රේඛා නිලූක්ෂි හේරත්
පුංචි රෝමය හෙවත් මීගමුවට අපි ගියේ මහා රෝමයේ ෆ්ලෝරන්ස් නගරයේ ඇති මයිකල් ආන්ජිලෝ විශ්වවිද්යාලයේ ශිෂ්යත්වයක් ලබා මූර්ති කලාව ඉගෙනගෙන පුංචි රෝමයට ආපහු ඇවිත් ලංකාවේ සිසුන්ට දෘශ්ය කලාව උගන්වන කලාකරුවෙකු මුණගැසෙන්නට. ඔහු කලාකරුවෙක් පමණක් නොවෙයි. කතෝලික පියනමක්. සමන්ත පෙරේරා පියනම. පියනම ගැන ආරංචිය ලැබූ අප එහි ගියේ සල්ලාපයක යෙදෙන්නට. විමසන්නට. මූර්ති කලාව ගැන විමසන්න පමණක් නොවෙයි. ඔහු අතින් වැඩි වශයෙන් නිමවෙන සුරුවම්, ශාන්තුවර ප්රතිමා ඇතුළු විවිධාකාරයේ ආගමික නිර්මාණ ගැන විමසන්නට.
‘දේව ප්රතිමා හදන්න කලාකරුවො ඇයි? ශිල්පීන් හිටියාම ඇති. එකම අච්චුව. එකම රූපය. එතැන මොන කලාවක්ද?’ මීගමුවට යන තෙක් මඟ දිගට දුටු බුදුපිළිමත් මීගමුව ආශ්රිතව කොතෙකුත් ඇති ජේසු පිළිමත් දකින අතරෙහි අපේ ඔළුවට වදදුන් ප්රශ්නය මේක.
පල්ලිය පසුපස ඇති කාදිනල් කුරේ මධ්යස්ථානයට අපි ඇතුළුවුණා. සමන්ත පෙරේරා පියනම බොහොම ආදරයෙන් අපව පිළිගත්තා. ප්රතිමා තැනෙන වැඩපොළට අපව එක්කාගෙන ගියා.
වැඩපොළේදී
පියනම වැඩපළෙහි පිළිම අතර ඇවිදිනවා. පිළිමයක් ළඟ තවත් පිළිමයක් මෙන් හිටගන්නවා. ඒ අතරෙහි අපි වටපිටාවේ පිළිම අතර ඇවිදිනවා. මෙතැන ජේසු පිළිම හෙවත් සුරුවම් නැහැ. ශාන්තුවරුන්ගේ පිළිම තියෙනවා. මරියතුමියගේ පිළිමයක් තියෙනවා. ඒ කිසිවක් වැඩ නිමා නොකළ ඒවා නොවෙයි. වර්ණ නොගැන්වූ ඒවා. ඉතින්, විශේෂ වෙහෙසක් යොදා නිර්මාණය කරන මේ ප්රතිමා සහ මඟදිගට දුටු සාමාන්ය ශිල්පීන් විසින් තැනූ ප්රතිමා අතර වෙනසක් වැටහුණේ නැහැ. ඕවා මේවා කල්පනා කරන අතරේ පිළිමයක්ව සිටි පියනම පිළිම අතරින් මිදී කතාබහ පටන්ගන්නවා.
