන් වෙයි. මෝටර් සයිකලයක් සඳහා රුපියල් 10ක්, ත්රීරෝද රථයක් සඳහා රුපියල් 20ක්, මෝටර් රථයක් සඳහා රුපියල් 30ක් සහ බර වාහන සඳහා රුපියල් 50ක් වශයෙන් වාහන නැවැත්වීමේ ගාස්තු අය කළ හැකිය. එම අයකිරීම නගර සභාවට හෝ නගර සභාව විසින් නම් කරන ලද නියෝජිතයෙකුට කළ හැකිය.
ඇහිබැම ඉහළ යන්නේ මෙම ගාස්තු ගෙවීම ප්රමාද වුවහොත් හෝ වාහන නැවැත්වීමේ කොන්දේසි කඩ කළහොත් ගෙවිය යුතු ප්රමාද ගාස්තු ගැන විමසද්දීය.
ඒ අනුව මෝටර් රථයක් සඳහා දිනයක් සඳහා ප්රමාද ගාස්තුව පැයකට රුපියල් 60 බැගින්ය. දින 14ක් දක්වා දිනකට රුපියල් 1080 කි. මසක් ඉක්මවූ පසුව රුපියල් 15000 බැගින් දඩයක් ගෙවිය යුතුය. මාස තුනක් ගතවූ පසුව නඩු පැවරිය හැකිය. නැතිනම් ප්රමාද ගාස්තුව රුපියල් 50000ක් ගෙවිය යුතුය.
මෝටර් සයිකලයකට පැයකට රුපියල් 20කි. දින 14ක් දක්වා දිනකට රුපියල් 360කි. මසකට රුපියල් 5000කි. ත්රීවීලයක් සඳහා පැයකට ප්රමාද ගාස්තුව රුපියල් 40කි. දින 14ක් සඳහා රුපියල් 720කි. ඉන් එහා මසකට රුපියල් 10000කි.
ගැසට් පත්රයෙහි ඇති එක් වගන්තියක් අනුව නගර සභාවට පමණක් නොව නගර සභාව බලය පවරන ඕනෑම කෙනෙකුට ඉහත කී දඩ අයකිරීමේ බලයක් පැවරෙයි. ‘‘නිසි ලෙස මුදල් ගෙවීමකින් තොරව ගාල් කරනු ලැබූ වාහනයක් හඳුනා ගැනීමෙන් පසු අදාල රියදුරු හෝ අයිතිකරු වෙත නගර සභාව හෝ නගර සභාව විසින් බලය පවරනු ලැබූ ආයතනයක් විසින් කරනු ලබන ප්රමාද ගාස්තු දැන්වීමකට අනුව එකී රියදුරු හෝ අයිතිකරු ප්රමාද ගාස්තුවකට යටත් වන්නේය.’’
ටෙනාගා කාර් පාර්ක්ස් ප්රයිවෙට් ලිමිටඞ් ආයතනයට බලය ලැබී ඇත්තේ ඒ අනුවය. ඔවුහු ඒ බලය රිසි සේ පාවිච්චි කරමින් සිටින්නෝය. ගැටලූව වන්නේ රජය නොවන පෞද්ගලික ආයතනයකට එලෙස දඩයක් අය කිරීම සඳහා පහසුකම් ලැබීම පමණක් නොවේ. එම ආයතනය විසින් වාහනවලින් මුදල් අය කිරීමට නිසි ක්රමවේදයක් සකසන්නේ නැතිව, නියමිත ගාස්තු ගෙවීමට නොහැකි ලෙස යන්ත්ර පවත්වාගෙන යමින්, ඔවුන්ගේම අඩුපාඩු නිසා වාහන නැවැත්වීමේ ගාස්තු ගෙවීමට නොහැකි වූ පුද්ගලයන්ගෙන් දඩ මුදල් අය කිරීමයි. එය අපූරුම සෙල්ලමකි.
ටෙනාගා කාර් පාර්ක්ස් ආයතනය පවසන ආකාරයට විදේශ රටවල් කිහිපයකම වසර විස්සක් තිස්සේ එම ව්යාපාරය සමාගම විසින් සිදුකර ඇත. එතරම් අත්දැකීම් ඇති සමාගමක් වීත් තවම ප්රමිතියෙන් යුතු දුරකථන ඇප්ලිකේෂනයක් නිෂ්පාදනය කිරීමටත්, ඉතිරි මුදල් ලබාදීමට සහ කාසි ඇතුළත් කිරීමට ක්රමවේදයක් සැකසීමටත් ඔවුන්ට හැකි වී නැත.
පෞද්ගලික ආයතනයකට මෙලෙස දඩ අය කිරීමට බලය ලබාදීමද අපූරුය. එපමණක් නොව මේ තරම් දඩ කන්නට සිදුවන්නේ දඩ අය කිරීමේ බලය ඇති පෞද්ගලික ආයතනයේම අඩුපාඩු නිසා වීම අපූරුම නීතියකි.
රෝසි සේනානායක නගරාධිපතිනිය යෝජනා කළ ආකාරයට දඩ මුදල් නැවැත්වීම පමණක් මේ ගැටලූවට පිළියමක් නොවේ. වාහන නැවැත්වීම මේ වනවිට මහා ජාවාරමක් බවට පත්ව ඇත. ඒ නිසා ඒ ගැන පුළුල් මැදිහත් වීමක් කිරීම නගරාධිපතියගේ ‘වගකීමයි.’