පියනම කී විදියට මේ වෙද්දී මූර්ති, චිත්ර සහ ග්රැෆික් කලාවන් උගන්වන අධ්යාපන මධ්යස්ථානයක් මෙතැන එහිමියන් විසින් මෙහෙයවනවා. ඔහුට අමතරව මූර්ති සහ චිත්ර කලා පිළිබඳ අධ්යාපනය ලත් කණ්ඩායමක් ඉගැන්වීම් කටයුතුවල යෙදෙනවා. මේ කලාවලට අදාල ඩිප්ලෝමා පාඨමාලාවක් දැනට ක්රියාත්මක වෙද්දී, නුදුරේදීම උපාධි ලබාදෙන චිත්ර හා මූර්ති කලා විශ්වවිද්යාලයක් ආරම්භ කිරීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් සමන්ත පෙරේරා පියනම ඉන්නවා. ලංකාවේදී චන්ද්රගුප්ත තේනුවර සහ සරත් චන්ද්රජීව යන ගුරුවරුන් යටතේ චිත්ර හා මූර්ති කලා ඉගෙනගත් සමන්ත පෙරේරා පියනම, උසස් අධ්යාපනය සඳහා ඉතාලියේ ෆ්ලෝරන්ස් වෙත ගොස් ඇත්තේද මේ ඉගැන්වීමේ කටයුතු ගැන ඇති බලාපොරොත්තුව නිසායි. මේ ඉගැන්වීම් මැද අධ්යාපන මධ්යස්ථානයේ සිසුන් සහ මූර්ති කලාව ගැන නිපුණත්වයක් ඇති වෘත්තිකයන් පිරිසක්ද එකතු කරගෙන මූර්ති නිර්මාණය කරන වැඩපොළක්ද පියනම විසින් පවත්වාගෙන යනවා. එතැනට වැඩි වශයෙන් ඉල්ලූම් පැමිණෙන්නේ ලංකාවේ විවිධ ප්රදේශවල කතෝලික පල්ලිවලින්මයි. විවිධාකාර ආගමික ප්රතිමා නිර්මාණය කරවාගැනීමටයි. එහෙත් තවත් ප්රතිමා නිර්මාණය කිරීම වෙනුවට කලාත්මක නිර්මාණ කිරීම සමන්ත පෙරේරා පියනමගේ අරමුණයි.
‘වැඩි වශයෙන් ආගමික නිර්මාණ කෙරුණත් මම ඉගෙනගත්තේ ආගමික නිර්මාණ කිරීම ගැන පමණක් නෙවෙයි. මම උගන්වන්නේත් ආගමික නිර්මාණ ගැන නෙවෙයි. ශ්රේෂ්ඨ ගුරුවරුන්ගේ කලාව විදියට හඳුන්වන ඉතාලියේ ෆ්ලෝරන්ස් නගරය කේන්ද්ර කරගත් දෘශ්ය කලා දැනුම ලබන්නට මට හැකියාව ලැබුණා. කලා ඉතිහාසය වගේම නවීන උපක්රම ඇතුළු විවිධ දේවල් මම ඉගෙනගත්තා. මම උගන්වන්නේත් මේ දේවල්.’
වැඩපොළ ආගමික නිර්මාණවලින් පිරී තිබුණත් සමන්ත පෙරේරා පියනම එසේ විස්තර කරනවා.
‘එහෙත් තවම වැඩි ඉල්ලූමක් එන්නේ පල්ලිවලින්.’ තවම සමාජගත වී නැති මේ වැඩපොළට කතෝලික පල්ලිවලින් පමණක් ඉල්ලූම පැමිණීම අවබෝධ කරගත හැකියි.
පිළිමයක් හැදෙන හැටි
‘අපි මෙතැනදී මැටිවලින් මූර්තිය මොඩල් කරනවා. එතැනදී තමයි පිළිමය නිර්මාණය වෙන්නේ. මොඩල් එක නිර්මාණය කරන්නේ කොටස් කිහිපයකට ගන්න පුළුවන් විදියට. ඉන්පස්සේ ඒකට ප්ලාස්ටර් ඔෆ් පැරිස් අච්චුවට දානවා. ඉන්පස්සේ ප්ලාස්ටර් ඔෆ් පැරිස් කොටස් ගලවද්දී අපට පිළිමයේ අච්චුව ලැබෙනවා. ඒ අච්චුවට මාබල් කුඩු එකකින් නිර්මාණය කරගත්ත බදාමයක් දානවා. ඒක සවිවෙද්දී තමයි පිළිමය එන්නේ. ඕනෑ නම් මේ ප්ලාස්ටර් ඔෆ් පැරිස් අච්චුවෙන් පුළුවන් පිළිම කිහිපයක්ම නිර්මාණය කරන්න. මාබල්වලම සියුම් මාබල් එකක් පිළිමය වටේ අපි ආලේප කරනවා. පිළිමය එහෙම නිර්මාණය වුණාම ඒක වර්ණ ගන්වනවා. අපි විශේෂ අවස්ථාවකදී හැර එකම අච්චුවකින් පිළිම දෙකක් නිර්මාණය කරන්නේ නෑ. මොකද අපි පිළිම කර්මාන්තයේ යෙදෙන අයට වඩා මූර්ති කලාවෙහි යෙදෙන අය.’ ප්රතිමාවක් නිර්මාණය වෙන ආකාරය ගැන පියනම එසේ විස්තර කළා.