පුද්ගලයෝ
යන්ත්ර නැති පෙදෙස්වල දඩ මුදල් අය කරන්නේ පුද්ගලයන් විසිනි. එම ස්ථානවලින්ද පුරවැසියන් මුහුණදෙන්නේ බරපතළ අසාධාරණකම්වලටය.
ඇතැම් තැන්වල කොළඹ නගර සභාව විසින්ම යෙදවූ පුද්ගලයන් සහ තවත් තැන්වල පෞද්ගලික ආයතනවලින් යෙදවූ පුද්ගලයෝ මුදල් අය කරති. එහෙත් මුදල් අය කිරීම සඳහා බලය ලබා ඇති පෞද්ගලික ආයතන විසින් තමන්ගේ සීමාව ඉක්මවමින් තමන්ට අයිති නැති ස්ථානවල මුදල් අය කිරීම මෙන්ම නියමිත මිලට වඩා වැඩිපුර මුදල් අය කිරීමද සිදු කෙරෙයි.
උදාහරණයක් ලෙස, කොළඹ ජාතික රෝහල ඉදිරිපිට වාහනයක් නවත්වා තැබීමට රුපියල් පණහ, සීය දක්වා විවිධාකාරයෙන් මුදල් අය කෙරෙයි. දිනකට තෙවතාවක් රෝගියෙකු බලන්නට කෙනෙකු පැමිණියහොත් වාහන නැවැත්වීමට පමණක් රුපියල් තුන්සීයක් පමණ වියදම් කළ යුතුය.
නගර සීමාවේ ගාස්තු අය කළ හැකි තැන් නිශ්චිතව දක්වා ඇත. ඒ සඳහා සකස් කළ සැලැස්මක්ද ඇත. පෙර කී ගැසට් පත්රයේද ඇති පරිදි ඒවා කොළඹ නගර සභාවේ ඉංජිනේරුවන් විසින් නියමිත ලෙස නම් කොට, සලකුණු කළ ස්ථාන විය යුතුය. එවැනි ස්ථාන පැහැදිලිවම වාහන නැවැත්වීම සඳහා සලකුණු කළ ස්ථාන වෙයි. එහෙත් පෞද්ගලික ආයතනවලින් එසේ නොවන ස්ථානවලද ගාස්තු අය කරන්නේ ඒ කිසිදු නීතියකට යටත් වෙමින් නොවේ.
අප මේ ගැටලූව 2016 දී මුලින්ම වාර්තා කළ අවස්ථාවේදී නගර සීමාවේ වාහන නැවැත්වීම සඳහා අවසර ලත් ස්ථානවල ලැයිස්තුව ලබාදීම පවා කොළඹ නගර සභාව ප්රතික්ෂේප කළේය. පොදු ජනතාව දැනගත යුතුම තොරතුරක් වන එම තොරතුර ලබාගැනීම සඳහා කොළඹ නගර සභාවට කිහිප වතාවක් යන්නට සහ නගර සභා නිලධාරීන් සමඟ වාද කිරීමට ලියුම්කාරියට සිදුවිය.
මුදල් අය කරන පුද්ගලයන් පවසන අන්දමට ඔවුහුද මේ පෞද්ගලික ආයතනවලින් දැඩි පීඩනයකට මුහුණ දෙති. උදාහරණයක් ගතහොත්, නොරිස් කැනල්හි එක කුඩා ඉඩක පමණක් වාහන නතර කිරීමෙන් දිනකට රුපියල් 7500ක ටාගට් එකක් කවර් කිරීමට මුදල් එකතු කරන්නන්ට සිදුවෙයි. බයිසිකල් නවත්වන ඉඩ ප්රමාණයකින් දිනකට රුපියල් 6500ක් එකතු කරන්නට සිදුවෙයි. ඔවුන් වාහන හිමියන් සමඟ ගැටෙමින් මුදල් අය කරන්නේ ඒ ඉලක්ක සම්පූර්ණ නොකළොත් රැුකියාව නැතිවන නිසාය. ඇත්තෙන්ම ගැටලූව ඇත්තේ මේ පීඩිතයන්ගේ නොව මේදුෂිත ක්රමය පවත්වාගෙන යන පුද්ගලයන්ගේය.
‘‘අපි දවසෙම හිටගෙන ඉන්නවා. කන්න යාගන්නවත් වෙලාවක් නෑ. අන්තිමේ ලොකු ආදායමක් නගර සභාවටයි ප්රයිවෙට් කොම්පැණිවලටයි යනවා. ඒත් මිනිස්සුන්ගෙන් බැණුම් අහන්නේත් අපි.’’ එවැන්නෙකු පවසන්නේ එසේය.
නගර සභාවට කෝටි ගණන් ආදායම් ගෙන එන මෙම ව්යාපාරය අයාලේ යන තත්ත්වයට පත්කොට නගර සභාව බලා සිටින්නේය. නව නගරාධිපතිනිය මේ පිළිබඳව යහපත් මැදිහත්වීමක් කරන්නට සූදානම් බව ඇය දඩ මුදල් සම්බන්ධයෙන් කළ ප්රකාශය අනුව පෙනෙයි. ඒ සම්බන්ධයෙන් ඇය තවත් මැදිහත් වීම වැදගත්ය. දඩ මුදල් නැවැත්වීම පමණක් ප්රමාණවත් නොවේ. සම්පූර්ණ ගාස්තු අය කිරීමේ ක්රමවේදයම වෙනස් කළ යුතුය.