‘ආගමික ශාස්තෲවරයෙකුගේ පිළිම වගේ වන්දනාවට පාත්ර වෙන ආගමික නිර්මාණයක් කරද්දී අපි පරෙස්සම් වෙන්න ඕනෑ හැකි තරම් මිනිස්සුන්ගේ විශ්වාසයන්ට ගරු කරමින් ඒ නිර්මාණ කරන්න. අපි කලාකරුවන් ලෙස වැඩිපුර යථාර්ථවාදී වෙන්න ගියොත් අර ආගමික නිර්මාණය කරන්න බැහැ. උදාහරණයක් විදියට ගත්තොත් ජේසුස් වහන්සේ කුරුසියට තබා ඇණ ගහද්දී එහිමියන් නිර්වස්ත්රව හිටපු බව පැහැදිලිව තියෙනවා. හැබැයි පල්ලියේ වන්දනාවට පාත්ර වෙන ජේසු පිළිමය නිර්වස්ත්රව නිර්මාණය කරන්න බෑ. ඒ නිසා සාම්ප්රදායික නිර්මාණකරුවන් රෙදිකඩක් සමඟ ජේසු පිළිමය නිර්මාණය කළා.’
මොහොතකට කතාව නැවැත්වූ පියනම විරාමයක් තබා නැවතත් කතාව ඉදිරියටම ගෙන යනවා.
‘තවත් හොඳ උදාහරණයක් තියෙනවා. අපි දේව මෑණියන් නිර්මාණය කරන්නේ ඉතාම සුමුදු පෙනුමක් තියෙන, තරුණ කාන්තාවක් විදියට. සියුමැලියි. ඒත් ඇත්තටම මේ කාලයෙ ජෙරුසෙලමේ හිටපු කාන්තාවන් මේ වගේ නැහැ. රළුයි. තව අඳුරු ඡුවි වර්ණයක් තියෙන්නේ. ඇය ජේසුස් වහන්සේට උපත දෙන්නේ ගව මඩුවක. ජේසුස් වහන්සේට ඇණ ගහලා මරණයට පත්කරලා දේව මාතාවගේ අතේ තියනකොට ජේසුස් වහන්සේත් මැදිවියට ඇවිත්. දේව මාතාව ඒ වෙනකොට වියපත් වෙන්නට ඇති. ඒ නිසා සැබෑ දේව මාතාවගේ පෙනුම මීට වඩා බොහෝ වෙනස් වෙන්න පුළුවන්. ඒත් සාම්ප්රදායික පිළිම නෙලන්නා දේව මාතාවගේ කරුණාව, මාතෘ ගුණය, සියුම් බව නිරූපණය කරන්නට දේව මාතාව තරුණ, සියුමැලි කාන්තාවක් ලෙස නිර්මාණය කරනවා.‘
බුදු පිළිමයක්
මේ පියනම මේ වන විට අඩි 30ක පමණ බුදු පිළිමයක් පුංචි කඳු මුදුනක නිර්මාණය කරන්නට සූදානමින් සිටිනවා. ඒ සඳහා මූලික සැලසුම්ද මේ වෙද්දී කෙරෙනවා. එහෙත් මේ ගැන දීර්ඝ ලෙස කතාකරන්නට පියනම ටිකක් මැලි වුණා. ලංකාවේ මෙවන් කටයුතු ගැන පුදුමාකාර බියක් දක්වන පිරිස් ඉන්නවා. මෙවැනි කටයුතු නවත්වන්නට පාරට බහින්නට ඉඩ ඇති පුද්ගලයන් ඉන්නවා. මූර්ති සම්බන්ධයෙන් ලොව ඉහළම දැනුම ලබාදෙන විශ්වවිද්යාලයෙන් ඉගෙනගෙන ආවත් කතෝලික හිමිනමක් නම් පිළිමය නෙලීමට ඉඩ නොදිය යුතුයැයි ඇතැමෙක් කියන්නට වුව ඉඩ නැතිවා නෙවෙයි. ඒ නිසාම මේ මාතෘකාව ගැන පියනමගේ සලිත වීම සාධාරණයි. එහෙම වුණත් මේ කටයුත්තට ඉහළම සුදුස්සා මේ පියනම බව තේරුම් අරගෙන, පිළිමය නෙළීමේ කටයුත්ත පියනමට බාරදෙන්නේ පන්සලක හිමිනමක් විසින්මයි.
‘කොහොමත් මම ඉතාම කැමැත්තෙන් හිටියා බුදුන් වහන්සේගේ ප්රතිමාවක් නිර්මාණය කරන්නට. වැඬේ පටන්ගන්නට කලින් මම ලංකාවේ බුදුපිළිම නෙලීම සම්බන්ධයෙන් ඉහළම දැනුමක් තියෙන හිමිනමක්ව මුණග ැහෙන්නත් ගියා. ඒ හිමියන් කිව්වා ෆාදර් බයවෙන්න එපා, වැඬේ පටන්ගන්න, අපි සහයෝගය දෙන්නම් කියලා.’
පියනම බුදුපිළිමය ගැන කෙටි විස්තරයක් කළේ ඒ විදියට. බුද්ධ ප්රතිමාවක ධාතු තැන්පත් කිරීම, වැඩ ආරම්භ කරද්දී පිරිත් දෙසුම් පැවැත්වීම වැනි සාම්ප්රදායික වත්පිළිවෙත් සියල්ලම ගැන අවබෝධයෙන් මේ කටයුත්තට අත ගසන්න සමන්ත පෙරේරා පියනම උත්සාහ කරනවා.
‘හැම ශාස්තෲවරයෙක්ම ආදරය, කරුණාව, දයාව නියෝජනය කරනවා. බුදුන් වහන්සේගේ මෙත්තා කරුණා මුදිතා උපේක්ෂා කියන ගුණයන් තමයි නිරූපණය වෙන්නේ. ඒ වගේම බුදුපිළිමයක් සාමාන්ය මිනිස් රූපයක් වගේ නිර්මාණය කෙරෙන්නේ නැහැ. දෙතිස් මහා පුරුෂ ලක්ෂණ නිරූපණය වෙනවා. ඒ හැම ලක්ෂණයකටම අර්ථයක් තියෙනවා. ඒ සියල්ල තුළින් සාමාන්ය මනුෂ්යයෙක්ට එහා ගිය පෞරුෂයක් තියෙන රූපයක් නිර්මාණය වෙනවා.’ ඔහු මේ වෙද්දීත් බුද්ධ රූපය ගැන දීර්ඝ අධ්යයනයක යෙදී අවසන්.
ජේසු පිළිමය
දිගට ඇදුණු කතාබහකින් පස්සේ අපි වැඩපොළෙන් නික්ම යන්නට සූදානම් වුණා. එහෙත් අපට තිබුණු මුල් ප්රශ්නයට පිළිතුරක් ලැබී තිබුණේ නැහැ. පිළිමයක් නිර්මාණය කරන්නට කලාකරුවෙක් ඇයි. ඒ ප්රශ්නය කෙළින්ම විමසුවේ නැතත් පියනම අපට වක්රාකාරව පිළිතුරු දුන්නා තමයි. ප්රතිමාවක නේත්රවලට තියෙන කලාත්මක වටිනාකම ගැනත්, මිනිස් සිරුරක් වඩා යථාර්ථවාදී විදියට නිර්මාණය කරන ආකාරය ගැනත් සමන්ත පෙරේරා හිමිනම විස්තර කළා.
‘සාම්ප්රදායික ප්රතිමාකරුවන් පිළිම නිර්මාණය කරන්නේ අතේ හුරුවට. එකම අච්චුවකින් පිළිම ගොඩක් කරනවා. හැබැයි ඒ පිළිමයක උස, බර ඇහුවොත් නිර්මාණකරුවන් දන්නේ නෑ. පිළිමයක් කරද්දී ලොකු සැලසුම් ඇතිව කරන්නේ නැහැ. හැබැයි අපි දැවැන්ත ප්රතිමාවක් නිර්මාණය කළත් ඒක මුලින්ම අතෙන් පුංචියට ක්ලේ එකකින් කලාකෘතියක් ලෙස කරනවා. ඉන් පස්සේ ඒකේ හැම අංගයක්ම මිමි ඇතිව මැනගන්නවා. ඒකේ පරිගණක සැලසුම් කරනවා. ඉන්පස්සේ අපට පුළුවන් හරියටම, ඒ නිර්මාණයම විශාල ප්රමාණයෙන් කරන්න. අපි දන්නවා ඒ නිර්මාණයේ බර මොන තරම්ද, උස මොන තරම්ද වගේ හැම ලක්ෂණයක් ගැනම.’
මේ දේවල් මේ විදියට විස්තර කළත් අපේ ප්රශ්නයට හිත පිරෙන අන්දමේ පිළිතුරක් ලැබුණේ නැහැ. මේ තාක්ෂණික කාරණා පවා ශිල්පියෙකුට ඉගෙනගෙන පිළිම තැනිය හැකියි.
අපි වෙන්ව යන්නට මොහොතකට පෙර එක්වරම යමක් මතක් වූ සේ අප ශාලාවකට එක්කාගෙන ගිය හිමිනම අපූරු යමක් පෙන්වූවා. පියනම කී විදියට, ජේසු හිමියන් කුරුසියෙන් බිමට ගැනීමෙන් පසුව වසා තිබූ රෙදිකඩ පිළිබඳව පුරාවිද්යා පරීක්ෂණවලින් මේ වෙද්දී ජේසු හිමිගේ උස, සිරුරේ ප්රමාණය, මාංශ පේශි, සිරුරේ තුවාල ඇතිවූ තැන් ආදි ලක්ෂණ පිළිබඳව කරුණු සොයාගෙන තියෙනවා. ඒ කරුණු සැලකිල්ලට ගෙන ජීවමාන ලක්ෂණ ඇතිව නිර්මාණය කළ ජේසු සුරුවමක්.
ජීවමාන ලෙසම වර්ණවත් කළ ඇස්දෙක වේදනාව මුසු ආදරයක් සමඟ අප දෙස බලා සිටින අන්දම පෙනෙනවා. ලෝක ඉතිහාසයේ එක් යුගයක කුමන හෝ සේවාවක් කිරීම හේතුවෙන් මනුෂ්යයන්ගේ ආදරය ලද මිනිසෙකු ඒ පිළිමයෙන් අපට පෙනුණා. මොහොතකට කතෝලික බැතිමතෙකුගේ මානසිකත්වයට අපි ගියා. තමන්ගේ උත්තරීතර දෙවියන් දුටු බැතිමතෙකුගේ මුළු සිරුරම භක්තියෙන් පිරී යන අන්දම ඒ මොහොතේ අවබෝධ වෙනවා. සියුම් විදුලියක් සිරුර පුරා දිව යනවා.
භක්තියේ අහුමුළු විස්තර කරන්නට වචන සොයාගන්නට අසීරුයි. බැතිමතෙකුට බැතිමත් වචන තිබුණත්, භක්තියට ගරහන්නෙකුට තර්ක බුද්ධියේ වචන තිබුණත් භක්තියට ගරහන්නේත් නැතිව, බැතිමත් වෙන්නේත් නැතිව එය විස්තර කරන්නට වචන නැහැ. අපි මොහොතකට කිවියර විමලරත්න කුමාරගමයන්ගෙන් වචන කිහිපයක් ඉල්ලාගත්තා.
‘සාමයෙන් පිරි ශාන්තමය භක්තියකට ගරහන්නට හිත දුන්නේ නැහැ. දෙවියෙක් නැතත් මේ පිළිමයට යම් බලයක් තිබෙන බව මොහොතකට දැනෙනවා. ඒ වගේම ශාන්ත බව, දයාව, කරුණාව නිරූපණය කෙරුණු මෙවැනි කලාකෘතියකින් සහනය ඉල්ලා භක්තියෙන් බැඳෙන කෙනෙකුට නුවණ දෙන්නට කෙනෙකු උත්සාහ කරනවා නම් එවැන්නෙක් ගැන මොහොතකට අනුකම්පාවක් ඇතිවෙනවා.‘
පියනම කී කතාව ඇත්ත. පිළිමයකට ජීවයක් තියෙනවා. එකම රූපය තිබුණත්, ශිල්පියෙකු අච්චුවකට තැනූ පිළිමයක් සහ කලාකරුවෙක් කලාත්මකව තැනූ පිළිමයක් අතර මහා වෙනසක් තියෙනවා. බෞද්ධයන්ටද මෙවැනි කලාකරුවන් අතින් නිර්මාණය කරන බුද්ධ ප්රතිමා අවශ්යයි. අපට හැෙඟනවා. ඒ සියල්ලම මැද ජවහර්ලාල් නේරු තමා සිටි සෑම තැනකටම මෛත්රිය, කරුණාව, මුදිතාව, උපේක්ෂාව නිරූපණය කළ සමාධි බුදු පිළිමයේ කුඩා ප්රමාණයේ අනුරුවක් අරගෙන ගිය බවත් සිහිවෙනවා.
‘පන්සල් පල්ලි කලාගාර බවට පත්විය යුතුයි.‘ මේ අස්සේ හැඟීමක් පහළ වෙනවා.
